Ο Μάϊος στη λαογραφία

Ο Μάϊος ή Μάης είναι ο πέμπτος μήνας του έτους, ανήκει στην εποχή της Άνοιξης κατά το Ιουλιανό και Γρηγοριανό ημερολόγιο και έχει 31 ημέρες. Οι Λατίνοι συγγραφείς τον εκφέρουν πάντα με τη λέξη «mensis» (μήνας) ή Kalendae (καλένδες).

Πιστεύεται ότι πήρε το όνομά του από την μητέρα του Θεού Ερμή, τη Μαία, στον οποίο ο μήνας αυτός ήταν αφιερωμένος. Απεικονίζεται με ένα νέο άνδρα που φέρει ↴↴↴ 

στο κεφάλι καλάθι γεμάτο λουλούδια.

Ο Μάιος συνδέεται επίσης και με την πορεία της Βασιλεύουσας πόλης (Κωνσταντινούπολης) του Μεγάλου Κωνσταντίνου, τη μνήμη του οποίου γιορτάζουμε στις 21 του μήνα, ενώ δέκα ημέρες νωρίτερα (11/5) γιορτάζουμε τα εγκαίνια της Βασιλεύουσας το έτος 330 μ.χ. και στις 29 έχουμε την Άλωσή της (1453).

Ο λαός μας, συσχετίζοντας το όνομα του Μαΐου με τα μάγια, τον θεωρεί μαγεμένο μήνα. Είναι ο μήνας των λουλουδιών και της βλάστησης. Οι Αγραφιώτες τον ονομάζουν «χαλαζά» και οι Τήνιοι «βροχάρη». Οι Θρακιώτες τον ονομάζουν «Τριαντάφυλλο», γιατί το κυριότερο από τα λουλούδια του Μάη είναι το τριαντάφυλλο. Στη Μακεδονία ονομάζεται «Κερασάρης»,  στον Πόντο «Καλομήνας», στην Κύπρο «Πεντεφάς ή Πενταδείλινος». Επίσης ονομάζεται Πράσινος και Λούλουδος.

Ο Μάιος, είναι πράγματι «μήνας χαράς και λατρείας της βλάστησης, με δοξασίες και έθιμα διαχρονικού χαρακτήρα», όπως το παραδοσιακό έθιμο με το πρωτομαγιάτικο στεφάνι το οποίο στολίζει την εξώπορτα του σπιτιού μέχρι τις 24 Ιουνίου οπότε καίγεται στις φωτιές του Αϊ-Γιάννη.

            

Πρωτομαγιά

Η 1^η Μαΐου έχει χαρακτηρισθεί παγκόσμια ημέρα αργίας (γιορταστική απεργία των

εργαζομένων) και είναι συνδεδεμένη με το εργατικό κίνημα του 1886 που έγιναν μεγάλες διαδηλώσεις στο Σικάγο των Η.Π.Α. και σε άλλες πόλεις ζητώντας την επιβολή του οκταώρου.

Στο ελλαδικό χώρο έχουμε αντίστοιχες εκδηλώσεις στα ναυπηγεία της Σύρου το 1879. Ακολούθησε η απεργία στην Αθήνα  και τον Πειραιά το 1882. Την επόμενη χρονιά έγινε η απεργία των μεταλλωρύχων στο Λαύριο και στην πόλη της Δράμας το έτος 1888 από τους καπνεργάτες.

 Ήθη και Έθιμα

Κουκκουμάς: (Σύμη, 2/5). Στα πολύ παλιά χρόνια ο κουκκουμάς γινόταν σ' όλες τις γειτονιές, για να δουν οι κοπέλες (οι κόρες όπως τις αποκαλούν εκεί) αυτόν που θα παντρευτούν.

Τα αναστενάρια: Πολυσυζητημένο έθιμο, που τελείται με μεγάλη δημοσιότητα, κατά το τριήμερο 21-23 Μάη, προς τιμήν των Αγίων Κων/νου και Ελένης. Αποτελούν μία από τις πιο χαρακτηριστικές και ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις της λαϊκής λατρείας με μορφή δρώμενου. Παλαιότερα γινόταν σε μικρή περιοχή της επαρχίας Σωζοαγαθουπόλεως της Β.Α. Θράκης. Μετά την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923, βάσει της συνθήκης της Λωζάνης, το έθιμο μεταφυτεύθηκε και ρίζωσε στη Μακεδονία.

Πιπερούγγα ή Πιρπιρούνα: (Θράκης): Άλλη μια πολιτιστικοθρησκευτική εκδήλωση. Αυτή γινόταν την άνοιξη, Μάιο ή και τον Ιούνιο. Όχι, βέβαια, κάθε χρόνο. Είχε την ιδιαιτερότητα, να γίνεται στα χρόνια της λειψυδρίας. Με την ανομβρία τα σπαρτά δεν αναπτυσσόταν και κιτρίνιζαν, με αποτέλεσμα σε αυτές τις περιπτώσεις να μη θερίζουν και αν θέριζαν, η παραγωγή ήταν πάρα πολύ μειωμένη. Κάτω λοιπόν από αυτήν την απειλή προέβαιναν σε ενέργειες, όπως οι λιτανείες  με ιερείς τραγουδώντας "Πιπερούγγα περπατεί για να βρέξει μια βροχή. Για τα στάρια, για τα κθάρια, για του Θεού το μπερεκέτι".

Ζαφείρης: (Ζαγόρι Ηπείρου).  Ένα παιχνίδι  που βρισκόταν στο μεταίχμιο με τη μαγεία. Το έπαιζαν τα κορίτσια την Πρωτομαγιά, αλλά κι όλες τις Κυριακές του Μάη. Ένα παιδί προσποιούταν ότι πέθανε και τότε τα κορίτσια το στόλιζαν με άνθη και πράσινα κλαδιά, μοιρολογώντας το. Ξαφνικά όμως ο «Ζαφείρης» σηκωνόταν και το παιχνίδι συνεχιζόταν πάνω στα καταπράσινα χωράφια.

Φουδσκοέντρι: (Καστανιά Στυμφαλίας).  Όμοιο παιχνίδι με τον «Ζαφείρη».

Οι Μάηδες του Πηλίου: (Μακρυνίτσα) Δρώμενο κατά το οποίο περιφέρουν έναν νέο, το Μαγιόπουλο, στολισμένο με λουλούδια και φύλλα, συνοδευόμενο από προσωπιδοφόρους, στους δρόμους των χωριών και κάνουν αναπαράσταση γάμου, θανάτου του γαμπρού και ανάστασής του, με μαγιάτικα τραγούδια.

Οι κούνιες: (Νάξος) Πρόκειται για ένα ψυχαγωγικό παιχνίδι και αγώνισμα μαζί, το οποίο

τελούνταν όμως με τελετουργικό τρόπο και είχε μαγικό χαρακτήρα. Κατά κανόνα οι κούνιες γίνονταν στην εξοχή, αλλά και μέσα στο χωριό. Από τα ψηλά χοντρόκλαρα των δέντρων, κρεμούσαν σκοινιά και συνήθως κάθονταν πάνω τους κοπέλες. Τα παλικάρια τις πλησίαζαν και τις κουνούσαν, λέγοντάς τους δίστιχα, έμμεση εκδήλωση της αγάπης τους, που εκείνες δεν ντρέπονταν να ανταποδώσουν.

             Εκτός όμως από το μαγικοθρησκευτικό περιεχόμενο, οι κούνιες έδιναν μια από τις σπάνιες ευκαιρίες στις κοπέλες και τα παλικάρια του χωριού να ιδωθούν από κοντά, να κάνουν τις γαμήλιες επιλογές τους, να εκφράσουν αμοιβαία, μέσα από τα τραγούδια, τις προτιμήσεις και τα αισθήματά τους. 

Ο Κλήδονας: Πρόκειται για έθιμο που έχει τις ρίζες του στην Αρχαιότητα και του οποίου η πρώτη γραπτή περιγραφή αναφέρεται στους βυζαντινούς χρόνους. Ο κλήδονας είναι μια λαϊκή μαντική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου. Γίνεται σε διαφορετικές ημερομηνίες σε περιοχές της Χώρας μας π.χ. 24 Ιουνίου σε πολλές περιοχές, στην Παλιουριά Γρεβενών  1^η Μαΐου όπως και στην Κύπρο.

Σημείωση: Για τα παραπάνω δρώμενα παραλείπεται η εκτενέστερη περιγραφή των, πρώτον υπάρχει για το καθένα ξεχωριστά πληροφορία στο διαδίκτυο και δεύτερον να μην γίνεται κουραστική η ανάρτηση.

              

Παροιμίες:

         
«Στον καταραμένο τόπο (στων αμαρτωλών τη χώρα), Μάη μήνα βρέχει».
«Ζήσε, Μάη μου, να φας τριφύλλι & τον Αύγουστο σταφύλι».
«Μάης άβροχος, τρυγητής άμετρος».
«Μην βγάλεις μήτε μπάλωμα, πριν βγει ο Μάιος μήνας».
«Απρίλης Μάης κουκιά μεστωμένα (ή μετρημένα)»
«Θε μου, δος μου την υγειά μου κι ας φορώ το Μάη γούνα»
«Τώρα είν’ ο Μάης κι Άνοιξη, τώρα είναι καλοκαίρι»
«Μάης φτιάχνει τα σπαρτά κι ο Μάης τα χαλάει»
«Αν βρέξει ο Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα τότε τ' αμπελοχώραφα χαίρονται τα καημένα».
«Απρίλης, Μάης, κοντά ειν’ το  θέρος».
«Ένας κούκος (ή χελιδόνι) δε φέρνει την άνοιξη».
«Ήρθεν ο Μας (Μάης);Των γυναικών ταμνάς» [δηλ. από τις πολλές δουλειές]
«Κάθου, γέρο, λίμενε (περίμενε) να φας το Μάη χορτάρι».
«Καλός ο ήλιος του Μαγιού, τ’ Αυγούστου το φεγγάρι».
«Μάης άβρεχτος, χρόνια ευτυχισμένα».
«Μάης άβροχος, τρυγητός χαρούμενος».
«Μάης πενταδείληνος και πάντα δείλι θέλει».
«Μην πάρεις το Μάη άλογο, μήτε γυναίκα τη Λαμπρή» [δηλ. το Μάιο τα άλογα φαίνονται πιο γερά γιατί τρώνε περισσότερο κι έτσι ο αγοραστής μπορεί να ξεγελαστεί- επίσης οι γυναίκες τη Λαμπρή στολίζονται με τα καλά τους ρούχα και μπορεί κανείς να νομίσει ότι κάποια είναι όμορφη μόνο και μόνο επειδή είναι καλοντυμένη]
«Μήνας που δεν έχει ρο, ρίξε στο κρασί νερό».
«Ο Απρίλης έχει τ' όνομα κι ο Μάης τα λουλούδια».
«Ο Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα».
«Ο Απρίλης ο γρίλλης, ο Μάης ο πολυψωμάς» [δηλ. το μήνα Απρίλιο οι γεωργοί έχουν λίγες αγροτικές εργασίες ενώ τον Μάιο έχουν πολλές και χρειάζονται πολλά ψωμιά για τους εργάτες]
«Ο Αύγουστος πουλά κρασί κι Ο Μάης πουλά σιτάρι» [δηλ. μπορείς από πριν να κρίνεις τη σοδειά και να καθορίσεις την τιμή]
«Ο γάμος ο μαγιάτικος πολλά κακά αποδίδει».
«Ο Μάης ρίχνει την δροσιά κι ο Απρίλης τα λουλούδια».
«Ο Μάης φτιάχνει τα σπαρτά κι ο Μάης τα χαλάει».
«Οντά ’πρεπε δεν έβρεχε κι ο Μάης χαλαζώνει».
«Όποιος φιλάει τον Αύγουστο, τον Μάη θερίζει μόνος».
«Οπού σπείρει ή δε σπείρει, το Μάη μετανοεί» [δηλ. τότε κάποιος καταλαβαίνει αν έκανε καλά που καλλιέργησε τη γη ή όχι]
«Όταν πρέπει δε βροντά και το Μάη δροσολογά».
«Σαν έπρεπε δεν έβρεχε, το Μάη εχαμοβρόντα».
«Στο κακορίζικο χωριό το Μάη ρίχνει το νερό».
«Το Μάη βάζε εργάτες κι ας είναι κι ακαμάτες» [δηλ. όσο κι αν τεμπελιάζουν, Θα κάνουν δουλειά γιατί είναι οι μέρες μεγάλες]
«Το Μάη εγεννήθηκα και μάγια δε φοβούμαι» [πρόληψη που συνδέει την ονομασία του Μαΐου με τη λέξη μάγια-έλεγαν ότι όσοι είναι γεννημένοι το Μάη δε παθαίνουν τίποτα από μάγια]
«Το Μάη με πουκάμισο, τον Αύγουστο με κάπα».
«Τον Απρίλη και το Μάη κατά τόπους τα νερά».
«Τον Μάη κρασί μην πίνετε κι ύπνο μην αγαπάτε».
«Του καλού γεμιτζή (ναύτη) η γυναίκα το Μάη χήρεψε» [δηλ. στη θάλασσα τον Μάιο κάνει ξαφνικές και μεγάλες φουρτούνες]
«Των καλών ναυτών τα ταίρια τον Απριλομά χηρεύουν».
«Τώρα μάγια, τώρα δροσιά, τώρα το καλοκαίρι».

Επιμέλεια: Στέργιος Γ. Παλπάνης