Η Παλιουριά Γρεβενών (Ζημνιάτσι) στο διάβα των αιώνων - Τοπωνύμια

-Επειδή η έρευνα για ιστορικά θέματα έχει πάντα κάποια νέα στοιχεία, θα διορθώνεται η τελευταία ενημέρωση (π.χ. μέχρι σήμερα  20-02-2024).
-Στο νοτιότερο κομμάτι του νομού Γρεβενών βρίσκεται η περιοχή της Φιλουριάς. 

-Στην περιοχή αυτή συναντάμε επτά (7) χωριά, την Κατάκαλη, το Τριφύλλι, την Τρικοκκιά, την Άνοιξη, το Καρπερό, την Δήμητρα και τέλος την Παλιουριά. ↴↴↴

-Η Παλιουριά, πρώην Ζημνιάτσι (υψόμ. 480 μ.) είναι ένα από τα δημοτικά διαμερίσματα  του δήμου Δεσκάτης, από την οποία απέχει 12 χλμ. Είναι χτισμένη στη βάση της Μπουνάσιας, η οποία αποτελεί την αρχή των Καμβουνίων, κοντά στις όχθες του Αλιάκμονα, της σημερινής λίμνης του Ιλαρίωνα, από την οποία απέχει μόλις 500 μ.

-Σε μικρή επίσης απόσταση, στα δυτικά του οικισμού διέρχονται δύο χείμαρροι οι οποίοι εκβάλουν στον Αλιάκμονα, μπροστά ο Λάκκος τ’ Ακονιού και πιο πέρα η Σιούτσα, ή Σουσίτσα της βυζαντινής εποχής.

-Μπουνάσια ή Βουνάσα ίσως είναι σύνθετη ονομασία από τη λατινική λέξη ΒΟΝΑ = Αγαθή και την Ελληνική ΑΝΑΣΣΑ = Βασίλισσα (ΒΟΝΑ+ΑΝΑΣΣΑ = ΑΓΑΘΗ ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ). Επίσης το τοπωνύμιο Μπουνάσια είναι και βλάχικης προέλευσης (μπούνο=καλό) και σημαίνει ήμερο και ομαλό μέρος. 

-Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι παραδέχονταν την Αρχαία θεά Ήρα ως Βασίλισσα των θεών (ήταν κόρη του Κρόνου και της Ρέας, αδελφή και σύζυγος του Δία).

-Λέγεται ότι ο πιστός μοναχός  του 12^ου αιώνα μ.Χ. που ανέβηκε στην όμορφη πλαγιά της Μπουνάσιας  βρήκε ειδωλολατρικό μνημείο της Ήρας και γι’ αυτό έκτισε ασκητήριο επ’ ονόματι του Ευαγγελισμού της Παναγίας και όχι του Ιησού Χριστού ή Προφήτη Ηλία, που συνηθίζεται σε ψηλές  και περίβλεπτες   θέσεις. 

-Η Μπουνάσια αποτελούσε το βορειότερο όριο της Επισκοπής των Σταγών, όπως προκύπτει από την αναφορά της στο χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Γ΄ Παλαιολόγου, του έτους 1336, με το οποίο καθορίζονται τα όρια των γειτονικών επισκοπών Σταγών και Τρίκκης. Το αξιοσημείωτο στη σύνθεση αυτού του χρυσοβούλου είναι το γεγονός ότι ο γραφέας του χρησιμοποίησε ένα προγενέστερο έγγραφο, το λεγόμενο "Πρακτικό του Μανούση", του 12ου αιώνα, το οποίο επίσης καθόριζε τα όρια των δύο θεσσαλικών επισκοπών. Με βάση αυτήν την αναφορά, φαίνεται ότι η Μπουνάσια, ως τοπωνύμιο, ανάγεται στον 12 αιώνα. Από το τοπωνύμιο αυτό η Μονή του Ευαγγελισμού έγινε γνωστή ως Μονή της Μπουνάσιας.

Το σχετικό απόσπασμα του χρυσοβούλου έχει ως εξής:«(…) καί ἀνέρχεται [το όριο] πλησίον τοῦ Λοέτρου, καί ἀνεβαίνει εἰς τό βουνόν τῆς Μπονάσας, καί κατεβαίνει ἕως τοῦ ξηροποτάμου τοῦ λεγομένου Σουσίτζα (…)».

Για να ανέρχεται το όριο της Επισκοπής των Σταγών μέχρι το βουνό της Μπουνάσιας σημαίνει ότι ήθελε να συμπεριλάβει εντός των ορίων της επισκοπικής επαρχίας και τον οικισμό Ζιμνιάτσι. Αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι ο οικισμός, όπως και οι οικισμοί της Φιλουριάς, αναφέρεται, στους κώδικες των Μετεώρων και στα κατάστιχα της Επισκοπής των Σταγών, μέχρι το 1881 ως ένας από τους οικισμούς της εν λόγω επισκοπής.

-Τα παρακάτω στοιχεία προέρχονται από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, από έρευνα του διαχειριστή του ιστολογίου  (Στέργιος Γ. Παλπάνης) το έτος 2013.

-Το Ζημνιάτσι αναφέρεται στην πρώτη σωζόμενη απογραφή του  Οθωμανικού Κράτους, του έτους 1454/1455, ως Ιzmici. Στα φύλλα 25β - 26α, με 72 οικογένειες (68 νοικοκυριά και 4 χήρες) και 14 ενήλικες άγαμους, ο πληθυσμός της συνοικίας αυτής ανέρχονταν γύρω στα 370 άτομα. Στα φύλλα 339β και 340α ως Izmicι, με  30 οικογένειες (29 μουσουλμανικές οικογένειες - 1 χήρα και 8 σπίτια άπιστων Ελλήνων), ο πληθυσμός στη συνοικία αυτής ανέρχονταν στα 190 - 200 άτομα.

Φύλλο  25β

KARYE - İZMIÇI

Aνδρέας Γκολομπάρης, Μανακίτσας Γκολομπάρης, Νικόλας Γκολομπάρης, Εβρετός  Γκρίτσαρης, Δήμος Γκρίτσαρης

Andras Golobaris, Manakiças Golobaris, Nikolas Golobaris, İvratos Griçaris, Dimos Griçaris

Εβρετός αδελφός του Γκρίτσαρη, Μίχος Λακαλινός, χήρα Βλάνια, Δούκας Βλάνιος,  Ύβος Δραγανός

İvratis birader-i (αδελφός του) Griçaris, Mihos Lakalinos, bive İvlanya, Dukas İvlayos, Diraganos

παπα-Μπογδάνος, Δήμος Μιχάλη, Δήμος Γκρίτσαρης. Κώστας Τσάπαλος

İvos (Ayovis) Diraganos, Papas Bogdanos, Dimos Mihalis, Dimos Griçaris, Kostas Çapalos

Μιχάλης Λουκανής. χήρα Κακούσενα [Κακούσιος, υποκοριστικό στα βλάχικα του ονόματος Κάκος < Κυριάκος], Λούσης Λούτζης, Λύκας Λούτζης, Δήμος Λούτζης 

Mihalis Lukanis, bive Kakuşena, Luşis Lujis, Likas Lujis, Dimos Lujis

Θοδωρής Λούτζης. Θοδωρής Μπάλας, Ιβάνκος, Ιβάν [Γιάννης],  Γιρανός Ιβάνκος, Γιώργος Δημάνος

Todoris Lujis, Todoris Balas, İvankos, Giranos İvankos, Yorgis Dimanos

Μάνος Μαρκότσας, Θοδωρής Κανατούδας, Δήμος Ρογκόλης, χήρα Τουφάκω, Γιώργης Τουφάκος

Manos Markoças, Todoris Kanatodas, Dimos Rogolis, bive Tok(f)ako, Yorgis Tofako

Στέφανος Γκιραβνίδης, Νικόλας Μαζαράκης, Στάμος Σούγλας, Γιώργης Νικόλα, Δήμος Λιάσης (ή Λιόσης)

İstefanos Giravnid, Nikolas Mazaraki, İstamos Suğlas, Yorgis Nikolas, Dimos Lyasis

Γιάννης Μάνθος. Θοδωρής Μάνθος, Νικηφόρος Τσόλας, Μιχάλης Μαυρουδή, Γιώργης Νικηφόρου.

Yanis Matinos (Manitos), Todoris Matinos, Nikiforos Çolos, Mihalis Mavrudis, Yorgis Nikiforos

Μίχος Νικηφόρου, Μάνος Κυρνάση, Θοδωρής Μοσόρης, Γιάννης Γκιραβνίδης, Γιάννης Σταρένιος.

Mihos Nikiforos, Manos Kirnyasis, Todoris Moşoris, Yanis Giravnid, Yanis Starenos

Στέφανος Σταρένιος, Δήμος Σταρένιος, Γιώργης Τσάρας, Γιώργης Λιόσης, χήρα Κυρνάσω.

İstefanos Starenos, Dimos Starenos, Yorgis Çaras, Yorgis Lyosis, bive Kirnyaso

Κώστας Σιώμος (ο Θώμος-Θωμάς στα βλάχικα), Γιώργης Χαλκιάς, Κώστας Χαλκιάς, Γιάννης Χαλκιάς, Γιώργης Χαλκιάς [σιδηρουργός]

Kostas Somas, Yorgis Halkias, Kostas Halkias, Yanis Halkias, Yorgis Halkias

Γιάννης Χαλκιάς, Κώστας Κυρνάσης, Βασίλης Δημάνος, Γιάννης Δημάνος, Βασίλης Δημάνος

Yanis Halkias, Kostas Kirnyaçis, Vasilis Dimanos, Yanis Dimanos, Vasilis Dimanos

Δημήτρης Τσαγκάρης

Dimitris Çankaris

Φύλλο  26α

Δημήτρης Τσαγκάρης, Στάμος Τσαγκάρη, Στάμος Γκιρίτσαρης, Αντρώνης Κύρνιας, Κώστας Κύρνιας

Dimitris Çankaris, İstamos Çankaris, İstamos Giriçaris, Androis Kirn(z)yas, Kostas Kirnyas

Γιάννης Κύρνιας, Γιώργης Κάκος [=Κυριάκος], παπα-Μιχάλης, Μιχάλης Κάκος, Γιώργης Χαλκιάς

Yanis Kirnyas, Yorgis Kakos, Papas Mihal, Mihalis Kakus, Yorgis Halkias

Αλέξης Ματινός, Πούλος [=Πούλιος] Λουκάνος, Στάμος γιος του Τσάρα, Γιώργης γιος του Μουσούρη

Aleksi Matinos, Polos Lukanos, m, İstamos veled-i Çaras, Yorgis veled-i Musuris

Δήμος γιος του Μαυρουδή, Νικόλας Γκιραβνίδης, Σίώμος Γκιραβνίδης, Σιώμος Χαλκιάς, Γιάννης Ρογκόλης

Dimos veled-i Mavrudi, Nikolas Giravnid, Somas Giravnid, Somas Halkias, Yanis Rogolis

Σιώμος Νικόλα, Γιάννης Ματίνου, Δήμος Μαρκότσας, Πέτρος Χαλκιάς, Θοδωρής Μαζαράκη.

Somas Nikolas, Yanis Matinos, Dimos Markoças, Petros Halkias, Todoris Mazaraki

Δήμος γιος του Δημάνου, Κώστας Κυρνής

Dimos veled-i Dimanos, Kostas Kirnis

Φόροι

Hınta (σιτάρι)                                    kile      70          fi kile 8 yekun                 560

Σιτάρι   κιλά         70 Χ 8    άσπρα        σύνολο                                             560 άσπρα

Şair ve gayru (κριθάρι και άλλα)    kile      22        fi kile 5 yekun                     110

Κριθάρι και άλλα δημητριακά    κιλά 22 Χ 5 άσπρα                                    110  άσπρα

Öşr-ü kovan (δεκάτη κυψελών)                                                                          20

Δεκάτη κυψελών                                                                                              20

Öşr-ü bağat ve resm-i fuçi (δεκάτη αμπελιών και φόρος βαρελιών)                  300 

Δεκάτη αμπελιών και φόρος βαρελιών                                                         300 

Resm-i hınzır (φόρος χοίρων)                                                                            110

Φόρος χοίρων                                                                                                  110

Adet-i ağnam (φόρος προβάτων)                                                                     1014

Φόρος προβάτων 

[για 3 πρόβατα ένα άσπρο, άρα στο χωριό είχαν 3.042 πρόβατα]            1014

İspence (είδος κεφαλικού φόρου)                                                                      1724

Σπέντσα, φόρος που πλήρωναν μόνο οι Έλληνες καλλιεργητές               1724

Hasıl (έσοδα)                        üç bin yedi yüz otuz üç                                         3733

Σύνολο                                                                   3733 άσπρα [120 άσπρα=1 γρόσι]

Ceman (συνολικά)

Hane (νοικοκυριά)                                       68

Νοικοκυριά                                                 68

Bive (χήρες)                                                  4

Χήρες                                                           4

Mücerred (άγαμοι)                                      14

Άγαμοι ενήλικες                                        14

 Φύλλο  339β

KARYE-İ İZMİÇ, Semed adlu köyü buna girmiş  (χωριό με το όνομα Semed μπήκε σ αυτό)

Hassa (προσωπική ιδιοκτησία) asyab     (μύλοι 2)    

Hasıl (έσοδα)                                                  550

( Μουσουλμάνοι )

Bayezid veled-i İbrahim, Korcı veled-i …, Hamza veled-i İlyas, Kara Muhammedi veled-i Musa, Karaca veled-i Ali

Βαγιαζίτ γιος του Ιμπραήμ, Κόρτσι γιος του...., Χαμζά γιος του Ιλιάς, Καρά Μουχαμεντί γιος του Μουσά, Καρατζάς γιος του Αλή 

Gebran (άπιστοι, Έλληνες)

Λουκάς Λάτος, Γιάννης Κοντράνος, Γιάννης Αρμύτσιος, Γιώργης Κολούσης [Νικολούσης, στα βλάχικα ο Νικολός], Μιχάλης Μιλιανός

Likas Latos, Yanis Kondranos, Yanis Armiços, Yorgis Kaloçis, Mihalis Milyanos

Μιχάλης Καλούσης, Σταμάτης Τραχής, Μανόλις Χαλκιάς

Mihalis Kaloçis, İstamadis Drajis, Manolis Halkias

 Φόροι

Hınta (σιτάρι)                        kile      38        fi kile 8 yekun                   304

Σιτάρι         κιλά  38   Χ 8 άσπρα                           σύνολο                304 άσπρα

Şair ve gayruhu (κριθάρι και άλλα) kile    38        fi kile 5 yekun           190

Κριθάρι και άλλα     κιλά      38 Χ 5                                                    190

Ketan (λινάρι)                                                                                        130

Λινάρι                                                                                                   130

Öşr-ü bostan (δεκάτη λαχανόκηπων)                                                       7

Δεκάτη λαχανόκηπων                                                                           7

Adet-i ağnam (φόρος προβάτων)                                                          60

Φόρος προβάτων                                                                                60

Öşr-ü kovan  (δεκάτη κυψελών)                                                            40

Δεκάτη κυψελών                                                                                 40

Penbe            (βαμβάκι)                                                                          6

Βαμβάκι                                                                                                 6

Resm-i asyab (φόρος μύλων)                                                               10

Φόρος μύλων                                                                                      10

Niyabet ve arus

Σύνολο                                                                                               747

                                            

                                    

 Φύλλο  340^α

Niyabet ve arus (περιστασιακοί φόροι και φόρος γάμου)                          40

Περιστασιακοί φόροι και φόρος γάμου                                                 40

İspence (είδος κεφαλικού φόρου)                                                            200

Σπέντσα                                                                                                  200

Raiyyet kulluğu (αγγαρεία ραγιάδων)                                                      344

αγγαρεία ραγιάδων                                                                               344

Ceman (συνολικά)

Hane-i müslim (νοικοκυριά μουσουλμάνων)                      29

Νοικοκυριά μουσουλμάνων                                            29

Bive    (χήρες)                                                                      1

Χήρες                                                                                  1

Hane-i gebr   (σπίτια απίστων)                                            8

Σπίτια απίστων [Ελλήνων]                                               8

Hasıl   (έσοδα)                                                              1881

-Η παράδοση αναφέρει ότι το Ζημνιάτσι, όπως ακόμα και σήμερα μας διηγούνται ηλικιωμένοι του χωριού, ότι προ της συμπτύξεως των οικισμών, όπως  Άγιος Νικόλαος - Άγιος Κωνσταντίνος - Άγιος Αθανάσιος - Αγία Παρασκευή - Κοίμηση της Θεοτόκου (Παναγιά) - Αγία Τριάδα  - Άγιος Γεώργιος - Άγιοι Ανάργυροι κ.ά., αποτελείτο από εννιά (9) οικισμούς (εννιά Ζημνιάτσια) (δηλαδή Εκκλησία - Χωριό - Ενορία).

- Όπως μας διηγούνται οι παππούδες μας, τα παλιά χρόνια (χωρίς να υπάρχει ακριβής χρονολογικός προσδιορισμός) που ήταν τα εννιά (9) Ζημνιάτσια  έγινε  γάμος με γαμπρό από τον οικισμό του Αγίου Κων/νου και  νύφη από τον οικισμό της  Αγίας Παρασκευής. Στα πιστρόφια (8 μέρες μετά το γάμο) έπρεπε το νέο ζευγάρι να επισκεφθεί τους γονείς της νύφης (Αγία Παρασκευή) όπως συνηθίζονταν. Πρέπει να τονίσουμε ότι η νύφη ήταν από τις πιο όμορφες κοπέλες  των οικισμών.

-Στη διαδρομή και συγκεκριμένα  ανάμεσα από την Αγία Τριάδα και τον Άγιο Αθανάσιο, πλάι το λέμε σήμερα, ήταν η κούλια (φυλάκιο) των Τούρκων. Όταν έφθασε εκεί το ανδρόγυνο με την πρόφαση του ελέγχου τους πήραν μέσα στο κτίριο και στη συνέχεια αφού σκότωσαν τον άνδρα κράτησαν  όμηρο τη γυναίκα, την οποία βίασαν και έκλεισαν στο μπουντρούμι.

-Μετά από λίγες ημέρες ο πατέρας του γαμπρού πήγε στα συμπεθέρια να δει τη συμβαίνει και δεν επέστρεψαν τα παιδιά. Με έκπληξή του είδε ότι και ο συμπέθερος ρωτούσε γιατί δεν ήρθαν τα νιόπαντρα  όπως όριζε το έθιμο, οπότε κατάλαβαν ότι κάτι κακό συνέβη και άρχισαν να ψάχνουν για τον εντοπισμό τους.

-Προηγουμένως όμως η νύφη ενώ βρισκόταν στο μπουντρούμι  βρήκε την ευκαιρία να πετάξει  από το μικρό παράθυρο ένα παπούτσι της. Κάποιος τσοπάνης που έβοσκε τα πρόβατα στην περιοχή βρήκε το παπούτσι και ακούγοντας τα δυσάρεστα νέα ενημέρωσε τους γονείς, δείχνοντας το παπούτσι, το οποίο αναγνώρισαν όπως ήταν φυσικό.

-Μετά από αυτό το δυσάρεστο γεγονός άρχισαν ανάμεσα στους Έλληνες και Τούρκους προστριβές, συμπλοκές και οι Τούρκοι άρχισαν διωγμούς, κάψανε πολλά σπίτια σε όλους τους οικισμούς, διέπραξαν εγκλήματα κλπ.

-Κάποια στιγμή η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο και σε συνέλευση που έκαναν οι προεστοί (πρωτόγεροι) των οικισμών, αποφάσισαν να φύγουν όλες οι φαμίλιες με όσα περιουσιακά μπορούσαν να πάρουν μαζί τους. Όπως και έγινε, έφυγαν όλοι από το Ζημνιάτσι  (και από τους εννέα οικισμούς) προς την υπόλοιπη Ελλάδα, κυρίως νότια, για καλύτερη τύχη. Δεν γνωρίζουμε χρονολογίες για το πότε έφυγαν οι κάτοικοι, υπολογίζεται ότι θα είναι μετά το 1775 διότι έκτοτε δεν υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες για το Ζημνιάτσι. Νέες μαρτυρίες με κατοίκους έχουμε μετά το 1840.
-Στη συνέχεια ήρθαν νέοι κάτοικοι από τους οικισμούς Κομμάτι, Κνίδη, Ασπροκκλησιά, Λουπινίτσα, Ήπειρο κ.α.

-Υπάρχουν επίσημα έγγραφα, ιδιαιτέρως από τις Μονές των Μετεώρων Καλαμπάκας, διότι η Παλιουριά (Ζημνιάτσι) υπάγονταν στην Μητρόπολη Σταγών  (Καλαμπάκα) μέχρι το 1882. Υπάρχουν χρονολογίες (1520-1540-1613-1614-1754-1758-1765) που αναφέρονται στην Παλιουριά (Ζημνιάτσι) και στους κατοίκους, όπως οικογένειες, γάμους κ.λ.π. 

ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΚΑΤΑΣΤΙΧΟ ΤΤ 35 (Απογραφή 1506)

 ZEÂMET-İ NEFS NEVAHİ-İ TIRHALA DER TASARRUF-İ MEHMED ÇELEBİ BİN YÂ’KUB BEĞ (Ζεαμέτι εκ των καζάδων της πόλεως των Τρικάλων, στην κατοχή του Μεχμέντυ Τσελεμπή του Γιακούμπ Μπέη)

 KARYE-İ İZMİÇİ TABİ’-İ TIRHALA ZEÂMET-İ MEZBÛR AN ZEVAYİD-İ HIZIR AĞA

(Χωριό Σμίτζι, ανήκει στα Τρίκαλα. Το προαναφερθέν ζεαμέτι είναι εκ μεταβιβάσεως από τον  Χιζίρ Αγά)

 HÂNE: 88 (Εστίες: 88) MÜCERRED: 5 (Άγαμοι: 5) BÎVE: 4 (Χήρες: 4)

 ΘΩΜΑΝΙΚΟ ΚΑΤΑΣΤΙΧΟ ΤΤ 105 (Απογραφή 1520)

 KARYE-İ İZMİCİ TABİ’-İ TIRHALA (Χωριό Σμίτζι, ανήκει στα Τρίκαλα)

 HÂNE-İ GEBRÂN: 99 (Εστίες : 99) MÜCERRED: 5 (Άγαμοι: 5) BÎVE: 4 (Χήρες: 4)

-Ο περιοδεύων καλόγερος της Ζάβορδας το έτος 1534 γράφει στον Κώδικα της Ζάβορδας «Σμηάτσι απανοχώρι» (Άγιος Γεώργιος - Αγία Παρασκευή - Άγιος Αθανάσιος) - «Σμηάτσι μεσοχώρι» (Άγιος Νικόλαος - Άγιοι Ανάργυροι) - «Σμηάτσι κατοχώρι» (Κοίμηση της Θεοτόκου - Αγία Τριάδα - Άγιος Κωνσταντίνος και Ελένη)», με 153 αφιερωτές.

Στην πρόθεση της κοντινής Μονής του Οσίου Νικάνορα, σε γραφή της περιόδου 1534 - 1692 και μεταξύ των οικισμών της «επαρχίας του Τρικάλου», αναφέρονται ονόματα αφιερωτών από το «Σμιάτζη απανοχώρι», «Σμιάτζη μισοχώρι» και Σμιάτζη κατοχώρι». Από το Σμιάτζη Απανωχώρι αναφέρονται τα ονόματα 50 αφιερωτών της αρχικής γραφής (ανάμεσά τους οι τρεις ιερείς του οικισμού), από το Σμιάτζη Μισοχώρι 57 (ανάμεσά τους και ο ιερέας τους) και από το Σμιάτζη Κατωχώρι 42. Το Ζιμνιάτσι είχε αναπτυχθεί σε τρεις μικροοικισμούς-συνοικίες ήδη πριν από το 1628. Το έτος αυτό αναφέρεται ο Γιάννης του Στάμου «από το μεσοχόρι το ζημνιάτζη», ως μάρτυρας σε μία ομολογία της Μονής της Ζάμπουρδας.  

Μερικές δεκαετίες αργότερα, ο οικισμός αναφέρεται σε ένα άλλο χειρόγραφο των Μετεώρων, με πολλούς οικισμούς των Σταγών. Συγκεκριμένα, στις σ. 40-41 της πρόθεσης 215 της Μονής του Βαρλαάμ και σε γραφή του έτους 1613/1614 αναφέρονται τα Ζιμιάτζια, ένδειξη ότι εξακολουθούν να υπάρχουν οι τρεις ως άνω επιμέρους οικισμοί, με τα ονόματα 163 αφιερωτών και στη σ. 85 το Ζιμνιάτσι, με τα ονόματα άλλων 9 μεταγενέστερης εποχής. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι μεταξύ των αφιερωτών του 1613/1614 συμπεριλαμβάνονται και δύο ιερείς του 1520 (παπα-Αλέξιος και παπα-Δούκας), γεγονός το οποίο σημαίνει ότι οι γραφές του 1613/1614 έχουν μεταφερθεί από παλιότερο χειρόγραφο, αφού οι ιερείς του 1520 δεν πρέπει να ζούσαν το 1613/1614. 

Mνεία του χωριού γίνεται το έτος 1744, σε μία ενθύμηση γραμμένη σε ένα έντυπο βιβλίο της Μονής Μπουνάσιας: «Το παρόν βιβλίον αφιερώθη εις την αγίαν ιεράν Μονήν της Παναγίας Ευαγγελιστρίας την επ’ ονομαζομένην Μπουνάσια όπου βρίσκεται αυτό το όρος και άνωθεν τω χωρίω Ζημιάτζη και όποιος χριστιανός βουληθη΄αποξενώση και αφηρέση από την μονήν ταύτην να έχη την κατάραν των πατέρων των εν τη πρώτη Συνόδω, ουμήν δε αλλά να έχη τη Παναγίαν αντίδικον εν ημέρα κρίσεως… αψμδ΄ Ιουνίου 15 Άνθιμος Ιερομόναχος ο γράψας και αφιερώσας».  Συχνότερη και ακριβέστερη αναφορά του Ζιμιατσίου γίνεται στα κατάστιχα του 18ου της Επισκοπής των Σταγών. Στο πρώτο από αυτά, του έτους 1754, αναφέρεται ότι το Ζημιάτζι είχε 58 οικογένειες, όσοι είναι οι κατονομαζόμενοι οικογενειάρχες, τους οποίους παρουσιάζω αμέσως παρακάτω. Ο οικισμός αποτελεί μία οργανωμένη κοινότητα, με έναν προεστό, τον γερο-Μάνο, και έναν πρόεδρο (πρωτόγερο) τον Αναστάση.

Από τους 58 οικογενειάρχες οι 7 είναι χήρες γυναίκες (Καρακώσταινα, Μπογαδήμαινα, Παναγιώταινα, Ρούκαινα, Θανάσαινα, Στέργαινα, Τζίκαινα και Φασούλαινα).

-Οι 58 οικογενειάρχες της Παλιουριάς το έτος 1754

1. Αναστάσης  (πρωτόγερος) 

2. Βαενάς  Μάνος

3. Βαενάς  Νίκος

4. Γάτζιου  Θεόδωρος

5. Γεωργίου  Γιάννης

6. Γιάννη  Δημήτρης

7. Γιάννη  Θύμιος

8. Γιάννη  Κώστας

9. Γιάννη  Παναγιώτης

10. Γκάτζιου  Γιάννης

11. Γκόγκου  Γιάννης

12. Γκουζιούλης  Θύμιος

13. Δήμου  Αυγέρος

14. Ζαμπράκος  Δήμος

15. Ζούκα  Θανάσης

16. Θανάση  Ζήσης

17. Θανάση  Κυριάκος

18. Θεοδώρου Βάσος

19. Θεοδώρου  Μίσιος

20. Θεοχάρης  Θύμιος

21. Θύμιος Ακριβός

22. Θύμιος Νίκος

23. Θύμιου Στάθης

24. Θύμιου Στέργιος

25. Καρακώσταινα

26. Κατζάνος  Γιάννης

27. Κοντοδήμος

28. Κύρου  Αλέξης

29. Κύρου  Χρύσος

30. Κώστα  Δήμος

31. Κωσταλέκας

32. Λιάκος  Θύμιος

33. Μακρυγέργος

34. Μάνος  (γέρος)

35. Μάρτου  Ζήσης

36. Μπογαδήμαινα

37. Νίκου  Κώστας

38. Νίτζιου  Θανάσης

39. Νίτζιου  Κύρος

40. Τεμπέλη  Ζήσης

41. Τεμπέλη  Θεόδωρος

42. Παναγιώταινα

43. Παπά  Γάτζος

44. Πασχάλη  Στάμος

45. Ρίζος  Χρύσος

46. Ρούκαινα  Θανάσαινα

47. Στέργαινα

48. Στρεμπός  Θύμιος

49. Συκοταράς  Γιάννης

50. Τζίκαινα  χήρα

51. Τζιομπάνος  Θεόδωρος

52. Φασούλαινα

53. Φιλίππου  Γέργος

54. Φιλίππου  Θεόδωρος

55. Χαρίση  Κυριάκος

56. Χρύσου  Αργύρης

57. Χρύσου  Νίκος

58. Ψευτογιάννης

Εξήντα πέντε (65) οικογένειες αναφέρονται και στο κατάστιχο 236 του έτους 1765, της ίδιας μονής. Στο φ. 11β αυτού του καταστίχου, αναφέρονται τα ονόματα των 65 οικογενειαρχών του Ζημιατζίου.  Η κοινότητα τώρα διοικείται από ένα πενταμελές συμβούλιο, απαρτιζόμενο από 4 προεστούς (γερο-Δήμο, γερο-Μάνο, γερο-Στέριο, γερο-Χρύσο) και από τον πρόεδρο (πρωτόγερο) Χρύσο.

-Οι 65 οικογενειάρχες της Παλιουριάς το έτος 1765

1. Αγελαδάρης  Βαγγέλης

2. Αγοραστού  Γιάννης

3. Αιγύπτιος  Νίκος

4. Αιγύπτιος  Χρύσος

5. Αλέξαινα

6. Αναστάσαινα

7. Αργύρη  Δήμος

8. Βαενάς  Μάνος

9. Βαενάς  Νίκος

10. Βαλμάς  Παναγιώτης

11. Βασιλικής  Παναγιώτης

12. Γέργου  Μίχος

13. Γεώργου  Γιάννης

14. Γιάννη  Δημήτρης

15. Γιάννη  Θύμιος

16. Γιάννη  Νέστωρας

17. Γιάννη  Παναγιώτης

18. Γιάννη  Χρύσος

19. Γκαραλία  Θύμιος

20. Δημήτρη  Ακρίβος

21. Δήμος  (γέρος)

22. Δήμου  Γιάννης

23. Ζευγίτης  Γιάννης

24. Ζευγίτης  Γιάννης

25. Ζήση  Αποστόλης

26. Ζήση  Δήμος

27. Ζήση  Μάρτος

28. Ζήση  Νίκος

29. Θάνου  Δήμος

30. Θεοδώρου  Γεώργης

31. Θεοδώρου Θύμιος

32. Θεοδώρου  Μίσιος

33. Θεοχάρης  Θανάσης

34. Θύμιου  Ακρίβος

35. Θύμιου  Γιάννης

36. Θύμιου  Παναγιώτης

37. Κ………….. Στέργιος

38. Κώστα  Ζήσης

39. Κώστα  Θύμιος

40. Μάνος  (γέρος)

41. Νίκου  Γιάννης

42. Νίκου  Γιάννης

43. Νίκου  Θύμιος

44. Νίκου  Κώστας

45. Νίκου  Κώστας

46. Νίτζιου  Θανάσης

47. Ντεϊμεντέ  Γιάννης

48. Μπ…….  Κώστας

49. Παναγιώτη  Γέργος

50. Παναγιώτη  Δημήτρης

51. Παναγιώτη  Στάθης

52. Παπανίκου  Γιάννης

53. Ράπτης  Δήμος

54. Ρίζου  Χρύσος

55. Σάρρου  Αναστάσης

56. Στάμος  (γέρος)

57. Στάμου Γέργος

58. Στάση Θύμιος

59. Φιλίππου Γέργος

60. Χριστοφόραινα

61. Χρύσος  (γέρος)

62. Χρύσος  (πρωτόγερος)

63. Χρύσου  Νίκος

64. ......  Γεώργος

65. ........

    Στο κατάστιχο 241 του έτους 1765 της μονής Βαρλαάμ αναφέρονται δέκα (10) γάμοι στο Ζημνιάτσι (Παλιουριά):

Ο Γεώργιος Ακρίβου    γάμος α' άσπρα 135

Ο Κυριάκος Δημήτρη    γάμος α' άσπρα 135

Ο Θύμνιος Στάθη        γάμος α' άσπρα 135

Ο Γεώργιος Δημήτρη  γάμος α' άσπρα 135

Ο Θύμιος Μάνου        γάμος α' άσπρα 135

Ο Γιάννης παπα-Νίκου  γάμος α' άσπρα 135

Ο Παναγιώτης Μίσιου   γάμος α' άσπρα 135

Ο Γιάννης Θύμιου         γάμος α' άσπρα 135

Ο Γιάννης Θύμιου        γάμος α' άσπρα 135

Ο Γιάννης Μίσιου        γάμος γ' άσπρα  405

Στο υπ’ αριθ. 252 κατάστιχο της Μονής του Βαρλαάμ, του 1775, είναι καταχωριμένοι oι παρακάτω 9 γάμοι των Ζιμνιατσινών αυτού του έτους:

ονοματεπώνυμο            γάμος                   ποσό πληρωμής στην Επισκοπή

Αλέξη Στάμος                   πρώτος                                    135 άσπρα

Γιάννη Παναγιώτης           πρώτος                                   135 άσπρα

Γεώργου Γιάννης              πρώτος                                   135 άσπρα

Γεώργου Θανάσης            δεύτερος                                 270 άσπρα

Δήμου Γέργος                   πρώτος                                   135 άσπρα

Θύμιου Γεώργος               τρίτος                                      135 άσπρα  

Θύμιους Ζήσης                 πρώτος                                   135 άσπρα

Θύμιου Κώστας                 πρώτος                                  135 άσπρα

           Μήτρος παπά                    πρώτος                                  135 άσπρα

Στο κατάστιχο 248 του έτους 1771 της μονής Βαρλαάμ αναφέρεται:

Ζημνιάτζι (Ζημνιάτσι): η σημερινή Παλιουριά.

Η ιερολογία των ιερέων 480 άσπρα

Τα κανονικά των χριστιανών 1.550

Ο Θεόδωρος παπά    γάμος α' 135

Ο Γιάννης παπά       γάμος α' 135

Ο Θανάσης Δημήτρη   γάμος α' 135

Ο Θεόδωρος Στεφανή   γάμος α' 135

Ο Θανάσης Δήμου   γάμος α' 135

Ο Βασίλης Δήμου   γάμος β' 270

Ο Γιάννης Θύμιου  γάμος β' 270

Ο Δημήτρης Γεωργίου  γάμος β' 270

Ο Δήμος Αργύρη  γάμος γ' 405

Με βάση το ποσό των κανονικών, το Ζημνιάτζι (Παλιουριά) περί το 1771 είχε 62 οικογένειες (1.550:25=62).

Τον 18ο αιώνα τα οικονομικά των Ζημνιατσινών ήταν σε καλή κατάσταση και γι’ αυτό όλοι τους (ιερείς, άρχοντες και λαός) αποφάσισαν να ιστορήσουν (αγιογραφήσουν) τους ναούς του χωριού τους. Το 1753/1754 αγιογράφησαν τον ναό του Αγίου Γεωργίου, στο Απανωχώρι, τον οποίο είχαν αναγείρει πριν από τα μέσα αυτού του αιώνα. Την ιστόρηση του ναού ανέλαβε ο αγιογράφος Αλέξιος, το έτος ΖΣΞΒ΄ (1753/1754). Η σχετική επιγραφή της αγιογράφησης του ναού έχει ως εξής:

ΙCTOΡΗΘΗ Ο ΘΕΙΟC ΚΑΙ ΠΑΝCΕΠΤΟC

KAI ΠΕΡΙΚΑΛΗC ΝΑΟC ΟΥΤΟC ΤΟΥ

ΑΓΙΟΥ ΕΝΔΟΞΟΥ ΜΕΓΑΛΟΜΑΡΤΥΡΟC

ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΟΥ ΤΡΟΠΑΙΟΦΟΡΟΥ ΔΙA

CΥΝΔΡΟΜΗC ΚΑΙ ΕΞΟΔΟΥ ΤΩΝ ΕΥΛΑΒΕ

CΤΑΤΩΝ ΙΕΡΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΙΜΙΩΤΑΤΩΝ

ΑΡΧΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΤΗ

CΥΝΔΡΟΜΗ ΕΠΙ ΕΤΟΥC ΖΣΞΒ΄ ΧΕΙΡΙ ΑΛΕ

ΞΙΟΥ ΤΟΥ ΙCΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΥ42

Δύο χρόνια μετά, το 1757, αποφάσισαν να κατασκευάσουν το τέμπλο του ναού της Παναγίας. Η σχετική επιγραφή, αποτελούμενη από δύο τμήματα (το πρώτο πάνω από την Ωραία Πύλη και το δεύτερο πάνω από τη βόρεια πύλη), έχει ως εξής:  

1. «Ανηστορήθη ούτος ο ιερός Τέμπλος κε ανηγέρθη διά συνδρομής κε εξόδου Αθα-

νασίου ιερέως κε κωστα ιερέως κε ιερομόναχι. Αργίρι κε ζήσις: έτος 1757 Φεβρουα-

ρίου 26».

2. «1757. Ανηστορήθη ούτος ο τέμπλος της υπηραγίας Θεοτόκου κε αειπαρθένου

Μαρίας διά συνδρομής κε εκοδου Κώστα ιερέος, Αθανασίου ιερέος, ιερομόναχι κε

επίλιπι χόρα όλι».

Για το επόμενο έτος (1758), στο φ. 11α του καταστίχου 230 της Μονής του Βαρλαάμ, αναφέρονται 8 γάμοι Ζημνιατζινών. Ένας από τους γαμπρούς είναι ο πρωτόγερος του οικισμού, ο οποίος είχε χηρέψει δύο φορές. Για να πληρώσει το μεγάλο ποσό, προκειμένου να λάβει την άδεια του τρίτου γάμου του, έδωσε 120 άσπρα, 1,5 οκά (1,920 κιλά) κρόκο, αξίας 120 άσπρων, και έμεινε ένα υπόλοιπο για να το πληρώσει αργότερα. Έμμεσα, λοιπόν, πληροφορούμαστε για την καλλιέργεια του κρόκου στην περιοχή.

-Στο τελευταίο τέταρτο του 18ου  και στις αρχές του 19ου αιώνα κυριαρχεί στη Θεσσαλία ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων και το Ζημνιάτσι μετατράπηκε σε τσιφλίκι του. Μετά την εξόντωση του Αλή πασά (1822), όλα τα τσιφλίκια του, φυσικά και του Ζημνιατσίου, περιήλθαν στο οθωμανικό δημόσιο και ενοικιάζονταν σε διάφορους. 

Εις το «Αρχείο Αλή Πασά» συναντάμε όλους τους αναφερθέντες οικισμούς της Ηπείρου και της Θεσσαλίας οι οποίοι σχετίζονται με το φυτό παλιούρι. Δεν συναντάμε όμως τον οικισμό Ζημνιάτσι, στους αρχικούς 4 τόμους του έργου, αλλά υπάρχει και ένας οικισμός Παλιουριά (χειμαδιό) και δεν έχει ταυτοποιηθεί. Ερευνώντας όμως στην συνέχεια τον πέμπτο τόμο του έργου (συμπληρωματικός), ο οποίος εκδόθηκε πρόσφατα, βλέπουμε ότι ο οικισμός μας, υπάρχει με την αναφορά: «Ζημιάτζα (Ζημνιάτσι) σημ. Παλιουριά ἐπαρχίας Γρεβενῶν.

Στο νοτιότερο μέρος της Ρουμανίας και στην αριστερή όχθη του ποταμού Δούναβη βρίσκεται το Zimnicea.   

-Το 1840 το Ζημνιάτσι το αγόρασε κάποιος Οσμάν αγάς. Οι  οθωμανικές Αρχές του Βιλαετιού των Ιωαννίνων κάλεσαν εκεί τον προεστό του χωριού Παλπάνη για να υπογράψει την πώληση:

 "Τον κερόν όντας αγόρασεν ο ασμάναγας το ζμιάτζι. Ήταν ημλάκι (ιδιωτικές γαίες) αλτιζάμι (ενοικιαζόμενο). 1840 οκτωβρίου 8 κε πήραν στα Γιάννενα τον Παλπάνη που δε πόγραψε την πούλισι"

-Σύμφωνα με την παραπάνω ενθύμηση, ο Παλπάνης δεν υπέγραψε, αλλά το χωριό μέχρι το έτος 1931 εξακολουθούσε να παραμένει τσιφλίκι πέντε (5)  Αλβανικών οικογενειών (αναγράφεται παρακάτω).

-Η οικονομική κατάσταση των κατοίκων επιδεινώνεται συνεχώς, λόγω της βαριάς φορολογίας, ειδικά στους χοίρους, των οποίων είχαν πολλά κοπάδια, εξαιτίας της οποίας οι Ζημνιατσινοί διαμαρτυρήθηκαν στον πασά της Λάρισας. Αυτός, αντί να ελαφρύνει τους φόρους, τους φυλάκισε και τους τιμώρησε, όπως μας πληροφορεί μία σχετική ενθύμηση. 

"Θυμηση τόν κερον οπου βγήκαν η γρονοτζελέπηδες κε ετημησαν τα γορούνια 10 γρόσια το κεφάλι. Τίμησαν κε τα ζόα και τα σκηληά κε τησ γατησ κε τα πλέρωσαν. κε η ζημνιατζηνή σηκοθηκαν μεκρη και μεγάλη κε πηγηναν κε εσκοξαν ησ τη λαρσα, κε τησ φλάκοσαν κε τησ τηράνησαν κε δεν στάθηκε τρόπος να τα πλιαρόσαν. κε δεν τα πλέρουσαν. Ο Θεός να μη δοση άλο χοβη  αμήν. 1860 οκτωβρίου 9" 

-Το 1882 το Ζημνιάτσι αποσπάστηκε από την Μητρόπολη Σταγών (Καλαμπάκα), όπου υπαγόταν από τον 12^ο αιώνα και ανήκει  στην νεοσύστατη Μητρόπολη της Δεσκάτης μέχρι το 1896.

  -Οι παλιουριώτες (Ζημνιατσινοί)  είχαν πλούσια λαογραφία με ήθη και έθιμα, που σώζονται μέχρι και σήμερα όπως Ρουγκατσάρια, Λαζαρίνες, Κλήδονας  γουρνοχαρά, νυχτέρια, πανηγύρια κλπ.  

-Απογραφή   1900: ΖΕΜΝΙΑΤΣ (ΖΙΜΝΑΤΣ) – ZEMNJAČ (ZIMNAČ): 325 κάτοικοι. 

-Απογραφή   1913: Ζημνιάτσι1913: Κάτοικοι 178.

-Από χειρόγραφα του προέδρου (Δημογέροντα στο Ζημνιάτσι) Ιωάννη Παλπάνη του Αναστασίου, πληροφορούμαστε ότι από το 1903 τουλάχιστον, κατοικούν στο Ζημνιάτσι οι εξής οικογενειάρχες οι οποίοι έχουν εμπορικές συναλλαγές με την Καλαμπάκα: 

1.            Γκιλέκας Βασίλης

2.            Ζιανός Αναγνώστης

3.            Ζιανός Βασίλης

4.            Ζιανός Ηλίας

5.            Ζουμπούκας Αθανάσιος

6.            Ζουμπούκας Κων/νος

7.            Κατής Αναστάσιος

8.            Κόντος Χρήστος

9.            Λιούρας Παναγιώτης

10.          Μέρτζιος Νικόλαος

11.          Μπόλος Αθανάσιος

12.          Μπόλος Αναστάσης

13.          Ντατσής Χρήστος

14.          Παλπάνης Ιωάννης

15.          Παπαδημητρίου

16.          Πέπηλας Κων/νος

17.          Πλήτας

18.          Τάσιος

19.          Τζελέπης Αθανάσιος

20.          Τζοχλιάρας Χρήστος

21.          Τημόκας Μανώλης

22.          Τότσκας Αντώνιος

23.          Τότσκας Παναγιώτης

 

-Απελευθέρωση της Παλιουριάς από τους Τούρκους (10 Οκτωβρίου 1912 )

Μετά την απελευθέρωση της Δεσκάτης (7.10.1912) από το ανεξάρτητο Απόσπασμα Ευζώνων του Συνταγματάρχη Στέφανου Γεννάδη (1ο και 4ο Τάγματα Ευζώνων), το οποίο είχε αποστολή να δράσει στο άκρο αριστερό της διάταξης της Στρατιάς Θεσσαλίας, παρέμεινε στη Δεσκάτη και την επόμενη (8 Οκτωβρίου 1912).

Η V Μεραρχία κινούμενη, στις 9 Οκτωβρίου 1912, από το χωριό Λουτρό προς τον Αλιάκμονα συνάντησε σοβαρή εχθρική αντίσταση στο χωριό Λαζαράδες και συνεπλάκη με τον εχθρό, όπου και δόθηκε σφοδρή μάχη. 

Τη διεξαγωγή της μάχης αντιλήφθηκε από τις βροντές των πυροβόλων το Ανεξάρτητο Απόσπασμα Ευζώνων του Συνταγματάρχη Γεννάδη, το οποίο υστέρα από τη νικηφόρα μάχη στη Δεσκάτη, την 9 Οκτωβρίου διέσχισε το βουνό Βουνάσα και έφτασε στην Ελάτη, απέναντι από το μοναστήρι της Ζάβορδας (Οσίου Νικάνορα) και κατευθύνθηκε προς τον Αλιάκμονα για να τον γεφυρώσει. Με δική του πρωτοβουλία έσπευσε και έλαβε μέρος στη μάχη, αφήνοντας δύο Λό­χους του να εργαστούν για την ζεύξη του ποταμού στον πόρο Ζάβορδα. 

Οι λίγοι αξιωματικοί και άνδρες που βρίσκονταν εκεί όπου θα γινόταν η ζεύξη δεν είχαν συνέλθει από μία δυνατή συγκίνηση. Είχε πνιγεί, μπροστά στα μάτια τους, μαζί με τέσσερις  ιππείς, ο ανθυπίλαρχος Αναστάσιος Κορδής  από το Κιάτο (12.10.1912).

Οι Τούρκοι, κατά τη διάρκεια της νύχτας, επωφελούμενοι τη ραγδαία βροχή εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και υποχώρησαν ανενόχλητοι προς την Κοζάνη. Στο μεταξύ, η Ταξιαρχία του Ιππικού είχε διατάξει στις 9 Οκτωβρίου μία ίλη της, δυνάμεως 137 ανδρών, να ενεργήσει αναγνώριση προς τα Γρεβενά. Η ίλη αυτή, αφού ανέτρεψε τις μικροαντιστάσεις που συνάντησε από μεμονωμένες ομάδες Τούρκων, στις 10 Οκτωβρίου απελευθέρωσε την Παλιουριά, στις 11 Οκτωβρίου το Καρπερό και έφθασε στις νότιες παρυφές των Γρεβενών (υψώματα της Αγίας Παρασκευής), τις πρώτες βραδινές ώρες της ίδιας ημέρας.
Στις 13 Οκτωβρίου 1912 απελευθερώθηκαν τα Γρεβενά.

Ο διοικητής της ίλης, επιστρέφοντας στην έδρα της Ταξιαρχίας Ιππικού (περιοχή των Σερβίων), πέρασε από τη Μονή του Ζιδανίου και ενημέρωσε τον συνταγματάρχη Γεννάδη για την κατάσταση που επικρατούσε στα Γρεβενά.

Το ξημέρωμα της 13ης Οκτωβρίου το Απόσπασμα Γεννάδη ξεκίνησε από τη Μονή του Ζιδανίου και το βράδυ έφθασε στο Ζημνιάτσι (Παλιουριά), όπου διανυκτέρευσε.

 Το επόμενο βράδυ διανυκτέρευσε στο Φελί. Εκεί έφθασαν τη νύχτα απεσταλμένοι του μητροπολίτη των Γρεβενών Αιμιλιανού Δάγγουλα και διάφορων προυχόντων της πόλης, οι οποίοι ανέφεραν στον Διοικητή του Αποσπάσματος ότι ο τουρκικός στρατός εγκατέλειψε την πόλη και ότι αυτή ήταν έτοιμη να παραδοθεί στον Ελληνικό Στρατό.  Επιγραμματικά παραθέτω την αναφορά του Αποσπάσματος Ευζώνων Γεννάδη.

«Μεσημβρίαν κατέλαβον πόλιν Γρεβενών αμαχητί, του τουρκικού στρατού αποσυρθέντος εις Λειψίσταν (Νεάπολη) άμα τη αναγγελία της προελάσεως των ημετέρων. Υποδοχή εκ μέρους κατοίκων ανεξαρτήτως θρησκεύματος ενθουσιώδης.

                                      Απόσπασμα Ευζώνων Γεννάδης».

-Από το 1918 - 1928 (ΦΕΚ 260/31-12-1918)  ανήκε στην κοινότητα Καρπερού ως συνοικισμός Παλιουριάς.

-Με τις πρώτες ελεύθερες εκλογές που έγιναν το 1915, έχουμε το 1914 και τον πρώτο εκλογικό κατάλογο στον οποίο υπάρχουν τα παρακάτω ονόματα. 

 

Εκλογικός κατάλογος της Υποδιοικήσεως Γρεβενών  έτους 1914 για  Ζημνιάτσι (Παλιουριά)
Επώνυμο	Όνομα	Όνομα πατρός	Έτος γέννησης	Επάγγελμα
Γκιλέκας	Βασίλειος	Δημήτριος	1874	γεωργός
Ελευθέριος	Ευθύμιος	Νικόλαος	1874	γεωργός
Ζαγκλαβός	Κωνσταντίνος	Μιχαήλ	1879	γεωργός
Ζιανός	Βασίλειος	Νικόλαος	1879	γεωργός
Ζιανός	Γεώργιος	Νικόλαος	1876	γεωργός
Ζιανός	Ηλίας	Νικόλαος	1886	γεωργός
Ζιανός	Ιωάννης	Κωνσταντίνος	1819	γεωργός
Ζιανός	Χρήστος	Δημήτριος	1891	ποιμήν
Ζουμπούκας	Κωνσταντίνος	Παναγιώτης	1863	γεωργός
Ζουμπούκας	Βασίλειος	Παναγιώτης	1865	ποιμήν
Ζουμπούκας	Δημήτριος	Παναγιώτης	1867	γεωργός
Ζουμπούκας	Αθανάσιος	Παναγιώτης	1869	γεωργός
Ζουμπούκας	Παναγιώτης	Κωνσταντίνος	1883	ποιμήν
Ζουμπούκας	Γεώργιος	Κωνσταντίνος	1837	ποιμήν
Θεοχάρης	Δαμιανός	Ιωάννης	1869	μοναχός
Ιωάννης	Κωνσταντίνος	Αλέξιος	1849	μοναχός
Καλτσούνης	Δημήτριος	Ιωάννης	1866	ιερεύς
Καλτσούνης	Κωνσταντίνος	Δημήτριος	1893	γεωργός
Κατής	Αναστάσιος	Δημήτριος	1869	γεωργός
Καζιόπουλος	Γρηγόριος	Δημήτριος	1879	ιερομόναχος
Κόντος	Χρήστος	Γεώργιος	1855	γεωργός
Κόντος	Κωνσταντίνος	Χρήστος	1889	γεωργός
Μέρτζιος	Κωνσταντίνος	Δημήτριος	1844	ποιμήν
Μέρτζιος	Νικόλαος	Κωνσταντίνος	1879	γεωργός
Μέρτζιος	Κωνσταντίνος	Ιωάννης	1867	γεωργός
Μέρτζιος	Ευγένιος	Κωνσταντίνος	1889	μοναχός
Μπέλτσιος	Χρήστος	Ευθύμιος	1839	ποιμήν
Μπόλος	Αναστάσιος	Αθανάσιος	1873	γεωργός
Ντατσής	Χρήστος	Γεώργιος	1868	γεωργός
Νταλάκας	Βασίλειος	Αναστάσιος	1877	γεωργός
Παλπάνης	Αθανάσιος	Παπαχιλέας	1892	γεωργός
Παλπάνης	Ιωάννης	Αναστάσιος	1877	γεωργός
Παλπάνης	Νικόλαος	Κωνσταντίνος	1891	ποιμήν
Παπακωνσταντίνος	Ιωάννης	Ευάγγελος	1854	ποιμήν
Πλήτας	Δημήτριος	Γεώργιος	1883	γεωργός
Πολύζος	Κωνσταντίνος	Αθανάσιος	1874	γεωργός
Στεφανόπουλος	Θεόφιλος	Δημήτριος	1808	ιεροδιάκονος
Σιούτσιας	Αγάπιος	Παναγιώτης	1849	ιεροδιάκονος
Τάσιος	Δημήτριος	Αναστάσιος	1859	γεωργός
Τάσιος	Γεώργιος	Δημήτριος	1891	γεωργός
Τότοκας	Αντώνιος		1873	γεωργός
Τότοκας	Ευθύμιος	Αθανάσιος	1870
Τζιλέπης	Αθανάσιος	Βασίλειος	1873	γεωργός
Τσιουχλιάρας	Χρήστος	Ευθύμιος	1864	ποιμήν
ΜΟΝΗ  ΜΠΟΥΝΑΣΙΑΣ
Τάσιος ή Μπλάνας	Άνθιμος	Αναστάσιος	1834	μοναχός
Τσιτσιλίδας	Χρήστος	Κωνσταντίνος	1889	δόκιμος
Τσιούρας	Ανδρέας		1870	ιερομόναχος
Τσιουχλιάρας	Γεώργιος	Κωνσταντίνος	1841	ποιμήν
Τσιουχλιάρας	Δημήτριος	Ευθύμιος	1864	γεωργός

    -Παλιουριώτες πεσόντες υπέρ πατρίδος στην Μικρά Ασία 1919-1922

Στους αγώνες του Έθνους μας συμμετείχαν και πολλοί πρόγονοί μας. Μερικοί από αυτούς έπεσαν στο πεδίο της τιμής. Τους αξίζει τιμή και δόξα. 

1.      Καλτσούνης Κωνσταντίνος του Δημητρίου.

2.      Μέρτζιος Ιωάννης του Κωνσταντίνου.

3.      Ντατσής Γεώργιος του Χρήστου.

4.      Τζιουχλιάρας Κωνσταντίνος του Γεωργίου.

5.      Τότσκας Γεώργιος του Ευθυμίου.

Τα ονόματα των πεσόντων, προερχόμενα  από τα αρχεία του Στρατού, οφείλω στον συνταξιούχο αξιωματικό του στρατού Γεώργιο Σεβίλογλου.                                                       

- Η εγκατάσταση προσφύγων στην Παλιουριά το 1928

Μετά τη μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών, το κράτος εγκατέστησε στην Παλιουριά, την περίοδο 1928-1936, οικογένειες προσφύγων από τον Πόντο, από τις περιοχές Έργιαπα, Φέλ, Ιλεγκέν, Τάχταλι, Κολαγούζ, Σορχούν, Ίσκιλι, Κόζουλου, Εντίκ Πουνάρ, Σέρτζαλου, Ασαρτσίκ Φούντικλι, Σαρή Ταρλά, Τάζου, Φάτσα, Σαφράμπολη και Ντιγιαλμπακίρ. 

Οι πρόσφυγες πριν την εγκατάσταση στο χωριό μας περιπλανήθηκαν σε άλλους τόπους, άλλοι στο Τσοτύλι στα Κοίλα της Κοζάνης και αλλού. Νωρίτερα, το  1922-1923, οι Πόντιοι της Δήμητρας (πρώην Αράπι) είχαν εγκατασταθεί στην Ποντινή των Γρεβενών και το 1925 αποφάσισαν να μετακομίσουν στη γειτονική μας Δήμητρα επειδή ήταν πιο καλός τόπος.

Οι Πόντιοι της Δήμητρας με τους Ποντίους της Παλιουριάς έχουν άμεση σχέση διότι κατάγονταν από γειτονικά χωριά του Πόντου και γνωρίζονταν μεταξύ τους πριν από τον διωγμό. 

Μόλις πληροφορήθηκαν ότι οι γνωστοί τους Πόντιοι βρίσκονται στη Δήμητρα,  έκαναν αμέσως  μία επιτροπή 4 ατόμων, αποτελούμενη από τους Ιωάννη Κυριαζίδη, Λάζαρο Κυριαζίδη, Χαράλαμπο Κυριαζίδη και Μακρυλάζαρο Κυριαζίδη, όλοι τους συγγενής, και ξεκίνησαν όλοι με τις οικογένειες και την πραμάτεια τους να τους συναντήσουν. Ήρθαν τον Σεπτέμβριο το1928,  φιλοξενήθηκαν ένα βράδυ στη Δήμητρα και πληροφορήθηκαν για τα εδάφη της περιοχής.

Ο κ. Παύλος Πουλατσίδης συγκεντρώνοντας πληροφορίες για την εγκατάσταση των  προγόνων του στην Παλιουριά, στις 10.1.2004 πήρε συνέντευξη από τον Αποστόλη Αναστασίου  Κατή, 97 ετών, ο οποίος το 1928 ήταν 21 ετών και είχε χαραγμένη στη μνήμη την ημέρα έλευσης των προσφύγων. Και λέει στη συνέντευξή του.

«Τον Οκτώβριο το 1928 εγώ ήμουν 21 χρονών παιδί. Μία ωραία ημέρα κατά το μεσημέρι ακούμε μία μουσική προς την Αγία Κυριακή, τέτοια μουσική για μας ήταν άγνωστη. Από περιέργεια εμείς τα παιδιά του χωριού της ηλικίας μου τρέξαμε, βγήκαμε επάνω στη βίγλα να ιδούμε τι είναι αυτό που ακούγεται. Βλέπουμε ένα περίεργο θέαμα, περίπου 20 κάρα ζεμένα στα βόδια, βαριά φορτωμένα και από πίσω ολόκληρη πομπή περίπου 50 ανθρώπους. Τα κάρα τρίζουν και ουρλιάζουν από την τριβή ξύλου με ξύλου. Κόντευαν οι άξονες από τα κάρα να πάρουν φωτιά από το  πολύ βάρος. Αυτή η μουσική που έκαναν δεν περιγράφεται. Τους περιμέναμε, έκαναν αρκετή ώρα να έρθουν στο χωριό. Ήταν περίπου το απόγευμα μία μέρα του Οκτώβρη. Γέμισε το Μεσοχώρι κάρα και κόσμο από το χωριό που κατέβηκε στο Μεσοχώρι. Μπροστά στον Άγιο Νικόλαο οι πόντιες γυναίκες κατέβηκαν από τα κάρα, πήγαν στην εκκλησία να προσκυνήσουν τον Άγιο Νικόλαο να τους βοηθήσει να περάσουν καλά σε αυτό το καινούργιο χωριό που ήρθαν, εδώ να ζήσουν και οι απόγονοί τους να μην αλλάξουν άλλη πατρίδα. Τα κάρα δεν τα είχαν ξεζέψει ακόμα. Ο Ιωάννης Κυριαζίδης ως πρόεδρος της επιτροπής Ποντίων, ανέλαβε τον λόγο και ζήτησε τον πρόεδρο του χωριού για να συζητήσουν για το δικό τους θέμα. Πρόεδρος του χωριού ήταν ο Ιωάννης    Παλπάνης, πήγαν δύο παιδιά τον φώναξαν, ήρθε τους καλωσόρισε έναν έναν με χειραψία και ευγένεια. Τους ρώτησε, άκουσε τι ήθελαν αυτοί οι άνθρωποι και ρώτησε τους χωριανούς,  τι λέτε ρε παιδιά να τους βάλουμε στο χωριό;  Μερικοί είπαν να πάνε στο Κομμάτι ή στην Αγία Παρασκευή να κάνουν το χωριό τους. Τότε ανέλαβε το λόγο ο Ιωάννης  Κυριαζίδης και είπε:  παιδιά εμείς προ ένα μήνα πήγαμε τα είδαμε αυτά τα μέρη, καλά είναι αλλά από νερό δεν έχει πολύ και χωριό χωρίς νερό δεν γίνεται. Είχαν απόφαση του νομάρχη Κοζάνης ότι στην περιοχή εδώ μπορούσαν να εγκατασταθούν όπου θέλουν και επιθυμία και απόφασή τους ήταν να μείνουν εδώ. Συνεχίστηκαν οι συζητήσεις, ο  Αθανάσιος Τζελέπης είπε να τους κρατήσουμε και πιστεύω ότι θα μας βγει σε καλό. Και αυτοί οι άνθρωποι είναι χριστιανοί σαν κι εμάς. Άνθρωποι ταλαιπωρημένοι που άφησαν την πατρίδα τους, εμείς δεν έχουμε δικαίωμα να τους ταλαιπωρήσουμε άλλο. Με τη γνώμη του Τζελέπη συμφώνησαν ο Χρήστος Ντατσής, ο Γεώργιος Ζιανός και ο Αναστάσιος Κατής, που αποτελούσαν την επιτροπή του χωριού. Αφού συμφώνησαν πήρε τον λόγο ο πρόεδρος του χωριού Ιωάννης Παλπάνης και απευθυνόμενος στην επιτροπή των Ποντίων τους είπε ότι είναι καλοδεχούμενοι κι έδωσαν τα χέρια.  Τότε ξεπέζεψαν τα βόδια από τα κάρα, και ο πρόεδρος έδωσε εντολή να φέρουν τυρί και ψωμί για φαγητό και τροφή για τα ζώα. Τροφή για τον εαυτό τους είχαν αλλά δεν είχαν τροφή για τα βόδια. Εγώ ο Αποστόλης Κατής και ο Τζελέπης γυρίσαμε το χωριό, μάσαμε καμιά 30 δεμάτια καλαμποκόφυλλα και τα μοίρασαν στα βόδια.

Οι δύο πρόεδροι, Παλπάνης του χωριού και Κυριαζίδης των προσφύγων, έπρεπε να  δώσουν λύσεις στα προβλήματα και το μεγαλύτερο ήταν ο χειμώνας που πλησίαζε. Τότε ο πρόεδρος του χωριού Ιωάννης Παλπάνης είπε στους χωριανούς που ήταν μαζεμένοι στην πλατεία: Να πάρουμε όλοι μας από μία οικογένεια στα σπίτια μας  να περάσει ο χειμώνας και μέχρι να κάνουν δικά τους σπίτια. Κανένας δεν έφερε αντίρρηση  και πράγματι όλες οι οικογένειες βολεύτηκαν στα σπίτια των ντόπιων και πέρασαν τον χειμώνα ευχάριστα.

Μόλις ήρθε το καλοκαίρι η επιτροπή των Ποντίων πήγε στο νομάρχη και ζήτησε μηχανικό να βγάλει το σχέδιο του χωριού, όπως και έγινε. Πήρε ο καθένας το χώρο του και έχτισε την πρώτη του καλύβα και έβαλε την οικογένειά του. Πολλοί ήταν τεχνίτες, μαραγκοί και ήξεραν να δουλέψουν το ξύλο.

Προτίμησαν λένε την Παλιουριά γιατί έμοιαζε πολύ με το τόπο τους που άφησαν στην Τουρκία, ως προς το δάσος αλλά η Παλιουριά έχει και άλλα χαρίσματα όπως έλεγαν έχει τον Αλιάκμονα, έχει λακκώματα, πολλά νερά, καλά χώματα. Εδώ μόνο ο τεμπέλης δεν μπορεί να ζήση και στον πόντιο τεμπέλης δεν ταιριάζει. Αφού τακτοποιήθηκαν στα πρόχειρα καλύβια τους αμέσως άρχισαν να δουλεύουν με σκαπάνια και τσεκούρια ανοίγοντας όπου έβρισκαν κατάλληλο μέρος για να γίνει χωράφι και στη συνέχεια έσπερναν καλαμπόκι, φακές, ρεβίθια κ.ά».

 Τα παραπάνω μου ανέφερε ο κ. Παύλος Πουλατσίδης που έχει καταγράψει τα γεγονότα από πληροφορίες δικών του ανθρώπων και τον ευχαριστώ θερμά..  

Τα παρακάτω αναφερόμενα στοιχεία  άντλησε ο κ. Κώστας Νικ. Κυριαζίδης, Οικονομολόγος,  Συνταξιούχος Τραπεζικός, μετά από έρευνα, στα αρχεία του Δήμου Δεσκάτης, Γενικά Αρχεία του Κράτους στα Γραφεία Γρεβενών και Κοζάνης  και φυσικά από τους Πόντιους της Παλιουριάς δεύτερης γενιάς.

Ονοματεπώνυμα που είναι μέσα σε παρένθεση είναι το γένος για όσους ήταν δυνατόν να βρεθεί. Τα κενά που υπάρχουν θα συμπληρωθούν  εν καιρώ.  Κάθε βοήθεια δεκτή.

Από Σταυροδρόμι Κοζάνης 1928

Εκουτσόγλου Αναστασία (Κυριαζίδη Πέτρου), γεν. 1905 Έργιαπα Νεοκαισάρειας.

Εκουτσόγλου Σταύρος, Παναγιώτη, γεν. 1900 Έργιαπα Νεοκαισάρειας.

Κουτσιαπακίδη Αναστάσιος, Στυλιανού, γεν. 1880.

Κουτσιαπακίδου Παρθένα, (Παπαδοπούλου Αβραάμ), γεν. 1885.

Κυριαζίδης Ιωάννης, Κων/νου (Καλησπέρης), γεν. 1900 Έργιαπα Νεοκαισάρειας.

Κυριαζίδης Ιωάννης, Κων/νου (Μαρουλαγιάννης), γεν.1898  Έργιαπα Νεοκ/ρειας.

Κυριαζίδης Ιωάννης, Χαράλαμπου (Τσιόγκας), γεν. 1911 Έργιαπα Νεοκαισάρειας.

Κυριαζίδης Κων/νος, Νικολάου, (Μαραγκός), γεν. 1893 Έργιαπα Νεοκαισάρειας.

Κυριαζίδης Λάζαρος, Κων/νου (Κουτσιάκς), γεν. 1897 Έργιαπα Νεοκαισάρειας.

Κυριαζίδης Λάζαρος, Χαράλαμπου (Κότανος), γεν. 1887 Έργιαπα Νεοκαισάρειας.

Κυριαζίδης Σπυρίδων, Χαράλαμπου, γεν. 1915 Έργιαπα Νεοκαισάρειας.

Κυριαζίδης Τριαντάφυλλος, Νικολάου (Τριανταφύλτς), Έργιαπα Νεοκαισάρειας.

Κυριαζίδης Χαράλαμπος, Γεωργίου,(Σκυλιάβας),γεν.1880  Έργιαπα Νεοκ/σάρειας.

Κυριαζίδου Αργυρώ, (Σαχινίδη Παναγιώτη), γεν. 1900 Ασαρτσούχ Τοκάτης.

Κυριαζίδου Μαρία, (Παπαδοπούλου), γεν. 1910 Κολαγούς Νεοκαισάρειας.

Κυριαζίδου Παρθένα, (Κερασίδη Γεωργίου), γεν. 1912  Έργιαπα Νεοκαισάρειας.

Κυριαζίδου Παρθένα-Σοφία, (Υφαντίδου).

Κυριαζίδου Ραχήλ, (Σεβριόγλου Χαράλαμπου), γεν. 1904.

Κυριαζίδου Σοφία, (Χαλατσίδη Θεοδώρου), γεν. 1883 Ίσκιλι Νεοκαισάρειας.

Κυριαζίδου Σοφία, (Μπουρσανίδη Δημ.), γεν. 1895 Σορχούν Νεοκαισάρειας.

Κυριαζίδου Συμέλα, (Κερασίδη Γεωργίου), γεν. 1907 Έργιαπα Νεοκαισάρειας.

Μπουρσανίδης Λάζαρος, Δημητρίου, γεν. 1900 Σορχούν Νεοκαισάρειας.

Μπουρσανίδου Δέσποινα, (Κουκλίδη Αναστ.), γεν. 1890 Σορχούν Νεοκαισάρειας.

Ναβροζίδης Κων/νος, γεν. Έργιαπα Νεοκαισάρειας.

Ναβροζίδου  Άννα, (Αδαμοπούλου Μαν.), γεν. 1895 Έργιαπα Νεοκαισάρειας.

Παπαδόπουλος Λάζαρος, Γεωργίου,(Γαραμάτσιας), γεν.1884 Έργιαπα Νεοκ/ρειας.

Παπαδόπουλος Νικόλαος, Κων/νου, (Ζαρίφης), γεν. 1895 Έργιαπα Νεοκ/ρειας.

Παπαδόπουλος Τριαν/φυλλος,Κων/νου (Τανέλης), γεν.1904  Έργιαπα Νεοκ/ρειας.

Παπαδοπούλου Δέσποινα, (Αδαμίδη Χαράλαμπου), γεν. 1904 Ίσκιλι Νεοκ/ρειας.

Παπαδοπούλου Μαρία, (Ναβροζίδη Παύλου), γεν. 1895, Έργιαπα Νεοκ/ρειας.

Παπαδοπούλου Σταυρούλα, (Σαββίδη Βασιλείου), γεν. 1915.

Πουλατσίδης Ιωάννης, Ελευθερίου, (Φελής), γεν.1891 Φέλ  Νεοκαισάρειας.

Πουλατσίδου Σοφία, (Κυριαζίδη Σάββα), γεν. 1895 Έργιαπα Νεοκ/ρειας.

Σεβίλογλου Αβραάμ, Σταύρου, γεν. 1907 Κολαούς Νεοκαισάρειας.

Σεβίλογλου Ελπίδα, (Κυριαζίδη Παύλου), γεν. 1910 Έργιαπα Νεοκ/ρειας.

Σεβίλογλου Παναγιώτης, Χαράλαμπου, γεν. 1890 Κολαούς Νεοκ/ρειας.

Σεβίλογλου Σαράντω, (Παπαδοπούλου Ιωακ.), γεν. 1885 Σαφράμπολη.

Σοϊλεμπεζίδης Γεώργιος, Στ. (Μπακούρας), γεν. 1912 Ταζού Νεοκ/ρειας.

Σοϊλεμπεζίδης Σάββας, γεν. 1891 Ταζού  Νεοκαισάρειας.

Σοϊλεμπεζίδου Μαρία, (Δεμερτσίδη Αναστασίου), γεν. 1890.

Σοϊλεμπεζίδου Μαρία, (Κυριαζίδη Στυλιανού), γεν. 1911 Έργιαπα Νεοκ/ρειας.

Τσανεκίδης Ιωάννης, Γεωργίου, γεν. 1910 Έργιαπα Νεοκ/ρειας.

Τσανεκίδου Φωτεινή, (Χαλκίδη Δημητρίου), γεν. 1914 Ασαρτσιούκ Τοκάτης.

Τσολακίδης Λάζαρος, Δημητρίου, γεν. 1886 Έργιαπα Νεοκαισάρειας.

Τσολακίδου, γεν. 1910 Έργιαπα Νεοκαισάρειας.

Από Κοίλα Κοζάνης 1932

Δουβεντζίδης Σταύρος, Γεωργίου, γεν. 1900 Φέλ  Νεοκ/ρειας.

Δουβεντζίδου Παρασκευή, (Αποστολίδη Στέργιου), γεν. Εντίκ Πουνάρ Έργιαπα.

Εκουτσίδη Ειρήνη, (Κυριαζίδη Νικολάου), γεν. 1904.

Εκουτσίδης Ιορδάνης, Ιωάννη, γεν. 1888 Φέλ  Νεοκαισάρειας.

Εκουτσίδης Πέτρος, Ιωάννη, γεν. Φέλ   Νεοκαισάρειας.

Εκουτσίδου Μαρία, (Αράπογλου), γεν. 1912.

Καρυπίδης Ιωάννης, Αναστασίου, γεν. 1908 Φελ Νεοκαισάρειας.

Καρυπίδου Αναστασία, (Οκιουζίδη Παναγιώτη), γεν. 1908 Φέλ Νεοκαισάρειας.

Παπαδόπουλος Αναστάσιος, Ιωάννη, (Κοτσαναστάς), γεν. 1875 Φέλ Νεοκ/ρειας.

Παπαδόπουλος Γεώργιος, Κων/νου, (Ρουσογιώργος), γεν. 1886 Φέλ Νεοκ/ρειας.

Παπαδόπουλος Λάζαρος, Δημητ. (Κουτσολάζαρος), γεν.1907 Κολαούς Νεοκ/ρειας

Παπαδοπούλου Ανατολή, (Αναστασιάδη Δημ.) γεν. 1880 Φέλ Νεοκαισάρειας.

Παπαδοπούλου Εύα, (Φουντουκίδη Ευσταθίου), γεν. 1884 Φέλ Νεοκαισάρειας.

Φουντουκίδης Χαράλαμπος, Ελευθ., (Τσαντογούλους), γεν. 1885 Φέλ Νεοκ/ρειας.

Φουντουκίδου Δέσποινα, (Αναστασιάδη Κων.), γεν. 1895 Γιερτσαλού Νεοκ/ρειας.

Φωτιάδης Θεόφιλος, Ιωάννη, (Φιλίκς), γεν. 1916 Σαρή Ταρλά Έριαπα.

Φωτιάδης Κων/νος, Ιωάννη, (Τομπούλτς), γεν. 1900 Σαρή Ταρλά Έρπαα.

Φωτιάδου Παρθένα, (Τσολακίδη Κων/νου), γεν.1909.

Φωτιάδου Σοφία, (Παπαδοπούλου Αναστ.), γεν. Φέλ Νεοκαισάρειας.

Από Νέα Σεβάστεια Λαγκαδά 1936

Αντιπαρμάκ Δέσποινα, (Τσανικίδη Γεωργίου), γεν. 1893 Έργιαπα Νεοκαισάρειας.

Αντιπαρμάκ Λάζαρος, Κυριάκου, γεν. 1890 Ταζού Νεοκαισάριας.

Πουλατσίδης Στυλιανός, Λαζάρου, (Ιστίλτς), γεν. 1890 Ιλεγκέν Νεοκαισάρειας.

Πουλατσίδου Σοφία, (Λαζαρίδη Παύλου), γεν. 1985 Ταζού Νεοκαισάρειας.

Σεϊτογλου Κων/νος, Ανδρέα, (Τάχταλος), γεν. 1906 Τάχταλι Νεοκαισάρειας.

Σεϊτογλου Μαρία, (Κουτσιαρόγλου Δημ.), γεν. 1904 Ιλεγκέν Νεοκαισάρειας.

Χ¨δημητρίου Σοφία, (Πουλατσίδη Ιωάννη), γεν. 1912 Ιλεγκέν Νεοκαισάρειας.

Χ¨δημητρίου Χρήστος, Αντ., γεν. 1912 Φούντικλι Αμάσειας

Από Έλατο Γρεβενών

Κερασίδης Κων/νος, Γεωργίου, γεν. 1905 ΄Εργιαπα Νεοκαισάρειας.

Κερασίδου Βικτώρια, (Τέτη Σάββα), γεν. 1901 Ντιγιαλμπακίρ.

Παπαδόπουλος Χρήστος, Κων/νου, (Χριστίκς), γεν. 1905 Έργιαπα Νεοκαισάρειας.

Παπαδοπούλου Μαρία, (Κυρτσιλίδη Γεωργίου), γεν. 1895, Έργιαπα Νεοκ/ρειας.

Από Αμύνταιο Φλώρινας

Ιωαννίδης Λάζαρος, Κων/νου, (Γκαρσόντς), γεν. 1882 Φάτσα.

Ιωαννίδου Δέσποινα, (Πουλιαρόγλου Φίλιππα), γεν. 1900 Φάτσα.

Από Λευκή Βοΐου Κοζάνης

Λαζίδης Χρήστος, Ιωακείμ, γεν. 1915 Σαφράμπολη.

Λαζίδου Ελένη, (Νικολαϊδη Μιχαήλ), γεν. 1916 Σαφράμπολη.

Από Τρίκαλα

Κυρτσιλίδης Ευστάθιος, Γεωργίου, γεν. 1911 Έργιαπα Νεοκαισάρειας.

Από άγνωστη περιοχή

Παπαδόπουλος Ευστάθιος, Γεωργίου.

Χερίδης Ιωάννης, Νικολάου, γεν. 1908 Τοκάτη.

Χερίδου Γεσθημανή, (Αλπατόγλου Χαράλαμπου), γεν. 1910.

 Το χωριό, με την έλευση των προσφύγων, απόκτησε ιδιαίτερη φυσιογνωμία, καθώς οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στη μία άκρη του οικισμού δημιουργώντας τη δική τους συνοικία. Αυτό δεν μας εμπόδισε καθόλου ώστε να συνυπάρχουμε αρμονικά, με αποτέλεσμα η Παλιουριά να είναι από τα πρώτα χωριά όπου άρχισαν να παντρεύονται οι νέοι μεταξύ τους. Από τους γάμους προσφύγων και ντόπιων προέκυψε ο σύγχρονος Παλιουριώτης.

Ο πρώτος γάμος, έγινε το 1952, είναι του Χρήστου Κων. Ντατσή  (Καλτέκη) με την Βάσω Κυριαζίδου του Λαζάρου. Την ίδια χρονιά γεννήθηκε και το πρώτο παιδί από τον γάμο ενός ντόπιου και μιας προσφυγοπούλας. Είναι ο Νικόλαος Ζιανός γιος του Γεωργίου Ζιανού του Νικολάου και της  Γεσθημανής Πουλατσίδη του Ιωάννη.

Οι πόντιοι του χωριού μας πρωτοστάτησαν στις γιορτές μνήμης για την Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού. Οι ίδοι πρωτοστάτησαν στη δημιουργία του Μνημείου, το οποίο στήθηκε στην πλατεία του χωριού μας, στη μνήμη των 353.000 αδικοχαμένων ψυχών και στις 10.5.2014 έγιναν τα αποκαλυπτήρια. Το μνημείο χρηματοδότησε ο Δήμος Δεσκάτης.  Έκτοτε την ημέρα της Γενοκτονίας (19 Μαΐου) τελείται δοξολογία και επιμνημόσυνη Δέηση. Η χορωδία του Συλλόγου λέει ποντιακά τραγούδια, γεμάτα πόνο και νοσταλγία και ακολουθεί κεντρική ομιλία και στο τέλος προσφέρονται ποντιακά εδέσματα στους παρευρισκομένους. 

-Κεντρικοί ομιλητές, στις μέχρι τώρα εκδηλώσεις υπήρξαν οι εξής:  Γεώργιος Σεβίλογου, συνταξιούχος αξιωματικός του Στρατού (2014), Κων/νος Πουλατσίδης, συνταξιούχος Κτηνίατρος (2015), Γεωργία Κυριαζίδου, Δασκάλα (2016), Φίλιππος Καρυπίδης καθηγητής ΤΕΙ Θεσσαλονίκης (2017) και δρ. Θωμάς Αλεξιάδης, Διδάκτωρ Α.Π. Θεσσαλονίκης (2018).-

-Το 1928  (ΦΕΚ 156/8-8-1928) μετονομάζεται σε Παλιουριά, από το θαμνώδες φυτό "Παλιούρι" που αφθονεί στη περιοχή.

-Τις 18-2-1932 ολοκληρώθηκε η απαλλοτρίωση και συγκεκριμένα παραχωρήθηκε το αγρόκτημα Παλιουριάς στο ελληνικό δημόσιο και κατ΄ επέκταση στους κατοίκους. Όπως προαναφέρεται αν και η Παλιουριά απελευθερώθηκε την 10-10-1912 παρέμεινε ως ιδιοκτησία σε οικογένειες Οθωμανών και συγκεκριμένα στους: 1) Σεφηκάτ χήρας Κιατή Πασά το γένος Αντέμ Πασά, κατοίκου Θεσ/νίκης, 2) Καντή χήρας Σελήμ Βέη Βελβίνη το γένος Ισμαήλ Πασά Βίλα, κατοίκου Τυράννων Αλβανίας, 3) Μαλίκ Βέη Καπλάν Βέη Βίλλα κατοίκων Κορυτσάς Αλβανίας, 4) Χατζιρές χήρας Νεσάτ Βέη Δελβίνα το γένος Καπλάν Βέη Βίλλα, κατοίκου Σκύδρας Αλβανίας και 50 Μπαλκιζέ συζύγου Ριφάτ Βέη Ζαβαλιάν το γένος Καπλάν Βέη Βίλλα, κατοίκου Κορυτσάς Αλβανίας. Συντάχθηκε Επιτροπή Απαλλοτριώσεων από τους: Διον Πετρουτσοπούλου πρωτοδίκου ως προέδρου, Ελευθερίου Ταμουρίδη, Γεωπόνου, προϊσταμένου Γεωργικού Γραφείου Κοζάνης, εισηγητού και Αντωνίου Κωσταντέλλα, Δασάρχου Γρεβενών. Τον Γεωργικό Συνεταιρισμό Ακτημόνων καλλιεργητών Παλιουριάς (Ζημνιατσίου) και της Προσφυγικής Ομάδος Παλιουριάς (47 οικογένειες) εκπροσώπησε ο πρόεδρος του Συνεταιρισμού Ιωάννης Παλπάνης, παρόντος και του διορισμένου πληρεξούσιου δικηγόρου Γεωργίου Ποντίκα.
-Οι ιδιοκτήτες (Οθωμανοί) αποζημιώθηκαν από τον Συνεταιρισμό Αποκατάστασης ακτημόνων καλλιεργητών Παλιουριάς με το ποσό των 153.278 δρχ. και από το Ελληνικό Δημόσιο για τις παραχωρηθείσες στην προσφυγική ομάδα με το ποσό των 140.834 δρχ.

-Στην ίδια κατηγορία (Παλιουριά - Ιστορία) της ιστοσελίδας αναρτήθηκε φωτοαντίγραφο της απόφασης.
-Από το φθινόπωρο του 1947 μέχρι την άνοιξη του 1950 όλοι οι κάτοικοι της Παλιουριάς μετακομίζουν στη Δεσκάτη και φιλοξενούνται σε σπίτια Δεσκατιωτών λόγω του εμφυλίου πολέμου.

-Παλιουριώτες θύματα της δεκαετίας 1940-1949.

Δουβεντζίδης Σ. Πρόδρομος

Δουβεντζίδης Σ. Σάββας

Δουβεντζίδης Σ. Στέλιος

Εκουτσίδης Π. Αβραάμ

Ζιανός Η. Σπύρος

Κερασίδης Κ. Χρήστος

Κόντος Ν. Χρήστος

Κόντος Χ. Νικόλαος

Κόντου Ν. Μαρία

Κουτσαλιάρης Β. Νικόλαος

Κυριαζίδης Λ. Ιωάννης

Κυριαζίδης Τ. Γεώργιος

Λαζίδης Γ. Χρήστος

Λάλος Ν. Κων/νος

Ναβροζίδης Κ. Κυριάκος

Ναβροζίδης Κ. Παύλος      

Παλάσκας Γ. Στέφανος

Παλπάνης Α. Απόστολος

Παπαδόπουλος Α. Ισαάκ

Παπαδόπουλος Ε. Ευστάθιος

Παπαδόπουλος Κ. Νικόλαος

Παπαδόπουλος Ν. Τριαντάφυλλος

Παπαδοπούλου Ν. Μάρθα

Παπαδοπούλου Ν. Μαρία

Πουλατσίδης Σ. Λάζαρος

Τότσικας Α. Αντώνιος

Τσελέπης Β. Αθανάσιος

Φωτιάδης Ι. Κων/νος

Χαμπίδης Γ. Θωμάς

-Το 1963 (ΦΕΚ 219/11-12-1963) το χωριό αποσπάται από την Κοινότητα Καρπερού και γίνεται ανεξάρτητη Κοινότητα, μέχρι το 1998, οπότε προσαρτάται στο   Δήμο Δεσκάτης ως Δημοτικό Διαμέρισμα Παλιουριάς.

    -Παρακάτω αναγράφονται ονοματεπώνυμα όσων χρημάτισαν Προεστοί (πρωτόγεροι) - Κοινοτάρχες - Πρόεδροι της Παλιουριάς Γρεβενών από 1754 μέχρι σήμερα. 

Α) Ζημνιάτσι

1. Αναστάσης  ..... 1754  (πηγή: Μονή Μετεώρων)
2. Σίνος.......          1756 (πηγή: Μονή Μετεώρων)

3. Κώστας   ......    1758  (πηγή: Μονή Μετεώρων) 
4. Χρύσος....         1765 (πηγή: Μονή Μετεώρων)

5. Παλπάνης  ....   1840  (πηγή: Λιόλιος - Τα χωριά της Φιλουριάς)

6. Παλπάνης Ιωάννης του Αναστασίου από 1915 μέχρι 1932 
(πηγή: απόσπασμα από χειρόγραφο έντυπο με αναφορά σε κάθε έτος χωριστά και την επιτροπή απαλλοτριώσεων. Από το παραπάνω έντυπο  λείπουν σελίδες  και δεν υπάρχει κάποιο άλλο με περισσότερα στοιχεία - τουλάχιστον μέχρι σήμερα -. Αν προκύψουν νέα στοιχεία θα προστεθούν στην παρούσα ανάρτηση).

Β) Ανεξάρτητη Κοινότητα Παλιουριάς

7. Πετσούλας Δημήτριος του Κωνσταντίνου    από 1964 μέχρι 1967

8. Ντατσής Γεώργιος του Ευαγγέλου              από 1967 μέχρι 1974
Μετά την Στρατιωτική Δικτατορία τοποθετήθηκε μέχρι τις κοινοτικές εκλογές πρόεδρος της κοινότητας ο δάσκαλος του χωριού Μπούτσικος Ιωάννης.

9. Πετσούλας Δημήτριος του Κωνσταντίνου   από 1975 μέχρι 1978

10. Τσιφλίδης Ευστάθιος του Ιωάννη              από 1979 μέχρι 1982

11. Παπαδόπουλος Νικόλαος του Κων/νου     από 1983 μέχρι 1986

12. Κόντος Βασίλειος του Γεωργίου                από 1987 μέχρι 1990

13. Ζιανός Σπυρίδων του Μιχαήλ                    από 1991 μέχρι 1994

14. Γκιλέκας Αλέξανδρος του Αθανασίου        από 1995 μέχρι 1996

15. Παπαδόπουλος Ευστάθιος του Νικολάου  από 1996 μέχρι 1997

Γ) Τοπική Κοινότητα Παλιουριάς του Δήμου Δεσκάτης από 1998

16. Κόντος Παύλος του Κων/νου                              από 1998 μέχρι 2001

17. Τζαλαμπύρας Χρήστος του Νικολάου                 από 2002 μέχρι 2005

18. Παπαδόπουλος Τριαντάφυλλος του Γεωργίου   από 2006 μέχρι 2009

19. Μπόλλος Αθανάσιος του Ευαγγέλου                  από 2010 μέχρι 2013

20. Κόντος Γεώργιος του Χρήστου           από 2014 μέχρι 6-9-2016 (απεβίωσε)
21. Παπαδόπουλος Τριαντάφυλλος του Γεωργίου   από 7-9-2016 μέχρι 1-9-2019
22. Παπαδόπουλος Νικόλαος του Ευσταθίου από  1-9-2019 μέχρι .....

-Πληθυσμιακά δεδομένα της Παλιουριάς

Με βάση τις απογραφές της περιόδου 1920 - 2011, ο πληθυσμός του χωριού μας έχει ως εξής:

1920  κάτοικοι  146

1940  κάτοικοι  480

1951  κάτοικοι  457

1961  κάτοικοι  586

1971  κάτοικοι  451

1981  κάτοικοι  415

1991  κάτοικοι  392

2001  κάτοικοι  412

2011  κάτοικοι  352

2021  κάτοικοι  325

-Ασχολίες των κατοίκων

Οι  συγχωριανοί μας, κατά κύριο λόγο, ασχολούνται με  την γεωργία και την κτηνοτροφία.  Αρκετοί όμως ασχολούνται με διάφορα επαγγέλματα:  Δύο ασχολούνται με την αμπελουργία [Αθανάσιος Μπόλλος και Κων/νος Παπαδόπουλος, παράγουν κρασί και τσίπουρο ο πρώτος και ο δεύτερος έχει και σύγχρονο  αποστακτήριο τσίπουρου]. Τρεις διατηρούν καφενεία- ψησταριές [Ευάγγελος Παλπάνης, Νικόλαος Γ. Παπαδόπουλος και Νικόλαος Ιορδ. Παπαδόπουλος]. Δύο καφετέριες [Νίκη Κόντου και Ευαγγελία Ζιανού]. Δύο παντοπωλεία [Κορνιλία Λαζίδου και Άννα Μπόλου].  Μία κομμωτήριο [Αναστασία Φουντουκίδου], μία είδη προικός [Σταυρούλα Κοσμίδου]. Ένα τυροκομείο [Γεώργιος Ζάτσος], ένας με σιδηροκατασκευές - τέντες [Γεώργιος Κακούσιος] και ένας έχει μάνδρα οικοδομικών υλικών - χωματουργικές εργασίες [Κων/νος Κερασίδης]. Όλοι αυτοί εξυπηρετούν τις ανάγκες των συγχωριανών μας για συναντήσεις, διασκέδαση και αγορά καταναλωτικών ειδών.

Η κατασκευή υδροηλεκτρικού φράγματος στην κοντινή περιοχή του Ιλαρίωνα από την ΔΕΗ άλλαξε ριζικά το οικοσύστημα και το ανάγλυφο της περιοχής. Η λίμνη που δημιουργήθηκε θα συμβάλλει στην ανάπτυξη της περιοχής με την ενασχόληση των κατοίκων με δραστηριότητες συναφείς με την λίμνη.

Εδώ είναι ο κάμπος του Δήμου Δεσκάτης και ο Αλιάκμονας μόλις 500 μ. βόρεια του χωριού (ο οποίος μετατράπηκε σε λίμνη). Εδώ θα βρείτε ικανούς ερασιτέχνες ψαράδες. Η γέφυρα Παλιουριάς - Παναγιάς (μεταλλική, στρατιωτική), η οποία αντικατέστησε το εναέριο βαγόνι (καρούλι) του Αλιάκμονα, με τη σειρά της αντικαταστάθηκε με την καινούργια γέφυρα 400 μέτρων από τη ΔΕΗ για τις ανάγκες του υδροηλεκτρικού φράγματος.

Η  Παλιουριά έχει να επιδείξει αξιόλογους ανθρώπους που πέτυχαν ως επιστήμονες και επιχειρηματίες τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. 

-Το έτος 1965 υδροδοτήθηκε το χωριό με νερό από πηγές της Μπουνάσιας (Βουνάσσα), τοποθεσία λίμνη, με προσωπική εργασία των κατοίκων. Αν και στην αρχή ξεκίνησε ως έργο να γίνουν τρεις βρύσες στο χωριό, τελικά με την επιμονή του τότε προέδρου της Κοινότητας (Δημητρίου Πετσούλα) τροφοδοτήθηκαν όλα τα σπίτια με νερό.

-Τις 2-1-1967 ηλεκτροδοτήθηκε η Παλιουριά επί προεδρίας Δημητρίου Πετσούλα.

-Το έτος 1970 άρχισαν οι εργασίες του πρώτου αρδευτικό έργου.

 -Το έτος 1978 απέκτησε δίκτυο αποχέτευσης.

-Το έτος 1979 έγινε το κοινοτικό γραφείο της Παλιουριάς προϋπολογισμού 1.250.000 δρχ .

    -Στις 13 Μαΐου 1995  και ώρα 11,47 έγινε σεισμός 6,6 β. της κλίμακας Ρίχτερ στους νομούς Κοζάνης και Γρεβενών. Η Παλιουριά επηρεάστηκε αρκετά και πολλά κτίσματα έπαθαν ζημιές. Ευτυχώς δεν υπήρχαν θύματα. Μεγαλύτερες καταστροφές έγιναν στο δυτικό μέρος του χωριού. Από την επόμενη χρονιά δόθηκαν δάνεια με ευνοϊκούς όρους αλλά οι περισσότεροι κάτοικοι προτίμησαν τα προκατασκευασμένα σπίτια. 

-Οι κάτοικοι του χωριού είναι αγρότες και ασχολούνται κυρίως με την καλλιέργεια της γης και ειδικότερα με την παραγωγή δημητριακών, οσπρίων, καλαμπόκια, τριφύλλια και καπνό. Επίσης αρκετοί ασχολούνται με την κτηνοτροφία (αγελάδες, πρόβατα, κατσίκια) και έχουν δημιουργήσει σύγχρονες μονάδες. 

 -Η κατασκευή υδροηλεκτρικού φράγματος στην κοντινή περιοχή του Ιλαρίωνα από την ΔΕΗ άλλαξε ριζικά το οικοσύστημα και το ανάγλυφο της περιοχής. Η λίμνη που δημιουργήθηκε θα συμβάλλει στην ανάπτυξη της περιοχής με την ενασχόληση των κατοίκων με δραστηριότητες συναφείς με την λίμνη.

-Εδώ είναι ο κάμπος του Δήμου Δεσκάτης και ο Αλιάκμονας μόλις 500μ. βόρεια του χωριού (ο οποίος μετατράπηκε σε λίμνη). Εδώ θα βρείτε τους πιο ικανούς ερασιτέχνες ψαράδες. Η γέφυρα Παλιουριάς - Παναγιάς (μεταλλική, στρατιωτική) η οποία αντικατέστησε το εναέριο βαγόνι (καρούλι) του Αλιάκμονα και η οποία με τη σειρά της αντικαταστάθηκε με την  καινούργια γέφυρα 450 μέτρων από τη ΔΕΗ για τις ανάγκες του υδροηλεκτρικού φράγματος.

-Από την κορυφή της Βουνάσας (1600 μ.) η θέα είναι απολαυστική. Στη Βουνάσσα (Μπουνάσια) και σε υψόμετρο 1.000 μέτρων  βρίσκεται και η Ιερά Μονή Ευαγγελισμού Παναγίας Μπουνάσιας (Μπουνασιώτισσα),  ένα σπουδαίο μνημείο που χρονολογείται  ότι ιδρύθηκε τον 12ο αιώνα (1148) ή ως δεύτερη εκδοχή το 1348. Διατηρείται σε καλή κατάσταση, διαθέτει μικρή βιβλιοθήκη και δεν διασώζεται ένα θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο (το οποίο το 2005 ιερόσυλοι εξαφάνισαν) και αγιογραφίες του 16ου και 17ου αιώνα.  (Γίνεται εκτενέστερη αναφορά παρακάτω).

- Όμορφες και παλιές εκκλησίες υπάρχουν γύρω από την Παλιουριά. Η Αγ. Τριάδα 500 μ. ΒΑ, ο Αγ. Γεώργιος 2 χιλμ. ΝΑ, Ο Άγιος Αθανάσιος 1,5 χιλμ, η Αγ. Παρασκευή 2 χιλμ, στην ίδια περιοχή και η Αγ. Κυριακή 3 χλμ. (η οποία δυστυχώς λόγω λίμνης Ιλαρίωνα έχει καταστραφεί, αλλά σίγουρα στο μέλλον θα γίνει σε άλλο σημείο ομώνυμο εκκλησάκι). Η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου μέσα στην κοινότητα δυστυχώς μετά το σεισμό του 1995 υπέστη σοβαρές ζημιές  και με την αδιαφορία όλων των εμπλεκομένων φορέων, πλησιάζει η ώρα της κατάρρευσης της. 
-Η Παλιουριά θα μπορούσε να αποτελέσει κέντρο τουρισμού για το Ν. Γρεβενών, τόσο για τα αξιοθέατα που μπορεί να προσφέρει στον επισκέπτη (εξορμήσεις στο βουνό, περιπάτους δίπλα στο ποτάμι, σπορ που έχουν σχέση με τη λίμνη (ιστιοπλοΐα) επίσκεψη στα μοναστήρια της περιοχής) αλλά και για διασκέδαση - ψυχαγωγία. Οι καφετέριες, τα μπαρ, τα μικρά παραδοσιακά καφενεία  και οι ψησταριές μπορούν να προσφέρουν εδέσματα, ψάρια από τον Αλιάκμονα (λίμνη Ιλαρίωνα), παραδοσιακές γεύσεις και ποτά  για τον πιο απαιτητικό.

-Τελευταία η Βουνάσα έγινε ένας καλός προορισμός για τους αλεξιπτωτιστές πλαγιάς όπου γίνονται αγώνες του αθλήματος.

Ιστορία του Δημοτικού Σχολείου Παλιουριάς 

-Δεν γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία ίδρυσης των σχολείων για τη μάθηση των γραμμάτων, στην Παλιουριά, παρά μόνο ότι το έτος 1800 μοναχοί της Μονής Ευαγγελίστριας Μπουνάσιας, που αριθμούσαν τότε τους εκατόν δέκα (110), δίδασκαν στο υπόγειο του μοναστηριού, τα πρώτα ελληνικά γράμματα, την ψαλτική και κατήχηση, στους νέους της Παλιουριάς και της γύρω περιοχής.

-Οι δάσκαλοι που δίδαξαν μέχρι και το 1925 στο σχολείο του χωριού είναι απόφοιτοι του σχολείου της Ευαγγελίστριας.

-Οι πρώτοι δάσκαλοι είναι οι Τζινίκας, Μπλαχάβας και ο Αναγνώστης, είναι ντόπιοι

και απόφοιτοι της Ευαγγελίστριας, όπως ο  Ντίνας από Λιουζιανή (Ελάτη) και ο Συρεγγέλας που αποφοίτησε από Δεσκάτη, είναι ιδιωτικοί και τους μίσθωνε από τα εισοδήματα (βακούφι)  ο ναός του Αγίου Νικολάου.  

-Διδάσκουν εναλλάξ κατά την θέληση των κατοίκων και μισθώνονται ετησίως με έξι (6) λίρες, 15 οκάδων σίτου, 10 οκάδων τυριού, 10 οκάδων κρέατος, κ.λ.π.

-Ως διδακτήριο έχουν το ανατολικό δωμάτιο από το κτίσμα που είναι μέσα στο προαύλιο και έξω από το ναό του Αγίου Νικολάου, δεξιά του και με ξύλινη σκάλα ανέβαιναν στην αίθουσα που ήταν δίπλα στην οικία του παπά. Στην αίθουσα δεν υπήρχαν θρανία παρά μόνο ένα τζάκι και  η διδασκαλία γίνονταν σταυροπόδι.

-Το 1925 το ελληνικό δημόσιο στέλνει ως πρώτο δάσκαλο τον Αθανάσιο Παπατόλιον από την Δεσκάτη και ο οποίος εισάγει το πρώτο Αναγνωστικό "Ο καλός μαθητής". 

-Το 1936 ενοικιάζεται με έξοδα του κράτους η οικία του Ν. Ντατσή μέχρι το 1939. Από το 1940 μέχρι 1950 δεν λειτουργεί σχολείο λόγω των πολεμικών γεγονότων και της συγκέντρωση των κατοίκων στη Δεσκάτη.

-Το 1950 επαναλειτουργεί το σχολείο στο σπίτι του  Δημητρίου Κατσίμπα και το επόμενο έτος (1951) τίθενται τα θεμέλια για την ανέγερση του νέου σχολείου που υπάρχει μέχρι και σήμερα, οι εργασίες του οποίου ολοκληρώθηκαν τον Αύγουστο του 1952. Η νέα σχολική χρονιά 1952 - 1953 δέχεται τους νέους μαθητές της Παλιουριάς. 

-Σήμερα χρησιμοποιείται από τον Εκπολιτιστικό  Σύλλογο του χωριού για τις ανάγκες του και ακριβώς δίπλα υπάρχει το νέο σχολείο (τύπου προκάτ) που κατασκευάστηκε μετά το σεισμό που έγινε στην περιοχή το 1995. 

Το παλιό κτίριο δεν έπαθε ιδιαίτερες ζημιές αλλά ούτε και μαθητές υπάρχουν σε κάποιο από τα δύο κτίρια, επειδή από το έτος 2011, λόγω συνένωσης των σχολείων, το Νηπιαγωγείο είχε έδρα μέχρι και εφέτος την Δήμητρα και από την νέα σχολική χρονιά (2018-2019) επαναλειτουργεί στο χωριό μας, και το Δημοτικό Σχολείο το Καρπερό.

Ας ελπίσουμε ότι κάποια μέρα θα επαναλειτουργήσει και το δημοτικό σχολείο μας.- 

Αξιοθέατα - Ιστορικά Μνημεία

Ιερά Μονή Ευαγγελισμού Παναγίας Μπουνάσιας

-Στα εδαφικά όρια του χωριού Παλιουριά Γρεβενών  ανήκει  η Ιερά Μονή Ευαγγελισμού Παναγίας Μπουνάσιας, η επονομαζόμενη και "Μπουνασιώτισσα". Ονομάστηκε έτσι γιατί είναι κτισμένη κοντά στη ψηλότερη κορυφή των Καμβουνίων, τη Μπουνάσια, ή Βουνάσσα (υψόμετρο 1000μ).

-Η μονή είναι κτισμένη σε περίοπτη θέση που μοιάζει με φυσικό θρόνο. Η θέση αυτή δίνει την αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε αεροπλάνο, από όπου φαίνονται ο Μπούρινος, η Βασιλίτσα, όλος ο κάμπος από την Ανθρακιά έως την  Παλιουριά  (δηλ. όλη η περιοχή της Φιλουριάς ), η Πίνδος, τα Μετέωρα, τ΄ Άγραφα  και ο Αλιάκμονας (πλέον μέρος της λίμνης Ιλαρίωνα) με τους μαιάνδρους του.

-Το μοναστήρι της Bαγγελίστριας, όπως το ονομάζουν οι ντόπιοι χάριν συντομίας, ιδρύθηκε το έτος 1148,  12ο αιώνα, αυτό το αποδεικνύει και η τοιχοδομία του διατηρηθέντα νάρθηκα και η φθαρείσα αρχική χρονολογία SXNS΄ που είναι χαραγμένη στην πλάκα της Αγίας Τράπεζας. Επειδή η χρονολογία έχει φθαρεί διίστανται οι απόψεις και η αμέσως επόμενη πιθανή χρονολογία κτίσης είναι η 1348.  
Δυστυχώς από πυρκαγιά το 1810 αποτεφρώθηκε το καθολικό της μονής και χάθηκαν γραπτές μαρτυρίες. Το μοναστήρι είναι παλαιότερο από το μοναστήρι της Ζάβορδας, αφού ο ίδιος ο Όσιος Νικάνορας το επισκέφθηκε, προσευχήθηκε και δανείστηκε χρήματα για να χτίσει το καθολικό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος της Ζάβορδας.

-Για την ανέγερση τόσο του ναού όσο και των βοηθητικών κτισμάτων (κελιά, φούρνος,

μαγειρεία και άλλα) εργάστηκαν αφιλοκερδώς οι πιστοί της γύρω περιοχής. Άκμασε το 18 αιώνα, συγκεντρώνοντας μεγάλο αριθμό μοναχών. Σε χειρόγραφο της Μονής Βαρλαάμ γίνεται αναφορά για τη Μονή της Μπουνάσιας ως γυναικεία Μονή στις αρχές του 17ου αιώνα, που όμως μετατράπηκε σε ανδρώνα το 18ο αιώνα. Το καθολικό είναι αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και τυπολογικά ανήκει στους αθωνικούς ναούς.

-Για πρώτη φορά συναντούμε τον τύπο "Παναγία Μπονασία" στον κώδικα του μπουνασιώτη καλόγερου Γαλάκτιου, που φυλάγεται σήμερα στη βιβλιοθήκη της Μονής Ολυμπιώτισας. " + έτελειώθη τω παρών βυβλίον είς τού ίουλίου μηνός είς τέσαιρις δια χειρός/ εμού του ταπεινού, και ά/μαρτωλού γαλακτίου ίερομονάχου / έπη έτους ζριζ (7.117-5.508 = 1609) όταν ύρθα εις το μοναστήριον να γένω κα/λώγερος έτη ζρθ (7109 - 5508 = 1601 ) Παναγία μπουνασία".

-Το 1763 έγιναν σοβαρές κτιριακές κατασκευές. Οι επτά (7) μοναχοί, που βρίσκονταν τότε στο μοναστήρι, ο Βαρθολομαίος, που πρέπει να είναι ηγούμενος της χρονιάς αυτής, ο Χριστόφορος, ο Φιλόθεος, ο Παρθένιος, ο Παλάτιος, ο Μακάριος και ο Νικηφόρος, αποφάσισαν και έχτισαν με έξοδά τους, το μαγειρειό  την τραπεζαρία και τα κελιά με το βαγεναριό από κάτω. Οι οικοδόμοι ονομάζονταν Ρίστα (Χρήστος στα σλάβικα), Γιάννης και Κώστας.

1936

-Πρόκειται φυσικά για ανακαίνιση των βοηθητικών χώρων του μοναστηριού, που αντικατέστησε τα παλιά οικοδομήματα, χωρίς να αποκλείεται η αποτέφρωση τους. Αλλά ας δούμε την ανορθόγραφη, κακοχαραγμένη και δυσανάγνωστη επιγραφή. 

" ΕΤΟΣ 1763 ΕΓΗΝΕ

Ν ΑΥΤΗ ΙΚΟΔΟΜΗ ΤΟ ΜΑΓΙ

ΡΓΙΟ Ι ΤΡΑΠΕΖΑ ΚΕ ΤΑ ΚΙ

ΛΙΑ ΜΕ ΤΟ ΒΑΗΝΑΡΓΙΟ ΠΟ ΤΟ

ΚΑΤΟ ΜΕΡΟΣ ΟΛΟ ΚΟΠΟΥ Κ ΕΞΟΔΟ

Ι ΕΗΡΙΣΚΟΜΕΝΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΒΑΡ

ΘΟΛΟΜΕΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ ΦΙΛΟΘΕ

ΟΥ ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ ΠΛΑΤΙΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΝΙ

ΚΗΦΟΡΟΥ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΗ Ι ΜΑΣΤΟΡΙ

ΡΙΣΤΑ ΓΗΑΝΗ ΚΟΣΤΑ " 

-Δώδεκα χρόνια αργότερα, την πεντηκοστή του έτους 1775 έγιναν τα εγκαίνια του νέου καθολικού, καθώς μας πληροφορεί η παρακάτω επιγραφή, που είναι σκαλισμένη στη μαρμάρινη πλάκα της Αγίας Τράπεζας.

" Η ΕΟΡΤΗ ΘΑΜΑΨΗ / 1775 "

-Το γεγονός ότι προηγήθηκε η ανοικοδόμηση των βοηθητικών μοναστηριακών χώρων και όχι η ανοικοδόμηση του ναού, μας οδηγεί σε δύο υποθέσεις.

1) ότι στο χρονικό διάστημα 1763 - 1775 δεν σημειώθηκε πυρκαγιά στο μοναστήρι και συνεπώς οι καλόγεροι δεν είχαν άμεσο πρόβλημα για τις λειτουργικές ανάγκες τους και

2) ότι εάν έγινε πυρκαγιά στο μοναστήρι, μετά το 1763 και πριν από το 1775, τότε καταστράφηκε μόνο το καθολικό και όχι όλο το κτιριακό συγκρότημα.

-Εάν όμως δεν είμαστε βέβαιοι για τους λόγους της ανακαίνισης του 1775, δεν έχουμε καμία αμφιβολία για την ανακαίνιση του 1810 - 1817. Πριν περάσουν 35 χρόνια, η πυρκαγιά αποτέφρωσε το καθολικό, στα 1810. Το έτος της πυρκαγιάς το συμπεραίνουμε από το γεγονός ότι τη χρονιά αυτή συντάχθηκε μία "παρρησία", που μιλάει για την ανακαίνιση.

-Η πρώτη ενέργεια για την επιτυχία της ανακαίνισης ήταν να αναθέσουν στον συμοναστή τους και δάσκαλο Αθανάσιο από τον Κλεινοβό της Καλαμπάκας, τη σύνταξη μιας καλλιγραφημένης "παρρησίας". Η  "παρρησία αυτή που ήταν μια προαγγελία του εράνου που ακολούθησε, βγήκε σε πολλά αντίγραφα και οπωσδήποτε διαβάστηκε στους ενοριακούς ναούς των γειτονικών χωριών. Το κείμενο της "παρρησίας" που μας άφησε ο κ. Λιόλιος έχει ως εξής:

ΙC   ΧC

Εν έτει  ΝΙ   ΚΑ   1810

Αωί                Μαίω

Cυνδρομή των εν Ιερομονά

χοις Χριστοφόρου Καθηγουμένου, και

Ανθίμου πνευματικού της αυτής"

-Παρρησία της Ιεράς Μονής της επ' ονόματι του Ευαγγελισμού της υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας της επονομαζομένης / μπονάσιας κειμένης πλησίον της Κώμης Δισικάτας και σμιάτζης / προθυμήθητε και συνδράμετε εν Χριστώ ημών / Αγαπητοί αδελφοί καταγράφοντες τα ονόματά /σας εν τη παρρησία, 

προθέσει-τε και σαραντα/λείτουργα, ίνα μνημονεύησθε διηνεκώς παρά των Ιε/ρουργούντων προς σωτηρίανψυχικήν και σωματι/κήν και μνημόσυνόον-σας αιώνιον, και επίδο/τε τελουσία χειρί ταύτη τη ιερά Θεοτόκου της / μόνης προστασίας ημών και μεσιτίας προς τον ποιη/τήν έξοιτε παρρησίν ενώπιον του φοβερού και /αδεκάστου Κριτού Χριστού του Θεού, και καταγ΄ρα/ψη εν βίβλω ζωής πάντας υμάς, και είθε όλους / τους χριστωνύμους, Καμέ τον υπέρ πάντας /Αμαρτωλόν εν ιερεύσιν Αθανάσιον.

Ιεράς Μονής, παρ' ευτελούς Αθανασίου ιεροδιδασκάλου του εκ Κλεινοβού:

-Από το Μάη του 1810, που συντάχθηκε η "παρρησία",  χρειάστηκα να περάσουν 6 ολόκληρα χρόνια για να τελειώσει η ανοικοδόμηση του καθολικού, καθώς μας πληροφορεί η νέα κτητορική επιγραφή, που είναι ανάγλυφη με καλλιγραφικά γράμματα, αλλά ανορθόγραφα, στο  υπέρθυρο της εισόδου:

+ ΕΚΤΙCΘΗ  Ο  ΝΑΟC  ΤΙΣ  ΘΕΟΤΟΚΟ

Υ  ΕΥΒΑΓΕΛΙCΜΟΥ  +  ΕΠΙCΤΑTIC   ΙΓ

ΟΜΕΝΟΥ  Π(Α)ΠΑΧΡΙSΟΦΟΡΟΥ  1816

ΜΑΡ/ΤΙΩ    25       ΕΤΟΥΣ

-Άλλη μία επιγραφή που σώζεται στο υπέρθυρο του νάρθηκα μας δίνει την ίδια χρονολογία

ΜΑΡ/ΤΙΩ   ΕΤΟΥΣ   ΑΩΙS  (= 1816)

-Για τις λειτουργικές ανάγκες τους χρησιμοποιήθηκε ο μικρός ναός των Αποστόλων, που ήταν κοντά στη βιβλιοθήκη, για τον οποίο ενώ δεν γνωρίζουμε πότε ιδρύθηκε, γνωρίζουμε ότι κάηκε στα 1922.
-Το 1816 επί ηγουμενίας του Παπαχριστοφόρου επισκευάστηκε ή ανεγέρθηκε τμήμα του Νάρθηκα, όπως γράφεται στην επιγραφή εξωτερικά της νότιας εισόδου στο ναό. Στην εξωτερική δε όψη της κόχης του ιερού βήματος  εικονίζεται σε ανάγλυφη μορφή το έμβλημα της Φιλικής Εταιρείας. Αυτό αποδεικνύει ότι ορισμένοι καλόγεροι του μοναστηριού, όπως και ο Μητροπολίτης Σταγών Παϊσιος (1813 - 1819) «που το μοναστήρι ανήκει στη Μητρόπολη Σταγών» ήταν μυημένοι στην Φιλική Εταιρεία για την απελευθέρωση του Γένους. 

-Στο μοναστήρι της Μπουνάσιας λειτουργούσε και βιβλιοδετικό εργαστήρι, του οποίου γνωρίζουμε τον βιβλιογράφο μοναχό Γαλάκτιο, που άρχισε το μοναχικό του βίο εκεί το έτος 1601. Επίσης αρκετά  Ιερά Ευαγγέλια Μονών και Εκκλησιών της περιοχής Φιλουριάς  γράφηκαν και βιβλιοδέθηκαν στην Ιερά Μονή Ευαγγελίστριας όπως προκύπτουν από χειρόγραφες μαρτυρίες. Σε σημείωση έντυπου Ευαγγελίου έκδοσης του έτους 1686, το οποίο βρέθηκε στο ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου Παλιουριάς διαβάζουμε το εξής : "1812 εδέθη το ιερόν εβαγγέλιον δια χειρός χαραλάμπους ιερομονάχου εις την σεβασμίαν μονήν Βουνάσιας", όπως επίσης και σε πολλά άλλα έντυπα.  

-Το 1930 ο τότε Μητροπολίτης της Ελασσόνας Καλλίνικος Λαμπρινίδης συγκέντρωσε στην Ελασσόνα, στη βιβλιοθήκη της Ολυμπιώτισσας, όλα τα παλιά βιβλία, έντυπα και χειρόγραφα, τα οποία σώζονταν μέχρι τότε στα διάφορα μοναστήρια της μητροπολιτικής επαρχίας του. Η ενέργεια αυτή του Μητροπολίτη δυσαρέστησε πολλούς, αλλά αποδείχθηκε σωστή, διότι έσωσε από την καταστροφή, στην περίοδο 1940-1950, όλα αυτά τα βιβλία, κυρίως τους χειρόγραφους κώδικες, οι οποίοι είναι σημαντικός θησαυρός πληροφοριών. Μεταξύ των πολλών βιβλίων, τα οποία κατέγραψε ο Αχ. Λαζάρου, συμπεριλαμβάνονται και μερικά από την Μονή της Μπουνάσιας. Ένα από αυτά έχει τον τίτλο Αθανάσιος Υψηλάντης Κομνηνός, Εκκλησιαστικών και Πολιτικών των εις δώδεκα. Ββιβλίον Η΄, Θ΄ και Ι΄ ήτοι μετά την Άλωσιν, Κωνσταντινούπολις 1870, (σελίδες 882). Το βιβλίο αυτό αγόρασε στα Γρεβενά, στις 20.5.1874, ο ιεροδιάκονος Δαμασκηνός. Στην τελευταία σελίδα του βιβλίου υπάρχει η εξής ενθύμηση:

     «Μηνί Δεκεμβρίω τοῦ 1872 ἔτους κατά τήν εἰς Θεσσαλίαν ἀποστολήν ἠξιώθην, ἐν τῷ μοναστηρίῳ τῆς Βουνάσιας, ὑπό ὀνόματι τῆς Εὐαγγεστρίας, τῆς καλλίστης καί συμπαθητικωτάτης φιλοξενίας. Ὁ παπά Γρηγόριος καί ὁ ἀρχιδιάκονος Δαμασκηνός οἱ τῆς Μονῆς διευθυνταί κατά τήν ἐμήν διάθεσιν τό μοναστήριον μετεχειρίσθησαν, ὧν ὁ πρῶτος ὑποδεχθείς περιηγητής ἐν τούτῳ τῷ μοναστηρίῳ, δέν δύναμαι πολύ νά τοῖς εὐχαριστήσω  διά τήν τοσούτον ἀξίαν ὑποδοχήν των, διότι περιηγούμενος πρό πολλῶν ἐτῶν, οὐδέποτε εἶδον μέχρι τοῦδε τοσαύτην κομψότητα χαρακτῆρος καί ἀγαθότητα. Διό τοῖς εὐχαριστῶ ἐκ μέσης καρδίας μου. Ὁ Γκορτζιῶκος ἐκ τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Γαλλίας. 16 Δεκεμβρίου 1872. Τό μοναστήριον θά κεῖται ἴσως 1034 μέτρα ἀπό τῆς ἐπιφανείας τῆς θαλάσσης καί δέκα. Ἐκ τοῦ Πριωνίου 1584  μέτρα».

     Ο καθηγητής, λοιπόν, του Πανεπιστημίου του Παρισίου Γκορτζιώκος, κατά την διάρκεια της περιοδείας του στη Θεσσαλία, επισκέφθηκε και την Μονή της Μπουνάσιας το 1872 και σημείωσε τις ευχαριστίες του για την φιλοξενία που του έκαναν οι καλόγεροι της Μπουνάσιας. Υπολόγισε το υψόμετρο της Μπουνάσιας (1.030 μ.) και του Πρίονου (1584 μ. ενώ είναι 1.615 μ). 
-Σύμφωνα με έρευνα του περιοδικού "Θεσσαλικό Ημερολόγιο" πρόκειται για τον Ερρίκο Κλώντ Γκορσιέ, γεωλόγο - ορυκτολόγο, ο οποίος αναφέρεται ειδικά στα χωριά των Χασίων, του νομού των Γρεβενών και της επαρχίας της Ελασσόνας. 
     

-Το μοναστήρι λειτούργησε μέχρι το 1935 περίπου ως κοινόβιο. Από τους τελευταίους καλόγερους που το κατοίκησαν ήταν ο Ευγένιος, ο οποίος ήταν τυφλός και ο Μεγαλόσχημος. Μαζί με αυτούς έμενε στο μοναστήρι και ένας τυφλός επίσης υπάλληλος, ο Παστός. Ο τελευταίος καλόγερος της Μονής ήταν ο Γεωργαντάς, ο οποίος μετά την εγκατάλειψη της Μονής λειτούργησε στην Παλιουριά ως ιερέας του χωριού.
-Όπως αναφέρεται στην προηγούμενη παράγραφο το 1935 έγινε συγχώνευση της μονής Μπουνάσιας με τη Μονή Ζάβορδας. Σύμφωνα με το πρωτόκολλο, το οποίο διασώζεται, στις 20 Ιουνίου 1935 μεταφέρθηκαν στη Ζάβορδα όλα τα κειμήλια που βρέθηκαν στα κελιά των μοναχών, όπως βιβλία, εικόνες, άμφια και άλλα ιερά αντικείμενα. Ένα από αυτά είναι ένα ευαγγέλιο, το οποίο εκδόθηκε στη Βενετία το 1781 και στο οποίο υπάρχει η εξής χειρόγραφη σημείωση: "Το παρόν Ευαγγέλιον ηπάρχι της αγίας μονής του ευαγγελισμού της επονομαζομένης Πουνάσιας δια συνδρομών και εξόδου αρσενίου Ιερομονάχου της αυτής Μονής 1827 εν μηνί αυγούστου δια μνημόσυνον".  Επίσης υπάρχει αργυρή λειψανοθήκη, η οποία περιέχει ιερά λείψανα του Οσίου Νικάνορα, με την εξής επιγραφή στο κάλημμά της: "ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΚΑΙ ΕΥΠΡΑΞΙΑΣ ΜΟΝΑΧΗΣ ΜΑΝΑΣΤΗΡΙ ΜΠΗΝΙΣΙΑ 1838". Επιπλέον, υπάρχει σταυρός ευλογίας, διακοσμημένος με λίθους, κοράλια, μικροξυλογλυπτικές παραστάσεις.

-Το μοναστήρι στην περίοδο  της Τουρκοκρατίας έχει να επιδείξει μεγάλη αντιστασιακή δράση. Ήταν λημέρι κλεφτών και αρματολών, καθώς και νοσοκομείο για τους λαβωμένους Στη μάχη της Δημινίτσας (Καρπερό) ή Φιλουριάς - μεταξύ των δυνάμεων του Θεοδώρου Ζιάκα και των Τούρκων το 1854, είχε  απώλεια  (Θ. Ζιάκας) 5 νεκρούς και 15 τραυματίες οι οποίοι νοσηλεύτηκαν στο Μοναστήρι της Μπουνάσιας (Νικόλαος Κουκόλης κ.α.) . Εδώ άλλωστε είχαν ζητήσει πολλές φορές καταφύγιο ξακουστοί Μακεδονομάχοι, όπως ο Παύλος Μελάς και ο Θεόδωρος Ζιάκας, (γνωστός ήρωας στην περιοχή των Γρεβενών). Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι το μοναστήρι επί Τουρκοκρατίας ήταν και Κρυφό Σχολειό. Παιδιά από τη γύρω περιοχή και κυρίως από την Παλιουριά έρχονταν νύχτα εδώ και με κίνδυνο της ζωής τους για να μάθουν Ελληνικά γράμματα.

-Η Ευαγγελίστρια ήταν από τον καιρό της ανέγερσής της έως την παρακμή της ξακουστή για τον πλούτο της. Μεγάλες εκτάσεις χωραφιών και αμπελιών ανήκαν στο μοναστήρι, ενώ οι κάτοικοι της περιοχής δεν παρέλειπαν να συνδράμουν στο ταμείο του μοναστηριού με αρνιά και κατσίκια, ή με μέρος της ετήσιας σοδιάς τους. Τα χωράφια του μοναστηριού βρισκόταν κυρίως στην περιοχή Καρούτι κοντά στην Παλιουριά.    

-Εκτός όμως από χωράφια, το μοναστήρι είχε και δικά του κοπάδια με αιγοπρόβατα, καθώς και δικούς του στάβλους. Είχε επίσης και μελίσσια, που απέδιδαν πολλά κιλά μέλι κάθε χρόνο, όπως και αγελάδες, ξακουστές για το γάλα τους από το οποίο έφτιαχναν το πιο νόστιμο τυρί της περιοχής. Λέγεται ότι το μοναστήρι είχε τα καλύτερα βόδια σε όλη τη γύρω περιοχή και τα οποία χρησιμοποιούσαν για το όργωμα που γινόταν τότε με ξυλάλετρο. Ακόμη το μοναστήρι είχε στην κατοχή του πολλά μουλάρια, που χρησιμοποιούνταν εκείνη την εποχή ως μέσο μεταφοράς.

-Όπως ήταν φυσικό οι σοδειές του μοναστηριού κάθε χρόνο ήταν πολύ μεγάλες και γι' αυτόν ίσως το λόγο το μοναστήρι διέθετε δικό του αλώνι στην περιοχή Κούτρα.  Είχε  στη θέση σκάλα νερόμυλο (βακούφικος), υπάρχουν τα ερείπια, στον οποίο εξυπηρετούνταν και οι κάτοικοι των γύρω περιοχών. Μαρτυρίες που επιβεβαιώνουν το μέγεθος του πλούτου του μοναστηριού αναφέρουν μεταξύ άλλων ότι από την Ιερά Μονή Ευαγγελίστριας δανείζονταν πολλές φορές και άλλα μοναστήρια, τόσο εντός όσο και εκτός του Ν. Γρεβενών.

- Όμως η σπουδαιότερη απόδειξη αυτού του πλούτου είναι ότι στα τελευταία του χρόνια το μοναστήρι είχε στην κατοχή του εκτός από χωράφια και περίπου τετρακόσια με πεντακόσια αιγοπρόβατα, τα οποία βοσκούσαν όπως άλλωστε γινόταν από την πρώτη στιγμή, υπάλληλοι - βοσκοί που τους πλήρωνε το μοναστήρι από το δικό του ταμείο, είτε σε είδος (σιτάρι - τυρί), είτε με χρήματα (γρόσια).

-Η Ευαγγελίστρια γιόρταζε δύο φορές το χρόνο και γινόταν έτσι για πολλές μέρες το κέντρο της προσοχής όλων των κατοίκων της Φιλουριάς και όχι μόνο. Η πρώτη γιορτή γινόταν την 25η Μαρτίου, οπότε γιόρταζε το όνομα του Μοναστηριού, και η άλλη τις 15 Αυγούστου, οπότε γιόρταζε η Παναγία, προστάτιδα της Ιεράς Μονής.

-Κάθε φορά που γιόρταζε το μοναστήρι το επισκεπτόταν κόσμος από όλη την περιοχή, που έφτανε ως εκεί με μουλάρια ή άλογα ακολουθώντας το μονοπάτι. Όλον αυτό τον κόσμο οι καλόγεροι τον φιλοξενούσαν σε ζεστά, ευρύχωρα δωμάτια με τζάκια και τους κοίμιζαν στρωματσάδα.

-Στους φιλοξενούμενους το μοναστήρι πρόσφερε μέλι και καρύδια, δικής του παραγωγής, και δροσερό νερό από την πετρόχτιστη βρύση που υπάρχει μέσα στο χώρο του μοναστηριού. Σε ειδική θέση, δίπλα σε αυτή τη βρύση υπάρχει ένα κύπελλο από μπακίρι με αλυσίδα, με το οποίο ξεδιψούσε κάθε κουρασμένος διαβάτης που ζητούσε φιλοξενία στη μονή για να ξαποστάσει.

-Το μοναστήρι το προστάτευε η Παναγία η οποία και το έσωσε από πολλές καταστροφές και αιματοχυσίες. Δείγμα αυτής της προστασίας είναι το γεγονός ότι αν και πολλά βράχια, τεράστια σε μέγεθος, κυλούσαν συχνά από την κορυφή του βουνού με φόρα, όλα σταματούσαν κατά ένα μυστηριώδη τρόπο λίγο πριν φτάσουν στο εξωτερικό τείχος της μονής. Άλλο ένα θαύμα, που θυμούνται καθαρά οι κάτοικοι του χωριού Παλιουριά έως και σήμερα έγινε το 1944. Στις 10 Φεβρουαρίου του 1944 οι Γερμανοί έκαψαν ολοσχερώς το χωριό και οι κάτοικοι για να προστατευτούν  ζήτησαν προστασία στο μοναστήρι. 
Την ίδια ημέρα οι αδίστακτοι κατακτητές έριξαν τρία βλήματα προς το μοναστήρι από τον δρόμο που οδηγεί στη  Δεσκάτη, κοντά στην περιοχή Λάκκο, με σκοπό να σκοτώσουν όσους βρίσκονταν εκείνη την ώρα στο ναό του μοναστηριού. Πράγματι, το ένα βλήμα σφηνώθηκε πάνω από την κεντρική είσοδο του ναού, το δεύτερο τρύπησε τον τρούλο και έπεσε στο κέντρο ακριβώς του ναού και το τρίτο χτύπησε το καμπαναριό, που βρίσκεται λίγα μέτρα πίσω και ψηλότερα από το χώρο του ναού. Χάρη στην Παναγία, όμως κανένα από τα τρία βλήματα δεν έσκασε και δεν υπήρξαν ανθρώπινα θύματα. 

-Αρκετοί κάτοικοι της περιοχής πίστευαν ότι η "προτίμηση" που έδειχνε η Θεοτόκος στο μοναστήρι οφειλόταν στην απείρου κάλλους εικόνα του Ευαγγελισμού, που αυτό είχε. Η εικόνα αυτή ήταν φτιαγμένη από καθαρό ασήμι που απεικόνιζε τον Αρχάγγελο την ώρα που πρόσφερε τον κρίνο στην Παναγία. 

-Αφού λοιπόν μιλήσαμε για την ιστορία και τη σημασία του μοναστηριού ας περάσουμε να κάνουμε και μία σύντομη περιγραφή του χώρου. Το κτιριακό συγκρότημα της μονής έχει έντονο φρουριακό χαρακτήρα, όπως τα περισσότερα μοναστήρια της περιοχής, με το καθολικό στο κέντρο της εσωτερικής αυλής, τα κελιά και τα βοηθητικά κτίρια στην περίμετρο του περιβόλου. Την πραγματική εικόνα του μοναστηριού την γνωρίζουμε από φωτογραφίες του 1916 και 1930. 

-Η είσοδος στη μονή γίνεται από τη βορινή πλευρά, από μια βαριά ξύλινη δίφυλλη πόρτα με μεταλλικά στοιχεία, η οποία έκλεινε από μέσα με έναν σιδερένιο σύρτη (μάνταλο), πάχους δεκαπέντε εκατοστών. 

-Το καθολικό είναι χτισμένο σύμφωνα με τον αθωνικό τύπο ναού. Είναι τετρακιόνιος σταυροειδής με τρούλο και πλευρικούς χορούς. Είναι διακοσμημένος με λιθανάγλυφα στις εξωτερικές όψεις του βόρειου και του νότιου χορού και με λιθανάγλυφο θύρωμα.

    -Ο ναός χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο νάρθηκα, στον κυρίως ναό και στο ιερό βήμα. Ο νάρθηκας, στη δυτική πλευρά, είναι στενός και ορθογώνιος και χωρίζεται στην ανωδομία σε τρία μέρη με δύο λεπτά τόξα. Η είσοδος σ' αυτόν γίνεται από μια στενή και χαμηλή πόρτα στο ύψος και στο σχήμα ενός μετρίου αναστήματος ανθρώπου. Η κατασκευή της πόρτας σε ανθρώπινη κλίμακα είναι χαρακτηριστικό στοιχείο ναών της τουρκοκρατίας, αφού με τον τρόπο αυτό εμπόδιζαν τους αλλόθρησκους κατακτητές να εισέρχονται έφιπποι στους ναούς και να τους βεβηλώνουν.
-Από μία δεύτερη πόρτα στο νάρθηκα, στον ίδιο άξονα με την εξωτερική, εισερχόμαστε στον κυρίως ναό, κατεβαίνοντας ένα λίθινο σκαλοπάτι. Παράθυρα υπάρχουν λίγα και μικρά, με αποτέλεσμα ο χώρος να μην είναι ιδιαίτερα φωτεινός. Δεν υπάρχει διακόσμηση του κυρίως ναού παρά μόνον ο τρούλος που στηρίζεται σε τέσσερις κυλινδρικούς κίονες Οι τοιχογραφίες του τρούλου και από τα σφαιρικά τρίγωνα είναι  φιλοτεχνημένες το 1850  από τον αγιογράφο Ιωάννη από το χωριό Τσούρχλι Γρεβενών (σημερινή ονομασία Άγιος Γεώργιος), όπως μας πληροφορεί η παρακάτω επιγραφή. 

" Ο ΠΑΡΩΝ ΚΟΥΜΠΕΣ ΙΣΤΟΡΗΘΗ ΜΕΧΡΙ ΤΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΩΝ 

ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΚΑΙ ΔΑΠΑΝΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΙΕΡΩΤΑΤΟΥ ΚΑΘΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΟΣ 1850 ΙΟΥΛΙΟΥ 17. ΧΕΙΡ. ΙΩ(ΑΝΝΟΥ) ΖΩΓΡΑΦΟΥ. ΤΖΟΥΡΧΛΙ. "

-Το ιερό βήμα έχει τριμερή διάταξη. Σ' αυτό υπάρχουν τρεις κόγχες. Οι δύο, της πρόθεσης και του διακονικού είναι ανοιγμένες στο πάχος του τοίχου, ενώ η αψίδα του ιερού εξέχει του τοίχου κι εξωτερικά είναι επτάπλευρη.

-Γύρω από το ναό και ως συνέχεια του τοίχους είχαν χτισθεί όλοι οι βοηθητικοί χώροι. Στο δεύτερο πάτωμα κάθε χτίσματος βρίσκονταν τα κελιά και οι χώροι φιλοτεχνίας, ενώ στο ισόγειο τα μαγειρεία, οι χώροι υποδοχής και οι χώροι αποθήκευσης τροφίμων και ποτών.

    -Στο νότιο τμήμα του τοίχου βρίσκεται χτισμένος τεράστιος φούρνος ο οποίος χρησίμευε στο ψήσιμο του ψωμιού. Δίπλα από αυτόν το φούρνο βρισκόταν το μαγειρείο της Μονής. Απέναντι ακριβώς από την είσοδο του ναού ήταν χτισμένη η τραπεζαρία και κάτω απ' αυτήν ήταν η είσοδος για το κρυφό σχολειό. 

    -Στον προαύλιο χώρο της μονής και κοντά στην εκκλησία υπήρχε ένα δέντρο (μηλιά) στην  οποία υπήρχαν χαλκάδες, όπως συνηθίζονταν σε πολλά μοναστήρια και έδεναν για λόγους ασφαλείας ασθενείς με ψυχικά νοσήματα, που τους μετέφεραν εκεί οι οικείοι τους για ευλογία και θεραπεία.

    -Ανατολικά (πίσω από τον ιερό του καθολικού) υπήρχε το κωδωνοστάσιο και δίπλα ακριβώς το παρεκκλήσι των Αγίων Αποστόλων  που κάηκε το 1922 όπως αναγράφεται παραπάνω.

-Πριν την  είσοδο του μοναστηριού  και αριστερά υπήρχε ένας τεράστιος έλατος  ο οποίος το καλοκαίρι του 1944 κάηκε από κεραυνό και φαίνεται σε φωτογραφία του 1930.

-Αριστερά από τον έλατο υπήρχε το κοιμητήριο της μονής, χωρίς να γνωρίζω την χρονολογία της καταστροφής του.

-Αξιοσημείωτα είναι τα λιθανάγλυφα του καθολικού της Μπουνάσιας που καταλαμβάνουν το θύρωμα με διαστάσεις 1,18  μ.  πλάτος, 1,89 μ. ύψος και το πάχος της πέτρας 17 εκ. και τους δυο πλευρικούς "χορούς" του καθολικού.

-Το τέμπλο, το οποίο στολίζει το κύριο μέρος του ναού είναι (ήταν - δεν υπάρχει 

πια) ένα από τα πιο όμορφα της Ορθοδοξίας και μοναδικό στο είδος του. Μια επιγραφή σκαλισμένη στο τέμπλο, πάνω από την Ωραία Πύλη του καθολικού της Ευαγγελίστριας, αναφέρεται στον ηγούμενο Χριστόφορο, που συνέβαλε στη δημιουργία του τέμπλου (1417), χωρίς να είμαστε απόλυτα βέβαιοι, όπως αναφέρεται σε διάφορες πηγές και ίσως να είναι 1817.  Είναι το μοναδικό τέμπλο στη Μητρόπολη Γρεβενών που δεν είναι επιχρυσωμένο.

-Η παράδοση λέει και οι ντόπιοι υποστηρίζουν ότι για την κατασκευή του ο τεχνίτης εργάστηκε ασταμάτητα για δεκατέσσερα ολόκληρα χρόνια.

-Το κάτω διάζωμα του τέμπλου περιείχε ξυλόγλυπτες παραστάσεις από την Παλαιά Διαθήκη και τα δύο διαζώματα (αριστερά - δεξιά  και άνω της Ωραίας Πύλης) ξυλόγλυπτες παραστάσεις από την Καινή Διαθήκη.

Δυστυχώς, στις 18/19 Αυγούστου 2004,  ιερόσυλοι  αρχικά έκλεψαν τα βημόθυρα και το αναλόγιο, χωρίς να γίνουν αντιληπτοί. Στη συνέχεια, στις 23/24 Απριλίου 2005 έκλεψαν το υπόλοιπο και έμειναν μόνο οι εικόνες και ελάχιστα μέρη του ξυλόγλυπτου τέμπλου, επειδή δεν πρόλαβαν να τα πάρουν κι αυτά, διότι κάποιος χριστιανός ανέβηκε, άγιες μέρες, ν’ ανάψει τα καντήλια και αντίκρισε το θέαμα και ειδοποίησε τις Αρχές. Ήταν όμως πολύ αργά.

 Τοποθετήθηκε ένα προσωρινό τέμπλο διότι με την εικόνα που έβλεπες ένιωθες ένα σφίξιμο στο στομάχι και ένα κόμπο στο λαιμό .

-Στις μεγάλες εικόνες του τέμπλου που αγιογραφήθηκαν το έτος 1817 αναγράφονται οι επιγραφές:
Εικόνα του Ευαγγελισμού:  " Δέησις τῶν Δούλων τοῦ Θεοῦ Δή/ μου,Κῶστα, καὶ  Ἰωάννου:- εἴληφαν πέρας αἰ παρούσαι αὖται  πέντε/ εἰκόναι ἠΓουμενεύοντος μὲν τοῦ πανοσιωτάτου / κυρ Χριστοφόρου,1817 Ἰουνίου στ".
Εικόνα της Παναγίας : "Δέησις τοῦ τιμιωτάτου κὺρ/ Εὐθυμίου τοῦ Μακαρίτου παπᾶ/ Ἀναστασίου ἐκ ζιμιάτζη".
Εικόνα του Χριστού : "Δέησις τού Δούλου τοῦ Θεοῦ Ἀνδρέα/ ἀθανασίου ἄπο Λιάμποβον,/ κ: διά χειρὸς Γεωργίου και Ζήση ἐκ σελίτζης.-".
Εικόνα του Προδρόμου : "+ Δέησης του Δούλου τοῦ Θεοῦ/ ΘεοΔώρου ἰερέως ἀπω χω/ρήων Γκωπλᾶροι"
Εικόνα των τριών Ιεραρχών : "ΔΕΗΣΙΣ ΤΩΝ ΔΟΥΛΩΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ/ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΙΕΡΕΩΣ / ἐκ τῆς Χώρας Παρασκεβῆς".

-Ακολουθούν επί πλέον ενθυμήσεις και επιγραφές:

1775

Ξ Ι ΕΟΡΤΗ

ΘΑΜΑCΗ 1775

Η Επιγραφή αυτή είναι σκαλισμένη στη μαρμάρινη πλάκα της αγίας τράπεζας, στο καθολικό του μοναστηριού της Μπουνάσιας. Ίσως το 1775, του αγίου Αθανασίου έγινε κάποια ανακαίνιση του καθολικού και σκαλίσθηκε η επιγραφή για ανάμνηση. 

///

1800

ΔΕΗΣΙΣ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ

ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ

ΕΤΟΣ 1800

Η επιγραφή αυτή ήταν γραμμένη σε μία φορητή εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου, την οποία είδαμε το 1970, στο εσωτερικό του υπέρυθρου του καθολικού της Μπουνάσιας. 

///

15-5-1812

1812.Χιονίζει τους δέκα πέντε του Μαΐου και γίνηκε μεγάλη ακρίβεια. Το σιτάρι κλείσθηκε 13 γρόσια.

Η ενθύμηση αυτή ήταν γραμμένη σε ένα, χαμένο πια, ακέφαλο έντυπο μηναίο του Μάη του μοναστηριού της Μπουνάσιας. Κάνει λόγο για την κακοκαιρία του Μάη του 1812 και για τη μεγάλη ακρίβεια, εξαιτίας της οποίας το σιτάρι συμφωνήθηκε (κλείσθηκε) να πωληθεί μετά τα αλώνια για 13 γρόσια την οκά. 

///

22-10-1812

1812 οκτωβρίου: ημέρα γ΄: ήλθομεν ημείς οι ιεροδιάκονοι του Αγίου Σταγών ενταύθα εις χωρίον Άγιον Γεώργιον ως κεκλημένοι, αφ’ ου δηλαδή εμίσθωσεν ο άγιος ημών δεσπότης εκ της μπουν άσιας. Του αγίου Σταγών ιεροδιάκονοι Νεόφυτος και Καλλίνικος.

Η ενθύμηση αυτή ήταν γραμμένη σε ένα, χαμένο πια από χρόνια, έντυπο μηναίο, το οποίο το 1952 υπήρχε στο ξωκλήσι Άγιοι Ανάργυροι στο Μέλοβο. Από την ενθύμηση πληροφορούμαστε ότι το μοναστήρι της Μπουνάσιας είχε ιδιοκτησία του (Μετόχι)στο χωριό Αγιώργης, την οποία νοίκιασε ο επίσκοπος των Σταγών, στα 1812. Οι δύο ιεροδιάκονοι πήγαν στον Αγιώργη για να επισημοποιήσουν την εκμίσθωση του κτήματος.

///

1813

+ Το ήερόν ευβαγγέληον, ήνε από το μοναστήριον

Τη αγιας, μεταμορφόσηος ηπονομαζόμενον

Καρέας κι εδέθι ηστο μοναστίριον. Της πο

νάσηας. Δια χηρός. Καμού. Χαραλά

μπου. Ιερόμονάχου

Η ενθύμηση αυτή είναι γραμμένη στο έντυπο ευαγγέλιο. Μας πληροφορεί ότι στο μοναστήρι της Μπουνάσιας υπήρχε ένα βιβλιοδετικό εργαστήρι. Ο ιερομόναχος Χαράλαμπος βιβλιοδέτησε το ευαγγέλιο του μοναστηριού της Παλιοκαρυάς, σε κάποια επίσκεψή του εκεί. 

///

Τίνος βίβλος εί;  Και τις εις χείρας σέχει; Χριστοφόρ ιμί, αυτός δ’ εις χείρας μέχει.

Και τόδε προς τοις άλλοις του Χριστοφόρου μοναχού.

Οι δύο αυτές ενθυμήσεις (κτητορικά σημειώματα) είναι γραμένες στο έντυπο βιβλίο του Δημ. Δάβαρη, Σύντομος ιερά Ιστορία της Εκκλησίας της Παλαιάς και Νέας Διαθήκης (1800). Ανήκε στο μοναστήρι της Μπουνάσιας και βρίσκεται, από χρόνια, στη βιβλιοθήκη της Ολυμπιώτισσας. Ο Χριστόφορος υπήρξε ηγούμενος της Μπουνάσιας το 1817. Επομένως τις ενθυμήσεις αυτές τις έγραψε πριν το 1817, όταν ήταν μοναχός. 

///

Εδέθη το παρόν μηναίον διά χειρός Πολυκάρπου Ιερομονάχου Μπουνασιώτου, 1817 Ιανουάριος 15.

Η ενθύμηση αυτή ήταν γραμμένη σε ένα, χαμένο πια, έντυπο μηναίο του Σεπτέμβρη (1771). Επιβεβαιώνει την ύπαρξη του βιβλιοδετικού εργαστηρίου της Μπουνάσιας. 

///

5.6.1817

Παρθενίου Ιερ(ο)

Διακόνου 1817

Η επιγραφή αυτή ήταν γραμμένη σε μία φορητή εικόνα της Θεοτόκου, που βρισκόταν στο καθολικό της Μπουνάσιας. Τη δώρισε ο ιεροδιάκονος  Παρθένιος. Το 1972 δεν την είδαμε στη Μπουνάσια. 

///

1817

1817 ή Πανούκλα

Η επιγραφή αυτή ήταν γραμμένη στη φορητή εικόνα των αγίων Χαράλαμπου και Νικάνορα, την οποία είδαμε το 1972 σε ένα προσκυνητάρι του καθολικού της Μπουνάσιας. Κάνει λόγο για την πανούκλα, η οποία έπληξε τη Βόρεια Θεσσαλία το 1813. Στην περιοχή μας, καθώς φαίνεται από την επιγραφή της εικόνας, δεν είχε εξαληφθεί μέχρι το 1817.

///

1817

ΕΦΡΑΙΜ   ΙΕΡ. 1817

 Η επιγραφή αυτή είναι γραμμένη στην εικόνα των αγίων Αναργύρων, Κοσμά και Δαμιανού, που βρίσκεται (1991) στο νάρθηκα του καθολικού της Μπουνάσιας. 

///

1817

ΧΑΡ.  ΙΕΡ. 1817

Η επιγραφή αυτή (Χαραλάμπους Ιερομονάχου 1817) είναι σκαλισμένη στην εξωτερική πλευρά του αριστερού βραχίονα του δεσποτικού θρόνου, στο καθολικό της Μπουνάσιας.

///

Δέησις Αρσενίου μοναχού 1817. Αδελφοί διό εξήλθετε, αγωνίσασθε και της εαυτών σωτηρίας μη αμελήσητε. Τούτο το βρέφος ουρανόν και γήν εστερέωσε.

Η επιγραφή αυτή ήταν γραμμένη σε μία, χαμένη πια, φορητή εικόνα του αγίου Χαραλάμπου, που υπήρχε παλιότερα στο καθολικό της Μπουνάσιας. Ο Αρσένιος δώρισε και την εικόνα των αγίων Αρσενίου και Ιωάννη. 

///

1817

Δέησις Παρθενίου ιεροδιακόνου 1817

Η επιγραφή αυτή ήταν γραμμένη σε μία, χαμένη πια, φορητή εικόνα των αγίων Αναργύρων, που υπήρχε παλιότερα στο καθολικό της Μπουνάσιας.

///

1817

ΧΑΡ.   ΙΕΡ.

Η επιγραφή αυτή ήταν χαραγμένη στην εξωτερική πλευρά του βραχίονα ενός στασιδίου, στο τέλος του αριστερού χορού του καθολικού της Μπουνάσιας. Ο ιερομόναχος Χαράλαμπος έβαλε τα έξοδα, όπως και ο συμμοναστής του Εφραίμ, για την κατασκευή αυτού του στασιδίου. Στη διάρκεια της λειτουργίας, προφανώς, στέκονταν σ’ αυτά τα στασίδια. Καθώς το στασίδι του Εφραίμ έγινε το 1817, συμπεραίνουμε  ότι και του Χαράλαμπου είναι της ίδιας χρονιάς.

///

1817

ΕΓΕΝΕΤΟ ΥΓΟΥΜΕΝΕΥΟΝΤΟΣ

ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ

Η επιγραφή αυτή είναι σκαλισμένη στη δεξιά πλευρά του αναλογίου, που είναι στο δεξιό χορό του καθολικού της Μπουνάσιας. Ο ιερομόναχος Χαράλαμπος, που είναι γνωστός ως βιβλιοδέτης, πρέπει να ανέλαβε την ηγουμενία μετά το θάνατο του ηγούμενου Χριστοφόρου. Συνεπώς, η επιγραφή πρέπει να είναι του τέλους του 1817 ή των αρχών του 1818.

///

1830

1830 Σκοτώθηκε το παιδί του Βεληγεώργη

Η ενθύμηση αυτή ήταν γραμμένη σε ένα, χαμένο πια, έντυπο Θεοτοκάριο (1772) του μοναστηριού της Μπουνάσιας. 

///

1.5.1845

Εκ των Δημητρίου Ιωαν. Παπαθυρά. Ήδη δε έκ των του Δαμασκηνού Ιεροδιακόνου μπουνασιώτου, 1845: μαϊου α΄.

Η ενθύμηση αυτή είναι γραμμένη στο έντυπο βιβλίο του Φραγκίσκου Σοαυίου, Στοιχεία της Λογικής, Μεταφυσικής και Ηθικής …(1804). Ανήκε δτο μοναστήρι της Μπουνάσιας και βρίσκεται, από χρόνια, στη βιβλιοθήκη της Ολυμπιώτισσας. 

11.4.1854

1854 κανο θημηση τον καιρον της επαναστάσεως εις τον καιρόν του Ζιάκα, ήτον 1854 Απριλίου 11, τήν ημέρα του Πάσχα ηλθεν ο Ζιάκας εις χωρίον Δισκάτα.

Η ενθύμηση ήταν γραμμένη σε ένα χαμένο ήδη έντυπο Μηναίο του Απριλίου, το οποίο ανήκε στη Μονή της Μπουνάσιας Δεσκάτης.

///

19.3.1861

1861

Θύμησι τον καιρόν της μεγάλης πείνας είχε το σι-

Τάρι 31 ή βρίζα 25 το καλαμπόκι 20.

Μαρτίου 19.

Γεωργίου Μητροπολίτου

Αναγνώστης αλληλογράφος γράφω.

Η ενθύμηση αυτή ήταν γραμμένη σε ένα, χαμένο πια, ακέφαλο εκκλησιαστικό βιβλίο του μοναστηριού της Μπουνάσιας. 

///

13.11.1876

Το 1876 ή σαρακοστή Νοεμβρίου 13. Σημείωσα ιγώ ο ανάξιος δούλος του θεού διμήτριος από ζημιάτζη. Όταν ήλθεν εις το Μοναστήρι ο Δισπότης Παίσιος κε διμήτριος της υπεραγίας Θεοτόκου της επικαλουμένης Καριάς. Χείρ.  διμητρίου Ζιμιάτζι. 1876 Νοεμβρίου 13 του Αγ. Χρυσοστόμου.

Η ενθύμηση αυτή ήταν γραμμένη σε έντυπο και την έγραψε ο δάσκαλος της Παλιουριάς Δημήτριος. 

///

9.11.1883

1883 Νοεμβρίου 9

…. διά δαπάνης Γρηγορίου ιερομονάχου έστο εις Βοή<θει>ά του.

Η ενθύμιση αυτή είναι γραμμένη σε μία φορητή εικόνα με τον ευαγγελισμό της Θεοτόκου, που είδαμε, στις 17-81991, στο νάρθηκα του καθολικού της Μπουνάσιας. Η αρχή του δευτέρου στίχου είναι δυσανάγνωστη. 

///

27.2.1891

Και τόδε σύν τοις άλλοις πέφυκε ώδε κτημα της Ι.Μονής Βουνάσιας της επονόματι ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. 1891 Φ/βρίου 27η.

Η ενθύμηση αυτή είναι γραμμένη στο έντυπο βιβλίο του Άνθιμου Γαζή, Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης επίτιμον … τόμος Α – Η  (1839). Ανήκε στο μοναστήρι της Μπουνάσιας και βρίσκεται, από χρόνια, στη βιβλιοθήκη της Ολυμπιώτισσας. 

///

Ετουτο το βηβληον ηνη της Πονάσιας, οπιος να το αποξηνοση να εχη την καταραν της παναγηας κε τον πατερον …. εγο ο παπαεφθήμησ.

Η αχρονολόγητη αυτή ενθύμηση είναι γραμμένη στο έντυπο βιβλίο του Εφραίμ του Σύρου, Λόγοι και Παραινέσεις … και μερικοί βίοι Αγίων τινών. (1720), το οποίο ανήκε στο μοναστήρι της Μπουνάσιας και βρίσκεται, από χρόνια, στη βιβλιοθήκη της  Ολυμπιώτισσας. 

///

-Στον προαύλιο χώρο και δίπλα στη βρύση υπάρχει η καμπάνα που μεταφέρθηκε σ' αυτό το σημείο μετά την κατάρρευση του κοδωνοστασίου (άγνωστο πότε) και υπάρχει στην καμπάντα η επιγραφή: "1908 ΑΡ.979 ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΠΕΚΛΑΡΗ / ΤΣΑΡΑΠΑΝΙΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΑ ΤΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ/ ΧΡΗΣΤΑΚΗ ΖΗΣΗ ΚΥΠΡΙΤΖΗ ΕΝ ΓΡΕΒΕΝΑ".

-Το νερό της βρύσης μεταφέρονταν με πέτρινο αυλάκι σε μια στέρνα (δεξαμενή ή πχος !!).

-Τέλος, από βρύση μέσα στο ιερό βήμα ανάβλυζε καθαγιασμένο νερό, το λεγόμενο φριξονέρι. Αυτό το νερό οι πιστοί το δίνουν στα παιδιά και στους μεγάλους για να μην φοβούνται. Θεωρείται μάλιστα το καλύτερο γιατρικό για παιδιά με σπασμούς. 

Πώληση περιουσιών της Ι. Μ. Ευαγγελισμού Παναγίας Μπουνάσιας

-Στα τέλη δεκαετίας 1920 το Μοναστήρι του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στην Παλιουριά, κοινώς Αγιαβαγγελίστριας ή Μπουνάσιας, που είχε δημιουργηθεί στα μέσα του 14^ου αιώνα, φαίνεται ότι παρακμάζει και βρίσκεται σε άσχημη οικονομική κατάσταση. Γι’ αυτό πουλάει περιουσιακά του στοιχεία, με διαχειριστές τους ΟΔΕΠ - ΕΤΕ.

Παραθέτουμε κάποια στοιχεία που αντλήθηκαν από παλιότερη έρευνα σε έγγραφα του Υποθηκοφυλακείου Δεσκάτης.

-Ο Άνθιμος Στεφάνου Γεωργαντάς, αρχιμανδρίτης και ηγούμενος Ιεράς Μονής Μπουνάσιας, πωλεί αντί 36.000δρχ, 38.000m² μετόχι στην Παρασκευή, στον Γεώργιο Ν. Μπρασινίκα-σαγματοποιό. (1928)

-Ο Δημήτριος ή Δαμιανός παπα-Ιωάννου Θεοχάρης, μοναχός Μπουνάσιας, πωλεί έναν αγρό 2 στρεμμάτων στη θέση Μέλοβο/Κουτσιουμάνης - αντί 1.500δρχ - στον Γεώργιο Δημητρίου Θεοχάρη. (1933).

-Ο Άνθιμος Μπουνάσιας πωλεί στον Αναστάσιο Ι. Κοτσίρα έναν αγρό στη θέση Ράτσινο Παρασκευής αντί 10.000 δρχ. (1930).

-Ο Άνθιμος Μπουνάσιας πωλεί στον Γεώργιο Ν. Μπρόβα έναν αγρό στη θέση Σωτήρω ή Ανδρέα Πηγάδι αντί 9.600 δρχ. (1930)

-Ο Ιάκωβος Σαμουήλ Ιωσήφ, Δ/ντής ΕΤΕ Γρεβενών, ΟΔΕΠ-Μετόχι Μπουνάσιας-Ιερά Μονή Νικάνορα, πωλεί έναν αγρό 26 στρ. στη θέση Καρούτι-αντί 51.500δρχ, στον Αντώνιο Γ. Μαργαρίτη, γιατρό Δεσκάτης, κάτοικο Γρεβενών. (1934).

-Ο Ιάκωβος Σαμουήλ Ιωσήφ, Δ/ντής ΕΤΕ Γρεβενών, ΟΔΕΠ-Μετόχι Μπουνάσιας-Ιερά Μονή Νικάνορα, πωλεί έναν αγρό 1,5 στρ. και μία άμπελο 3 στρ. στον Άη Λια-αντί 2.500δρχ- στο Δημήτριο Κ. Ψύρρα. (1934).

-Ο ΟΔΕΠ-Μετόχι Μπουνάσιας δια του Ιάκωβου Σαμουήλ Ιωσήφ, Δ/ντή ΕΤΕ πωλεί στο Δημήτριο Χρ. Κατσιαφλάκα έναν αγρό 6 στρ. στη θέση Μέλοβο.(1934).

-Ο ΟΔΕΠ δια του Ιακώβου Σαμουήλ Ιωσήφ, Δ/ντή ΕΤΕ, πωλεί στον Τριαντάφυλλο Νικ. Κυριαζίδη ένα μυλότοπο στη θέση Σκάλα. (1934)

-Ο Τρ. Ν. Κυριαζίδης πωλεί τον υδρόμυλο στον Πολυχρόνη Παύλου Ιωαννίδη-γεωργό από Κιβωτό αντί 4.000 δρχ.(1935).

-Ο Πολυχρόνης Παύλου Ιωαννίδης τον πωλεί στον Κωνσταντίνο Ν.  Κυριαζίδη αντί 3.000 δρχ.  (1936).

- Ο ΟΔΕΠ δια του Ιακώβου Σαμουήλ Ιωσήφ, Δ/ντή ΕΤΕ, πωλεί στο Νικόλαο Γ. Κουζούμη έναν αγρό 9 στρ. στη θέση Λάκκα Κότσαρη.(1935).

-Ο Τηλέμαχος Ν. Κεσσανλής, Δ/ντής ΕΤΕ, ΟΔΕΠ-Μετόχι Μπουνάσιας-Ιερά Μονή Αγίου Νικάνορα, πωλεί αγρό ½ στρ στη θέση Αλάφα, στο Γεώργιο Χρ. Μαργαρίτη-ωρολογοποιό Γρεβενών, πληρεξούσιο Δ.Κ.Ψύρρα.(1936).

-Ο Τηλέμαχος Ν. Κεσσανλής, Δ/ντής ΕΤΕ, ΟΔΕΠ-Μετόχι Μπουνάσιας-Ιερά Μονή Αγίου Νικάνορα, πωλεί μία οικία με τα σχετικά στη Δεσκάτη-αντί 21.000δρχ- στον Αντώνιο Ι. Κομμάτα.(1936).

-Ο Τηλέμαχος Ν. Κεσσανλής, Δ/ντής ΕΤΕ, ΟΔΕΠ-Μετόχι Μπουνάσιας-Ιερά Μονή Αγίου Νικάνορα, πωλεί –αντί 23.800 δρχ.-στο Γεώργιο Χρ. Μαργαρίτη-πληρεξούσιο Δημητρίου Κ. Ψύρρα:

1)αγρόν 25 στρ., Παλιουριά, κορυφή όρους Μπουνάσια-Κρυφοκάλυβα.

2)αγρόν 27 στρ, Μπαψιμικά,Παρασκευή.

3)αγρόν 4,2στρ. σε Πετράκη Παρασκευής.

4)αγρόν 3στρ. σε Κούτρα Παρασκευής.

5)αγρόν 3στρ. σε Αγία Παρασκευή (44 καταλόγου).

6)αγρόν 1,5 στρ. σε Ασπρόχωμα Δεσκάτης(48 καταλόγου).

7)αγρόν 8 στρ. σε Καλύβα Τράμπα(50 καταλόγου)

8)αγρόν 1,5 στρ σε Αμπέλια(51 καταλόγου). (1937).

ΟΔΕΠ: Οργανισμός Διοικήσεως Εκκλησιαστικής και Μοναστηριακής Περιουσίας.

ΕΤΕ: Εθνική Τράπεζα Ελλάδος.

   (Η παραπάνω πληροφορία είναι από έρευνα έκανε στο Υποθηκοφυλακείο Δεσκάτης ο κ. Γαλάνης Δημήτριος).

Επίσης ο κ. Κώστας Σπανός αναφέρει: «Αναδιφώντας, πριν από πολλά χρόνια στο αρχείο του Υποθηκοφυλακείου της Δεσκάτης, εντόπισα  περιουσιακά στοιχεία στης Μονής Μπουνάσιας και τα οποία κατέγραψε. Τα στοιχεία αυτά είναι του έτους 1914, όταν ηγούμενος της Μπουνάσιας ήταν ο Αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Καψόπουλος, ο οποίος ανέλαβε την ηγουμενία τον Μάρτιο του 1914».

 Μεταξύ άλλων σημειώνεται η Παλιουριά και η γεωγραφικά όμορη (Αγία) Παρασκευή :

Στο υπ’ αριθ. 9/8.6.1914 συμβόλαιο αναφέρεται ότι η Μονή της Μπουνάσιας είχε ένα λιβάδι στη Σκάλα, στην κτηματική περιοχή της Ζημιάτσης (Παλιουριάς), η έκταση του οποίου ανερχόταν στα 1.000 στρέμματα. Το λιβάδι αυτό περιοριζόταν από τον δρόμο Δεσκάτης – Παλιουριάς, γαίες του χωριού Παρασκευή, γαίες της ίδιας μονής και γαίες του χωριού Σέλισμα (Διασελάκι). Το ετήσιο μίσθωμα του λιβαδίου, για το 1914, ορίσθηκε σε 35 χρυσές τουρκικές λίρες, δηλαδή 798 δραχμές.

Στο υπ’ αριθ. 10/8.6.1914 συμβόλαιο αναφέρεται ότι η Μονή της Μπουνάσιας είχε ένα άλλο λιβάδι στη Μπάρα και Καναβοτόπια, στην κτηματική περιοχή της Παρασκευής. Το λιβάδι αυτό περιοριζόταν από τον Κόκκινο ΄Οχθο και από γαίες του χωριού Αγίου Γεωργίου, των Πετσουγγίων (Δασοχωρίου), κατοίκων της Δεσκάτης (στο Ράτσιανο) και Παρασκευής. Ειδικά με τις γαίες της Παρασκευής τα όρια ήταν στις περιοχές Φασόλια, Γούρνα του Τζουμάκου, δρόμος, Καστρί Κόκκα, Κόκκα Προφήτη Ηλία και Λάκκος Γρεντιές.

-Σήμερα τη διατήρηση και συντήρηση της Ιεράς Μονής του Ευαγγελισμού έχει αναλάβει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Γρεβενών, το έργο της οποίας είναι ήδη εμφανές, πλην όμως έγιναν εργασίες στο 1/3 του κτίσματος και ας ελπίσουμε ότι ίσως κάποτε ολοκληρωθεί. Οι εργασίες ξεκίνησαν το έτος 1995 και η δαπάνη ήταν 140.000.000 δρχ.

-Πάρα πολλοί πιστοί, από τις γύρω κυρίως περιοχές, "ανεβαίνουν" συχνά στο μοναστήρι για να προσκυνήσουν, αλλά και για να μαζέψουν τσάι και φλαμούρι (τίλιο). Η βλάστηση σε όλη την περιοχή γύρω από τη μονή είναι καταπράσινη και ο χώρος σου δίνει μία αίσθηση γαλήνης και σιγουριάς.

-Οι κάτοικοι του Ν. Γρεβενών θα πρέπει να δραστηριοποιηθούν έτσι ώστε η φήμη του μοναστηριού να ξεπεράσει τα όρια του Νομού. Πραγματικά αξίζει τον κόπο και το χρόνο να επισκεφθεί κάποιος τη μονή της Ευαγγελίστριας. Η φύση και η θέα από εκεί πάνω θα τον ανταμείψει πλουσιοπάροχα. 

-Επιπλέον, είναι αναγκαίο να αναφέρω ότι τα τελευταία χρόνια έγινε προσπάθεια αναστήλωσης των κτισμάτων γύρω από το ναό, αλλά θα πρέπει να συνεχιστεί μέσω των αρμόδιων φορέων (Υπουργείο - Περιφέρεια - Νομαρχία), ώστε σύντομα όλη η περιοχή να "χορτάσει" τη θέα που παρέχεται από το Μοναστήρι, αλλά και να μπορεί να προσεύχεται στη μητέρα όλων μας, την Παναγία.   

-Ο ερχομός (2015) της Αδελφότητας (μοναχοί) στο Μοναστήρι του Οσίου Νικάνορα (Ζάβορδα) έφερε και το χαρμόσυνο νέο για το Μοναστήρι της Ευαγγελίστριας και όλους μας, διότι ανευρέθηκε στο σκευοφυλάκιο της μονής (Οσίου Νικάνορα), μαζί με άλλα κειμήλια, η θαυματουργή εικόνα του Ευαγγελισμού της Παναγίας Μπουνάσιας. 

Ευαγγελισμός Παναγίας Μπουνάσιας

-Η θαυματουργή εικόνα το έτος 1954 παρελήφθη από την Μητρόπολη Γρεβενών και έκτοτε δεν γνωρίζαμε που βρίσκεται. 

-Σε συζητήσεις με ηλικιωμένους της Παλιουριάς εδώ και χρόνια δεν ήξεραν που βρίσκεται αυτό το κειμήλιο και ο καθένας είχε την άποψή του. Ένας παπάς την πήρε, την έβαλε σε ένα τορβά και την πήγε στη Μητρόπολη  μαζί με άλλες εικόνες !!. Αυτό που έλεγαν όμως όλοι τους είναι ότι η εικόνα είναι ασημένια, διαστάσεων 40 Χ 30 εκ. περίπου και σε κάθε δύσκολη στιγμή ζητούσαν την βοήθειά της όλα τα χωριά της Φιλουριάς. 

-Από το αδιέξοδο !!!  μας έβγαλε η Αδελφότητα της Ζάβορδας, νέοι πνευματικοί πατέρες που ενδιαφέρθηκαν  αμέσως για την ιστορία των θρησκευτικών μνημείων της περιοχής. 

-Το μοναστήρι της Ευαγγελίστριας είναι Μετόχι της μονής Ζάβορδας, γνώριζαν ότι υπήρχε η θαυματουργή εικόνα και αναζητώντας την βρέθηκε όπως αναγράφεται παραπάνω στο σκευοφυλάκιο της μονής.

-Η διαδρομή είναι ασφαλτοστρωμένη και η μετάβαση γίνεται με ασφάλεια.

-Περισσότερες πληροφορίες κλικ ΕΔΩ

Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου

Ο ναός του Αγίου  Γεωργίου ήταν πολιούχος στον  οικισμό «Ζμηάτζι Απανοχώρι» με εκκλησίες τον Άγιο Αθανάσιο και Αγία Παρασκευή.

Τον 18ο αιώνα τα οικονομικά των Ζημνιατσινών ήταν σε καλή κατάσταση και γι’ αυτό όλοι 

τους (ιερείς, άρχοντες και λαός) αποφάσισαν να ιστορήσουν (αγιογραφήσουν) τους ναούς του χωριού τους. Το 1753/1754 αγιογράφησαν τον ναό του Αγίου Γεωργίου, τον οποίο είχαν αναγείρει πριν από τα μέσα αυτού του αιώνα. Την ιστόρηση του ναού ανέλαβε ο αγιογράφος Αλέξιος, το έτος ΖΣΞΒ΄ (1753/1754). Η σχετική επιγραφή της αγιογράφησης του ναού έχει ως εξής:

ICΤΟΡΗΘΗ Ο ΘΕΙΟC ΚΑΙ ΠΑΝCEΠΤΟC

ΚΑΙ ΠΕΡΙΚΑΛΗC ΝΑΟC ΟΥΤΟC ΤΟΥ

ΑΓΙΟΥ ΕΝΔΟΞΟΥ ΜΕΓΑΛΟΜΑΡΤΥΡΟC

ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΟΥ ΤΡΟΠΑΙΟΦΟΡΟΥ ΔΙΑ

CΥΝΔΡΟΜΗC ΚΑΙ ΕΞΟΔΟΥ ΤΩΝ ΕΥΛΑΒΕ

CΤΑΤΩΝ ΙΕΡΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΙΜΙΩΤΑΤΩΝ

ΑΡΧΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΤΗ

CΥΝΔΡΟΜΗ ΕΠΙ ΕΤΟΥC ΖΣΞΒ΄ ΧΕΙΡΙ ΑΛΕ

ΞΙΟΥ ΤΟΥ ΙCΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΥ

-Τη χρονολογία της επιγραφής διέσωσε ο θεολόγος καθηγητής του Γυμνασίου της Δεσκάτης 

Χρ. Λιόλιος (από Κατάκαλη), αλλά επειδή δεν διακρινόταν το ψηφίο των εκατοντάδων, λόγω φθοράς, έγραψε ΖΞΒ (7062-5508=1554). Η τεχνοτροπία, όμως των τοιχογραφιών παραπέμπουν στον 18ο και όχι 16ο αιώνα. Άλλωστε, τα ίδια περίπου χρόνια αγιογραφήθηκε και η Κοίμηση της Θεοτόκου.

-Αυτός ο αξιόλογος ναός με τις αγιογραφίες του δεν άντεξε στο χρόνο και στον εχθρό της αγιογραφίας  (την υγρασία), εκτός από το ιερό όπου μέχρι και σήμερα σώζονται οι αγιογραφίες του, άρχισε να καταστρέφεται..

-Ευτυχώς το 1970 κάτοικοι του χωριού, με  μπροστάρη τον Σταύρο Φωτιάδη του Κων/νου, έκαναν τις απατούμενες εργασίες για να σωθεί το ιερό βήμα με τις τοιχογραφίες του που βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση. Οι αγιογραφίες είναι:  Πλατυτέρα των Ουρανών, Αγίου Γρηγορίου - Αγίου Βασιλείου - Αγίου Χρυσοστόμου - Αγίου Αθανασίου κλπ. με τις οποίες θα συνεχίζονται οι μαρτυρίες και τα έργα του ιστοριογράφου Αλέξιου.

                                                                                                                                        

Iερός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου 

Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ήταν του οικισμού Σμηάτζι Κατωχώρι. Είναι  μνημείο του 18ου αιώνα, που πιθανότατα κτίστηκε στη θέση παλαιότερου ναού. Το κτίσμα έχει υποστεί σημαντικές αλλοιώσεις από αυθαίρετες νεώτερες επεμβάσεις, διασώζει όμως στο εσωτερικό του σημαντικό ζωγραφικό διάκοσμο και ξυλόγλυπτο τέμπλο. Η οροφή, που κατασκευάστηκε πριν από χρόνια, οδήγησε στην απομάκρυνση του Σταυρού από το κέντρο του τέμπλου λόγω μείωσης του ύψους και στην τοποθέτηση δρακόντων που βάσταζαν το Σταυρό σε χαμηλότερη θέση, που επικαλύπτει μέρος της τελευταίας σειράς των εικόνων.

Το τέμπλο αποτελείται από τα θωράκια (πρώτη ζώνη), τις δεσποτικές εικόνες (δεύτερη ζώνη), το Δωδεκάορτο (τρίτη ζώνη) και τη Μεγάλη Δέηση (τέταρτη ζώνη). Στους κιονίσκους που χωρίζουν τις δεσποτικές εικόνες, ο φυτικός διάκοσμος διαφέρει σε κάθε περίπτωση. Είναι είτε βλαστοί αμπέλου που ελίσσονται ρυθμικά είτε βλαστοί που σχηματίζουν οβάλ σχήματα που περιέχουν φύλλα είτε επαναλαμβανόμενοι ρόμβοι που πλαισιώνουν επίσης φύλλα. Φυτικός είναι και ο διάκοσμος στα υπέρθυρα της Ωραίας Πύλης και της πύλης της Πρόθεσης.

Η μικρού ύψους ζώνη με τις εικόνες του Δωδεκάορτου κοσμείται με αχιβάδες ενώ η επόμενη ζώνη με τη Μεγάλη Δέηση διαμορφώνεται με απολήξεις τόξων διπλής καμπυλότητας ισλαμικής προέλευσης. Ανάμεσα στη ζώνη του Δωδεκάορτου και τις δεσποτικές εικόνες τοποθετείται φυλλοφόρος ελισσόμενος βλαστός. Στους κύκλους που διαμορφώνονται υπάρχουν πουλιά που ραμφίζουν.

Ένα ζεύγος αντωπών δρακόντων, φυλακτικού χαρακτήρα, βρίσκεται ακριβώς πάνω από την Ωραία Πύλη. Το ξυλόγλυπτο στη θέση αυτή είναι σχετικά χαμηλό όμως χαρακτηρίζεται από πλαστικότητα και κίνηση (φύλλα, πουλιά). Η επιγραφή που βρίσκεται πάνω στο τέμπλο μας πληροφορεί ότι η ανέγερση και ανιστόρησή του οφείλεται στη συνδρομή και έξοδα των ιερέων Αθανασίου και Κώνστα, του ιερωμένου Αργύρη και του Ζήση ως και της λοιπής χώρας κατά το έτος 1757, Φεβρουαρίου 26.

Το τέμπλο της Παναγίας στην Παλιουριά παρουσιάζει ομοιότητα με αυτό της Αγίας Παρασκευής στο Πάτερο Ιωαννίνων

Με το σεισμό του 1995 υπέστη σοβαρές ζημιές και πλέον δεν χρησιμοποιείται. Έχουν τοποθετηθεί υποστηλώματα αλλά είναι θέμα χρόνου η κατάρρευσή του.-

Ιερός Ναός  Αγίου Νικολάου

-Ο Άγιος Νικόλαος ήταν πολιούχος του οικισμού «Σμηάτζι Μεσοχώρι» όπως γράφεται στον Κώδικα της Ζάβορδας το 1692 χωρίς να γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία κτίσεως του ναού, ήταν κτίσμα του 15ου αιώνα με  ωραιότατο κωδωνοστάσιο, ο οποίος κάηκε στις 10 Φεβρουαρίου 1944 μαζί με 55 σπίτια από τα 85 από τους Γερμανούς. 

-Το 1955  κατέρρευσε και το κωδωνοστάσιο (καμπαναριό), που είχε εσωτερική σκάλα, χωρίζονταν σε διαζώματα και στην κορυφή του υπήρχαν καμπάνες, σήμαντρα και τέσσερα ανοιχτά παράθυρα σε σχήμα τόξου. Ευτυχώς σώζονται ελάχιστες φωτογραφίες που φαίνεται.

-Υπήρχε επιγραφή κτίσης του κωδωνοστασίου " ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΕΚΤΙΣΘΗ ΕΤΟΣ 1876" που δυστυχώς δεν διασώθηκε.

-Ο περίβολος της εκκλησίας ήταν πέτρινος τείχος ύψους δύο μέτρων περίπου και είχε δύο 

εισόδους, δυτικά (κεντρική) και νότια.  Στο εσωτερικό εκτός του κυρίως ναού υπήρχε  στο πίσω μέρος  της εκκλησίας (ανατολικά) και δεξιά της κτίσμα διώροφο. Στον επάνω όροφο ήταν το σχολείο και η κατοικία του εκάστοτε παπά του χωριού. Στο ισόγειο ήταν αποθήκες και σταύλος. Επίσης εκτός από το κωδωνοστάσιο στον προαύλιο χώρο  και κοντά στην κεντρική είσοδο υπήρχε μια πολύ μεγάλη μουριά και πιο πέρα συκιές. Έξω από τον προαύλιο χώρο και ανατολικά υπήρχε κτίσμα με το εργαστήριο του σιδερά (γυφταριό το έλεγαν).

-Ο ναός του Αγίου Νικολάου, όπως αναφέρεται παραπάνω  ήταν κτίσμα του 17ου αιώνα. Πέτρινο κτίσμα με κεραμίδια στην στέγη και γύρω γύρω στέγαστρο (κιόσκι) . Επίσης εξωτερικά στην βόρεια πλευρά και εφαπτόμενο με τον κυρίως ναό (στο ύψος του ιερού) υπήρχε παρεκκλήσι αφιερωμένο στους Αγίους Αναργύρους.

-Ο ναός είχε δύο εισόδους, από τη νότια εισέρχονταν οι  άντρες και από την δυτική οι

γυναίκες. Μπαίνοντας από την είσοδο των γυναικών κατέβαιναν δυο σκαλοπάτια  για να βρεθούν στον κυρίως ναό, ο οποίος ήταν αγιογραφημένος (τοιχογραφίες) . Υπήρχε εσωτερικός εξώστης (γυναικωνίτης)  με τοιχογραφίες. Όπως έλεγαν οι παππούδες μας δεν υπήρχε σπιθαμή να μην έχει τοιχογραφία (17ο αιώνα). Η μοναδική εικόνα σε τοιχογραφία είναι η εικονιζόμενη του Αγίου Νικολάου.

-Εντός της εκκλησίας και νοτιοδυτικά υπήρχε η λεγόμενη χαβούζα, δηλαδή  ήταν κάτι σαν πηγάδι κι εκεί έριχναν διάφορα υγρά όπως λάδια, νερά από βαφτίσεις κλπ.

-Τα μέλη της Εκκλησιαστικής Επιτροπής Αγίου Νικολάου Παλιουριάς Τριαντάφυλλος Ν. Κυριαζίδης και Απόστολος Κ. Μέρτζος, απόντος του υπέργηρου ιερέως, πώλησαν με πλειοδοσία: 

Α) Μία ανώγειο κατοικία με αχυρώνα, αντί 1000δρχ, στο Χρήστο Ν. Ντατσή.(1933).

Β) Μία αχυρώνα, αντί 1400δρχ, στο Γεώργιο Ν.Ζιανό.(1933).

-Με την οικονομική ενίσχυση του εξ Αμερικής ομογενούς ΠΑΛΠΑΝΗ Νικολάου του Κωνσταντίνου, την  συνδρομή και φροντίδα των κατοίκων στην ίδια θέση ανεγέρθηκε το 1966 νέος ναός.  ο οποίος με την οικονομική ενίσχυση των κατοίκων αγιογραφήθηκε.
-Τις 5-12-1977 έγιναν τα εγκαίνια του νέου ναού υπό του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Γρεβενών κ.κ. Σεργίου και ιερέας στην Παλιουριά ήταν ο Αρχ. Στέφανος Μαργαρίτης.
-Επί εφημερίας του ιερέα Μπέλτσιου Κων/νου (παπα-Κώστας) και με την οικονομική ενίσχυση των κατοίκων αγιογραφήθηκε.

-Το 2017 στη νότια εξωτερική πλευρά δημιουργήθηκε μεγάλος εξώστης που στη συνέχεια δημιουργήθηκε αίθουσα με παραδοσιακή πέτρα και γίνονται οι διάφορες θρησκευτικές εκδηλώσεις.

Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής

-Ο ναός της Αγίας Παρασκευής ανήκε στο οικισμό Ζημνιάτσι Απανοχώρι, χωρίς να

γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία που ιδρύθηκε και είχαν μείνει μόνο ερείπια (ντουβάρια) και το Ιερόν, του οποίου η κατάσταση δεν επιδέχονταν ανακαίνιση. 
-Το έτος 1974 με την οικονομική ενίσχυση των αδελφών Ιωάννη και Γεωργίου Παλπάνη του Στεργίου  και  αδελφών Αλεξάνδρου και Αποστόλου του Αποστόλου, έκτισαν νέο ναό στην ίδια θέση που υπήρχαν τα ερείπια του παλιού ναού. Στη συνέχεια με τη φροντίδα και οικονομική ενίσχυση πιστών χτίστηκε ο περίβολος, δενδροφυτεύτηκε, αγιογραφήθηκε ο ναός και έγινε ένας μικρός τόπος ησυχαστηρίου, απολαμβάνοντας τη θέα που προσφέρουν και οι υπόλοιποι ναοί που βρίσκονται στους πρόποδες της Βουνάσσας.
-Στο ναό γίνεται θεία λειτουργία  την ημέρα της εορτής της Αγίας Παρασκευής (26 Ιουλίου) και όχι μόνο,  καθώς επίσης και όλα τα μυστήρια.

Ιερός Ναός Αγίου Αθανασίου

-Ο ναός του Αγίου Αθανασίου ανήκε στο οικισμό Ζημνιάτσι Απανοχώρι, χωρίς να

γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία που ιδρύθηκε και είχαν μείνει μόνο ερείπια . Ευτυχώς το έτος 2006 κάτοικοι της Παλιουριάς με μπροστάρηδες τους Χρήστο Κ. Ντατσή 

- Αθανάσιο Παπακωνσταντίνου  κ.α. έκτισαν νέο ναό στην ίδια θέση που υπήρχαν τα ερείπια του παλιού ναού και σιγά σιγά ολοκληρώθηκαν οι εργασίες.

-Στο εξής  μπορεί να γίνει θεία λειτουργία  και άλλα μυστήρια. 

-Επίσης με απόφαση του τοπικού Συμβουλίου ορίστηκε ως ημέρα για το πανηγύρι της Παλιουριάς  η 2α  Μαΐου, (Αι - Θανάσης - ανοιξιάτικος - ανακομιδή των λειψάνων) καθόσον παλαιότερα το πανηγύρι γίνονταν αυτήν  την ημέρα και όχι τον Αι - Δημήτρη (26η Οκτωβρίου) που γιορτάζονταν μέχρι πριν λίγα χρόνια. Την ημέρα αυτή γίνονται μετά τη θεία λειτουργία διάφορες εκδηλώσεις.

-Το τοπίο δεν περιγράφεται με λόγια και ο επισκέπτης κατεβαίνοντας από την Ευαγγελίστρια προς τους λόφους (Αγία Τριάδα - Άγιος Αθανάσιος - 'Άγιος Γεώργιος - Αγία Παρασκευή) που είναι στους πρόποδες της Μπουνάσιας  γαληνεύει, κατά ομολογία των όσων έκαναν την διαδρομή αυτή. 

Ιερός Ναός Αγίας Τριάδας

-Το εξωκλήσι της Αγίας Τριάδας βρίσκεται πάνω σε λόφο (όπως και τα παραπάνω) βορειοανατολικά άνωθεν του χωριού και πλησίον της περιοχής παλιόχωρας. 

-Το έτος κτίσης είναι άγνωστο, πιθανολογείται την εποχή που ήκμασαν τα Ζημνιάτσια,

καθώς αποτελούσε το "ζημιάτσι κατοχώρι"  με τους ναούς του Αγίου Κωνσταντίνου (που σύμφωνα με την παράδοση ήταν από τους πλουσιότερους σε διάκοσμο, αλλά χάθηκε στο έδαφος -τον κατάπιε έλεγαν οι γεροντότεροι- χωρίς να γνωρίζουμε χρονολογία), βορειότερα της Αγίας Τριάδος και της Κοίμησης της Θεοτόκου.

-Το τέμπλο του ναού με τις εικόνες κατασκευάστηκε το 1901 όπως μας πληροφορεί η σχετική επιγραφή "ΕΓΕΝΑΙ ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΤΡΟΠΕΒΩΝΤΟΣ ΤΟΥ ΚΑΙΡΙΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΕΣΤΩ ΕΙΣ ΒΟΗΘΕΙΑΝ ΤΟΥ ΕΝ ΕΤΕΙ 1901 ΤΗ 12η ΙΑΝΟΥΡΑΡΙΟΥ"

-Ο αναφερόμενος δωρητής (γιος του ιερέα παπα-Κωνσταντή) ήταν παππούς του Ευάγγελου Παπακωνσταντίνου και κατά προφορική του μαρτυρία (στο Νίκο Παπακωνσταντίνου), ο παππούς του χρημάτισε τότε εκκλησιαστικός επίτροπος του χωριού και έφερε κάποιον αγιογράφο από τα Πριόνια Γρεβενών και με ξύλο λεύκης (λευκάδι) ανακαίνισαν τα τέμπλα της Αγίας Τριάδος, της Αγίας Κυριακής και του Αγίου Γεωργίου.

-Ο προαύλιος χώρος του υπήρξε πολύ παλιά νεκροταφείο. Πίσω από το ιερό είχε ταφεί ο παπά-Δημήτρης  Καλτσούνης (192..). Το 2004 ανακαινίστηκε, λόγω των εκτεταμένων φθορών που έφερε, από συνεργείο εθελοντών με τη βοήθεια των κατοίκων και το 2008 αγιογραφήθηκε εξ' ολοκλήρου. 

-Λειτουργείται κάθε χρόνο την τρίτη ημέρα του  Πάσχα (Διακαινησίμου) και την ημέρα της εορτής της, τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος.

Ιερός Ναός Αγία  Κυριακή 

-Η Αγία Κυριακή είναι (ήταν) μικρός ναός νεώτερης εποχής στην ομώνυμη περιοχή, ο

οποίος όπως και όλη η περιοχή κατακλείστηκε από τα νερά της νέας λίμνης Ιλαρίωανα από την ΔΕΗ. 

-Οι εικόνες και τα υπόλοιπα αντικείμενα συγκεντρώθηκαν σε χώρο της κοινότητας και με την υπόσχεση ότι στα κοιμητήρια της Παλιουριάς θα γίνει νέος ναός που θα φέρει το όνομα Αγία Κυριακή (ίδωμεν !!!)

Oι βρύσες της περιοχής 

-Το χωριό συνδέθηκε με το δίκτυο ύδρευσης του νομού το 1965, ενώ μέχρι τότε ο κόσμος προμηθευόταν το νερό από τις βρύσες που βρίσκονταν εκεί κοντά. Δυο ήταν οι γνωστές βρύσες, η Παναγιά και το Λιβάδι. 

-Η βρύση της Παναγιάς (1935): Πήρε το όνομά της από τον κοντινό ναό της Κοιμήσεως

της Θεοτόκου, την οποία οι κάτοικοι αποκαλούσαν χάριν συντομίας "Παναγιά" και βρίσκεται στα βόρεια του χωριού αρκετά κοντά στα σπίτια. Μέχρι το 1935 στην περιοχή αυτή βρισκόταν δυο ξεχωριστές βρύσες και μόνο τότε συνδέθηκαν σε μια με τέσσερις (4) κρουνούς (σωληνάρια), η οποία χρησίμευε και ως πλυσταριό, αλλά και για πόσιμο νερό. 

-Από εδώ προμηθεύονταν νερό και από εδώ έπλεναν τα ρούχα τους οι μισοί χωριανοί που ήταν κυρίως πόντιοι που μένουν κοντά της. Σε ένα τσιμεντένιο πλέον υπόστεγο, οι γυναίκες έβραζαν το νερό μέσα σε μεγάλα καζάνια με ξύλα που κουβαλούσαναπό το βουνό και τα έπλεναν σε τεράστιες ξύλινες κοπάνες, ενώ στη συνέχεια τα ξέπλεναν στα δυο πλαϊνά χωρίσματα της βρύσης. Τις βελέντζες και τα άλλα υφαντά σε ειδική τοποθεσία στο ποτάμι. Καθώς η βρύση αποτελούσε τόπο συνάντησης των κατοίκων , δεν έλειπαν τα μαλώματα και οι τσακωμοί για την σειρά στο πλύσιμο και στο ξέβγαλμα. Τα τραγούδια και τα προξενιά είχαν κι αυτά την τιμητική τους. Σήμερα έγιναν εργασίες συντήρησης ανάπλασης του χώρου.

Η βρύση Λιβάδι (1953): Πήρε την ονομασία του από τον χώρο στον οποίο κτίστηκε, ένα οικόπεδο τμήμα εύφορης γης που χρησίμευε για κήπους και βοσκοτόπι. Από εδώ έπαιρνε νερό ο ντόπιος μαχαλάς και εδώ έπλενε τα ρούχα του. Γύρω από τη βρύση έχει πλεχτεί μια παράδοση. Τα κορίτσια αλλά και οι γυναίκες μάζευαν   μάϊ (φυτό σαν πόα με κίτρινα ανθάκια) και τον έβαζαν σ΄ έναν κλείδωνα (χωμάτινη κανάτα - τσουκάλι) μαζί με αμύγδαλα, κορόμηλα και η κάθε μια πρόσθετε ένα δικό της κόσμημα (βραχιόλι ή δαχτυλίδι). Έπειτα χύνανε μέσα νερό από το Λιβάδι και από την Παναγιά και το αφήνανε μερικές ώρες. Λέγεται ότι όποιας το κόσμημα πρασίνιζε, ήταν "καταδικασμένη" είτε να αρρωστήσει ή να παντρευτεί μέσα σε ένα χρόνο!

-Η βρύση της Μπιτέρνας  ήταν  θολόκτιστη δεξαμενή  με πωρόλιθους μήκους τέσσερα (4) μ. και ύψος 2,5 μ.  και ήταν  κατασκεύασμα  του παλιού οικισμού  «Σμηάτσι Απανοχώρι», στα ριζά του λόφου του Αγίου Γεωργίου. Από πληροφορίες κατοίκων ο θόλος ήταν αγιογραφημένος και όταν έγιναν εργασίες  για να γίνει παρακάτω μια ποτίστρα για τα ζώα καταστράφηκε η μπροστινή όψη και γενικά σκεπάστηκε με κακοτεχνία η είσοδος (πλ. Παύλος Πουλατσίδης) ενώ κατ΄ άλλη ανεπιβεβαίωτη πληροφορία χαρακτηρίστηκε ως αρχαιολογικό μέρος. Δυστυχώς στην χώρα μας δεν μάθαμε να κρατούμε και συντηρούμε κτίσματα που μαρτυρούν την καταγωγή και τον πολιτισμό μας.
-Κατά ομολογία του καλόγερου Αγάπιου (1844 -1925) που ήταν ηγούμενος στο Μοναστήρι της Ευαγγελίστριας, το νερό της Μπιτέρνας είχε θεραπευτικές ιδιότητες (σε συνδυασμό με διάφορα βοτάνια – ματοβότανο, στριγγλοβότανο) ιδίως σε δερματοπάθειες  και πονόματους. 

   

-Η βρύση Γάβρος (1955). Ο Γάβρος με το χωνευτικό κρύο νερό και τα ψηλά πλατάνια. Ο

"Γάβρος" ήταν παλιότερα ένα απλό πέτρινο ντουβάρι, ασβεστόχτιστο, με μια ξύλινη κουπάνα απ' όπου έπιναν τα ζώα νερό. Η πρώτη κατασκευή της έγινε από τον Κυριαζίδη Κ. (1955). Η βρύση έχει τις πηγές της στα κοντινά πλατάνια που είναι δίπλα στο δρόμο Ελασσόνα - Παλιουριά - Ελάτη - Κοζάνη.

-Σήμερα ο Γάβρος είναι χτισμένος με παραδοσιακή πέτρα και είναι μέρος για εκδρομές και πικ-νικ, καθώς εκεί υπάρχει ένα κιόσκι, ενώ τα δένδρα και το γύρω πράσινο του προσδίδουν μια χαρούμενη νότα. Το νερό αυτής της βρύσης θεωρείται ως και σήμερα απόλυτα καθαρό, χωνευτικό και παλαιότερα οι κάτοικοι το φύλαγαν στα σπίτια τους σε ειδικά δοχεία για τους αρρώστους και αυτούς που υπέφεραν από στομαχικές διαταραχές.

-Εκτός όμως από αυτές τις βρύσες υπήρχαν και άλλες σε πιο απόμακρα μέρη που χρησίμευαν ως ποτίστρες για τα ζώα. Υπήρχαν βρύσες πάνω σε μονοπάτια για την ξεκούραση τόσο των διαβατών όσο και των ζώων. Τέτοιες ήταν ο Βυρός (καλύφθηκε από τα νερά της λίμνης Ιλαρίωνα), ο Γαύρος, ο Κατουριάρης (καλύφθηκε από τα νερά της λίμνης Ιλαρίωνα), η Λίμνη στη κορυφή της Μπουνάσιας, ο 'Αγιος Αθανάσιος,  ο Άγιος Γεώργιος, η Παλιόχωρα, ο Γαϊτανάκος, η Μεσώρη, η Μπαρούγκα. 

Περιοχή Λίμνης και Ξηρόλιμνης σε υψόμετρο1200 μ. με το κρύο νερό, γεμάτο έλατα και άγρια ομορφιά , αγναντεύοντας την Κοζάνη, τη Βασιλίτσα, τα βουνά της Πίνδου, τα Μετέωρα, τον κάμπο της Φιλουριάς, , τ΄ Άγραφα, σε ένα ατέλειωτο ταξίδι στην όμορφη Ελληνική Γη.

-Ο Χάντακας με τις απόκρημνες βαθιές χαράδρες, η σκάλα με το παλιό νερόμυλο (κατεστραμένος) και τον μικρό καταρράκτη στο ίδιο σημείο.

Αρχαιολογικά ευρήματα

-Η περιοχή της Παλιουριάς, λόγω της γειτνίασής της με τον Αλιάκμονα, ήταν ένας τόπος

Πήλινα ειδώλια, ανθρωπόμορφα και αγκυρόσχημα,

 από τις ανασκαφές στην Αγία Κυριακή της Παλιουριάς.

εύφορος και γι’ αυτό κατοικήθηκε πριν από πολλούς αιώνες. Στην περιοχή Αγία Κυριακή η Λ΄ ΕΠΚΑ εντόπισε μία θέση της νεότερης νεολιθικής εποχής και της πρώιμης εποχής του χαλκού. Στη θέση αυτή, μεταξύ των άλλων, βρέθηκαν «(…) δύο τροφοπαρασκευαστικές κατασκευές, μία κυκλική με περιχείλωμα από πηλό και μία ορθογώνια επίπεδη εστία, διαμορφωμένη επίσης από πηλό (…)» και 4 ταφές, «μία σε αγγείο (εγχυτρισμός) και τρεις λακκοειδείς με τους σκελετούς σε συνεσταλμένη - εμβρυακή στάση. Από τα κινητά ευρήματα ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα 34 αποσπασματικά πήλινα ειδώλια, ανθρωπόμορφα και αγκυρόσχημα (…). Τα ειδώλια αυτά χρονολογούνται από το δεύτερο μισό της 7ης χιλιετίας π.Χ.(…)»

Πρόχους της κλασικής
εποχής, τοπικού εργαστηρίου

-Στην περιοχή Κεραμαριό η Λ΄ ΕΠΚΑ εντόπισε ένα νεκροταφείο με 102 ταφές. Στον ανατολικό λόφο της περιοχής ανέσκαψε 30 ταφές, του β΄ μισού του 5ου και του α΄ μισού του 4ου αι. π.Χ., οι οποίες, εκτός από μία, ήταν συλημένες ήδη από την Αρχαιότητα. Στον δυτικό λόφο της ίδιας περιοχής ανασκάφθηκαν αρχικά 33 λακκοειδείς ταφές και στη συνέχεια άλλες 39, από τις οποίες μόνο 3 ήταν ασύλητες. Οι αρχαιολόγοι συνέλεξαν «33 πήλινα αγγεία, τα περισσότερα μάλιστα προϊόντα τοπικών εργαστηρίων. Ενδιαφέροντα ήταν τα όπλα, τα κοσμήματα και τα διάφορα εξαρτήματα, ενώ βρέθηκαν και δύο ακέραια χάλκινα, πρόχους και κάνθαρος με χυτό χείλος και ποδίσκο, ο οποίος αποτελεί το πρώτο αγγείο του τύπου στους νομούς των Γρεβενών- Κοζάνης. (…)».

-Μία ασύλητη ταφή της ύστερης αρχαϊκής εποχής ανήκε σε μία γυναίκα, που έφυγε καταστόλιστη έχοντας μαζί της και τα σύνεργα του καλλωπισμού: δύο χάλκινες τριχολαβίδες και ένα ωτόγλυφο σε ξύλινη θήκη και σε μία δεύτερη πιθανόν κοσμηματοθήκη υπήρχαν μία σιδερένια σπάτουλα, μία γυάλινη πολύχρωμη χάντρα, ένας χάλκινος κρίκος και μία τοξωτή πόρπη, αργυρά ενώτια σε σχήμα ωμέγα με απολήξεις σε κεφαλές φιδιών, αργυρά βραχιόλια και δύο χάλκινα δαχτυλίδια.

-Μεταξύ των άλλων ευρημάτων συμπεριλαμβάνονται και 4 νομίσματα. Από αυτά τρία είναι

του Φιλίππου Β΄, με την μορφή του Απόλλωνα στον εμπροσθότυπο και έναν ιππέα στον οπισθότυπο (β΄ μισό του 4ου αι. π.Χ.) και ένα της Φαρσάλου (β΄ μισό του 5ου αι. π.Χ.) με την κεφαλή της Αθηνάς με κορινθιακό κράνος, κατά τρία τέταρτα, στον εμπροσθότυπο, και τον Αχιλλέα έφιππο προς τα δεξιά, στον οπισθότυπο, ακολουθούμενο από τον πεζό Πάτροκλο ο οποίος μεταφέρει τα όπλα, και πάνω η επιγραφή ΦΑΡΣΑΛΙΩΝ.

-Ο εντοπισμός και η ανασκαφή ενός ακόμη νεκροταφείου αρχαϊκών και κλασικών χρόνων αποκτά ιδιαίτερη σημασία  για το χώρο της Άνω Μακεδονίας, για την οποία μετά τις ανασκαφές των τελευταίων ετών (κυρίως στην Αιανή),

αναθεωρήθηκαν οι απόψεις περί πολιτισμικής και κοινωνικής απομόνωσης στις αντίστοιχες εποχές. Σύμφωνα με τη νέα ιστορική φυσιογνωμία, όπως αυτή αποτυπώνεται από τα τεκμήρια της αρχαιολογικής έρευνας, η Άνω Μακεδονία στον 6ο και  5ο αιώνα π.Χ. εντάσσεται στην πολιτισμική κοινή του υπόλοιπου ελληνισμού και χαρακτηρίζεται από υψηλό βιοτικό και πολιτιστικό επίπεδο με ποικιλία εμπορικών και άλλων σχέσεων και ανταλλαγών.

Το Γεώθαυμα της Βουνάσσας

-«Γεώθαυμα»  ορίζεται το μέρος όπου η γεωλογία αποτελεί πηγή έμπνευσης και ομορφιάς. Πρόκειται για την εξαιρετικά όμορφη θέα των βουνών, κοιλάδων, λιβαδιών, ρεμάτων και λόφων. Η δημιουργία ενός τοπίου είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιας γεωλογικής και κλιματολογικής εξέλιξης και διεργασιών.

-Το όρος Βουνάσσα Παλιουριάς Γρεβενών διανύει 700 εκατομμύρια χρόνια γεωλογικής ιστορίας και συγκροτείται από τα αρχαιότερα πετρώματα της Ελλάδας. Χαρακτηρίζεται το σημείο όπου γεννήθηκαν η Αφρική και η Ευρώπη.

-Η λιθόσφαιρα διατηρήθηκε από έναν «απολιθωμένο» ωκεανό, ο οποίος κάποτε χώριζε τις

δυο ηπείρους, με εμφανή τα σημάδια της βίαιης επανασυγκρότησής τους. Στα μεγάλα υψόμετρα, που φτάνουν τα 1600 μέτρα, τα πετρώματα είναι χαραγμένα από παγετώνες, ενώ τα πρόσφατα ιζήματα δείχνουν τον σημερινό τεκτονισμό.

-Τα πετρώματα της  Παλιουριάς και της Δεσκάτης μαρτυρούν ένα από τα πλέον τρομερά καταστροφικά περιστατικά, 250 εκ. χρόνια πριν, τα οποία συντέλεσαν στην εξαφάνιση του 90% της ζωής του πλανήτη μας.

-Τα πρώτα πετρώματα, τα οποία σχηματίστηκαν μετά από αυτό το επεισόδιο, αποτελούν τη

μαρτυρία της γέννησης μιας νέας ζωής και καινούργιας θάλασσας. Η θάλασσα που σχηματίστηκε ονομάστηκε Τηθύς και είναι η μυθική μητέρα όλων των θαλασσών και των νερών.

-Τα χρωματιστά πετρώματα της Σκάλας αναδύθηκαν πριν από εκατομμύρια χρόνια από τη θάλασσα της Τιθύος. Ο Βούρινος και η Βουνάσα προέρχονται από το φλοιό και το μανδύα της γης.

-Οι σχιστόλιθοι της περιοχής ηλικίας πάνω από 300 εκ. χρόνια είναι υπολείμματα της "Παγγαίας γης".

-Όλη η περιοχή της Παλιουριάς, της Βουνάσας, του Αλιάκμονα, της Δεσκάτης, της Ζάβορδας και του Βούρινου παρουσιάζουν παγκόσμιο γεωλογικό ενδιαφέρον και αποτελούν σημαντικούς τόπους γεωτουρισμού και επιστημονικού τουρισμού.

Η  αξιολόγηση της πρότασης ένταξης για το Γεωπάρκο των Γρεβενών - Κοζάνης, στο παγκόσμιο δίκτυο γεωπάρκων της UNESCO, βρίσκεται στο τελικό στάδιο. Η επιστημονική ομάδα της κ. Ράσιου, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, σύσσωμη η τοπική  αυτοδιοίκηση,  πρώτου και δεύτερου βαθμού, με τον συντονισμό της    ΑΝΚΟ υποστηρίζουν αυτή την προσπάθεια η οποία θα ανοίξει αναμφίβολα νέους ορίζοντες για την ανάπτυξη της περιοχής μας.

Τα τοπωνύμια μας

 Η λέξη τοπωνύμιο είναι σύνθετη από τα ουσιαστικά τόπος και όνομα. Με το τοπωνύμιο ο λαός προσδιορίζει μία συγκεκριμένη περιοχή για να την διακρίνει από μία άλλη. Για να δώσει το κάθε όνομα λαμβάνει ως βάση α) το είδος του εδάφους: κόκκινη γη (Κοκκινόη), μαύρη γη (Μαυρόη), β) την ύπαρξη κάποιου δέντρου: κρανιές (Κρανιές), έλατος (Μοναχός Έλατος), γ) την ύπαρξη ενός ναού Αϊ-Δημήτρης, Αϊ-Λιας, δ) την εγκατάσταση ενός μαντριού (Μαντρί του Δημητρίου, Βακούφκο Μαντρί). κ.ά..

 Ο πρόεδρος της Έβδομης Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για την Τυποποίηση των Γεωγραφικών Ονομάτων είπε ότι τα τοπωνύμια είναι «το περιβάλλον μας και ο αέρας που αναπνέουμε». Ονομάσθηκαν επίσης και «φωνές των προγόνων που μας άφησαν φεύγοντας, για να επικοινωνούμε μ’ αυτούς».

Μελετώντας τα τοπωνύμια συλλέγουμε πληροφορίες για τη χρήση κάθε περιοχής (Αλώνι του Βασίλη), για άτομα που έζησαν πριν από πολλά χρόνια στην περιοχή μας (Μπουγαδήμενα 18ος αιώνας) κ.λπ.

Για τη συλλογή των τοπωνυμίων μας βασίστηκα κυρίως στις πληροφορίες των χωριανών μας οι οποίοι είχαν στενή σχέση με τις διάφορες τοποθεσίες, λόγω του επαγγέλματός τους.

Α) Ανατολικά του οικισμού

Αγία Τριάδα: Λόφος βορειοανατολικά του χωριού, τον 18ο αιώνα υπήρχε ομώνυμος οικισμός και σήμερα υπάρχει μικρός ναός νεώτερης εποχής.

Αγία Παρασκευή: Περιοχή ανατολικά του χωριού, τον 18ο αιώνα υπήρχε ομώνυμος οικισμός και σήμερα υπάρχει μικρός ναός νεώτερης εποχής.

 Άγιος Κων/νος: Περιοχή βοριοανατολικά του χωριού, τον 18ο αιώνα υπήρχε ομώνυμος οικισμός με τον μεγαλοπρεπή ναό του Αγίου Κων/νου, σύμφωνα με μαρτυρίες ηλικιωμένων που τους διηγήθηκαν οι παππούδες τους. Λέγεται ότι βούλιαξε από άγνωστη αιτία σε απροσδιόριστο χρόνο.

Άγιος Αθανάσιος: Περιοχή ανατολικά του χωριού, τον 18ο αιώνα υπήρχε ομώνυμος οικισμός και σήμερα υπάρχει μικρός ναός νεώτερης εποχή.

Άγιος Γεώργιος: Περιοχή ανατολικά του χωριού, τον 18ο αιώνα υπήρχε ομώνυμος οικισμός και σήμερα διασώζεται μόνο ο μικρός ναός με αγιογραφίες στο ιερό του 1753.

Αϊ-Ηλιάς: Περιοχή στη Μπουνάσια όπου υπάρχουν μόνο χαλάσματα του εξωκκλησίου. Στη σπηλιά του βράχου κοντά στο εξωκκλήσι έβρισαν καταφύγιο οι κάτοικοι εν καιρώ πολέμου.

Βουλγάρικα Μαντριά: Περιοχή της Μπουνάσιας που εγκαταστάθηκαν οικογένειες σλαβόφωνων Ελλήνων.

Ζυγός: Τοποθεσία ανάμεσα στην Ξηρόλιμνη και στη Λίμνη. Εκεί υπήρχε εποχιακό υπαίθριο τυροκομείο και ζύγιζαν τα γάλατα οι κτηνοτρόφοι.

Κοκκινόπετρα: Περιοχή της Μπουνάσιας, που έχει ένα κοκκινοπού χρώματος βράχο, στον οποίο όταν βγαίνει ο ήλιος είναι μεσημέρι (12.00).

Κούτρες: Περιοχή της Μπουνάσιας και νότια της Ευαγγελίστριας. Οι κορυφές μοιάζουν με κούτρες (μέτωπα - κεφάλια). Κοινό τοπωνύμιο του βορειοελλαδικού χώρου.

Λίμνη: Περιοχή στην Μπουνάσια όπου μέχρι το έτος 1930 υπήρχε μία λιμνούλα και δροσίζονταν τα ζώα.

Λυκότρυπα: Περιοχή στη Μπουνάσια, κοντά στην Κοκκινόπετρα, όπου φώλιαζαν λύκοι.

Μέγα Πλάϊ: Μεγάλη πλαγιά στην κορυφή της Μπουνάσιας, δίπλα στον Πρίονο, χωρίς δέντρα αλλά πολύ ωραίο τσάι και διάφορα βότανα.

Μπιτέρνα: Περιοχή δυτικά του Αγίου Γεωργίου, όπου υπήρχε θολόκτιστη δεξαμενή με πωρόλιθους, μήκους 4 μ. και ύψος 2,5 μ. με ιαματικό νερό, που καταστράφηκε όταν έγινε σε κοντινό σημείο βρύση και ποτίστρα ζώων.

Μπουνάσια ή Βουνάσια: Είναι βλάχικο τοπωνύμιο, από τη λέξη bunu (καλός) και σημαίνει καλό, ομαλό μέρος.

Ξηρόλιμνη: Ένα ίσιωμα ανάμεσα σε έλατα. Πριν από χρόνια υπήρξε ενδιαφέρον για αθλητικές εγκαταστάσεις, καθώς το μέρος είναι ιδανικό, αλλά η μεγάλη απόσταση από αστικό κέντρο φρέναρε την κατασκευή του.

Παλιόχωρα: Επίπεδη επιφάνεια στη βάση της Μπουνάσιας όπου υπήρχαν οι μικροί οικισμοί Αγίας Τριάδας και Αγίου Αθανασίου. Από τα χαλάσματα πήραν πέτρες και έκτισαν τα σπίτια τους οι Παλιουριώτες. Εδώ υπάρχει μεγάλη τσιμεντένια ποτίστρα ζώων και στο χώρο αυτό κάνουμε τα κούλουμα την καθαρή Δευτέρα (όταν το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες).

Παπαχιλλέας: Περιοχή της Μπουνάσιας γιατί εκεί σκότωσαν τον Παπαχιλλέα (ήταν ιερέας) και περνά ο δρόμος για την Ευαγγελίστρια..

Πρίονος ή Σημαία. Το υψηλότερο σημείο των Καμβουνίων στην περιοχή της Δεσκάτης, με 1615 μ. Μετά το 1949 τοποθετήθηκε εδώ μία ελληνική σημαία.

Ρομπόλι: Περιοχή της Μπουνάσιας, ψηλότερα από την Ευαγγελίστρια, από το ομώνυμο δέντρο, με το ξύλο του οποίου έκαναν γερά βαρέλια.

Σκάλα: Περιοχή με επικίνδυνους βράχους ανάμεσα στη Μπουνάσια και στην Τσιοτίνα, απ’ όπου διέρχεται ο εθνικός δρόμος Γρεβενών - Δεσκάτης - Ελασσόνας. Τα πετρώματα της σκάλας παρουσιάζουν παγκόσμιο γεωλογικό ενδιαφέρον.

Σταυρός: Περιοχή της Μπουνάσιας όπου διασταυρώνονται το αυλάκι με το νερό που πηγαίνει στο χωριό, με το αυλάκι που έριχναν οι κάτοικοι την οικοδομήσιμη ξυλεία.

Φασούλα το Καραούλι: Μεγάλος τριγωνικός βράχος και σημείο με ωραία θέα, δίπλα στον δρόμο που οδηγεί στην Ευαγγελίστρια.

Β) Νότια του οικισμού

Αϊντίν: Τοποθεσία στην έξοδο του χωριού προς τη Δεσκάτη, δίπλα στο γήπεδο. Εδώ σκότωσαν ένα τούρκο βαθμοφόρο, πριν  το 1900.

Αμπελωτόπια: Περιοχή νοτιοανατολικά του οικισμού, όπου υπήρχαν αμπέλια συγχωριανών (Ντατσή Ευαγγέλου, Κόντου Παύλου, Μπαλογιάνη Ηλία κ.ά.). Εδώ φύτευαν φακές, ρεβίθια και αρακά (φάκο).

Βακούφκος Νερόμυλος: Ο νερόμυλος της Ευαγγελίστριας που βρισκόταν στη Σκάλα, κάτω από του Χατζιάρα το κράκουρο και δίπλα στον καταρράκτη. Πρέπει να είναι ο ένας από τους δύο μύλους που αναφέρονται στην απογραφή του 1454/1455.

Γαϊτανάκος: Περιοχή στο Λάκκο τ’ Ακονιού όπου υπάρχει βρύση με ποτίστρα ζώων και το χόρτο γαϊτανάκος που αρέσει πολύ στα ζώα.

Γεφυρούλια: Περιοχή στον Λάκκο τ’ Ακονιού όπου είχαν γίνει οι βάσεις για γέφυρες σε χάραξη που έγινε παλαιότερα χωρίς να ολοκληρωθούν.

Καζάνια: Περιοχή νότια του οικισμού, με πετρώματα όπως των Μετεώρων, τα οποία σχηματίζουν κοιλώματα σαν καζάνια.

Καρούτια: Μετόχι της Ευαγγελίστριας, με κτίσματα για να κάνουν και αποθηκεύουν τα κρασιά και τσίπουρα οι μοναχοί και τα λούκια ήταν ξύλινα (καράτια).

Κομμάτι: Οικισμός της Επισκοπής Σταγών, ανάμεσα στην Παλιουριά και στη Δήμητρα, ο οποίος διαλύθηκε λίγο πριν το 1900. Σώζονται ερείπια της Τρανής Εκκλησιάς. Κάτοικοι της Δήμητρας έκτισαν δίπλα στο χείμαρρο Σιούτσα ναΐσκο αφιερωμένο στον Άγιο Αθανάσιο.

Κούκ τη Ράχη: Λόφος νοτιοδυτικά του οικισμού, όπου λέγεται ότι λαλεί πρώτα ο κούκος.

Κρανιές: Περιοχή κοντά και νότια του χωριού, απέναντι από το γήπεδο που είχε πολλές κρανιές. Εδώ την 30-1-1963 αεροπλάνα έριξαν τρόφιμα για τα ζώα, γιατί είχε βαρύ χειμώνα, ο χείμαρος Σιούτσα είχε πολύ νερό και διακόπηκε η συγκοινωνία.

 Λάκκος τ’ Ακονιού: Λάκκος (χείμαρρος) με τις πέτρες του οποίου ακόνιζαν τα εργαλεία τους όχι μόνοι οι κάτοικοι του χωριού αλλά και της ευρύτερης περιοχής.

Μεσώρη: Εύφορη περιοχή με κήπους και μικρά περιβόλια που είχαν οι Κεραμιδάδες και ο Κόντος που ξεκινάει μετά τα Καρούτια μέχρι το Λάκκο τ’ Ακονιού. Υπάρχει βρύση και ποτίστρα ζώων.

Μικρή και Μεγάλη Μπαρούγκα: Περιοχή νότια, μετά τα καρούτια η μικρή και εν συνεχεία η μεγάλη Μπαρούγκα, σημαίνει παρθένο δάσος. Η μικρή αξιοποιήθηκε γρηγορότερα ενώ η μεγάλη είχε τόσο πυκνή βλάστηση που όταν ένα κοπάδι έμπαινε σ’ αυτή ο τσομπάνος το περίμενε στο Λάκκο τ΄Ακονιού που κατέληγαν.

Μπάμπους το Σφοντύλι: Τοποθεσία στο φαράγγι της Σκάλας που υπάρχει μεγάλος βράχος και έχει το σχήμα ενός σφοντυλιού (μικρό κωνικό ξύλο που συνόδευε το αδράχτι).

Μπουγαδήμαινα: Περιοχή αναφερόμενη τον 18ο αιώνα, νότια της Τσιοτίνας, όπου είχε την ιδιοκτησία της κάποια Μπουγαδήμαινα.

Μπουραζάνι: Περιοχή νότια του οικισμού και μετά το Τρίστρατο. Είναι τούρκικη λέξει και επί τουρκοκρατίας υπήρχε τούρκικο φυλάκιο. Στο σημείο υπάρχει βρύση και ποτίστρα ζώων.

Μύλος του Γκουρμάνη: Τοποθεσία στον Λάκκο τ’ Ακονιού (στον κόκκινο νόχτο), όπου υπήρχε ο μύλος του Γκουρμάνη που δεν τέθηκε ποτέ σε λειτουργία.

Ξηρόλακας ή Κρασόλακας: Λάκκος που στέρευε το καλοκαίρι και λέγεται ότι μετά το επεισόδιο των κατοίκων με τους τούρκους και την απόφαση να μετακομίσουν νοτιότερα έχυσαν τα κρασιά για να μην τα πουλήσουν οι Τούρκοι.

Σκοτωμένος: Περιοχή νότια του οικισμού όπου και σκοτώθηκε ένας βλάχος από ληστές. Στην περιοχή αυτή υπήρχαν απομινάρια από μνήματα. Ίσως στο σημείο να έγιναν συμπλοκές, άγνωστο πότε και από ποιους.

Στρούγκες: Περιοχή μετά τον Τσέρο και πριν από τη Μεσώρη που αρκετοί κτηνοτρόφοι είχαν τις στρούγκες.

Τρίστρατο: Περιοχή μετά τον Αϊντίν και μετά από το πνευματικό κέντρο του χωριού, διότι εκεί αντάμωναν τρεις στράτες (δρόμοι) από Γρεβενά-Λάρισα, Λάρισα-Σέρβια και Τρίκαλα-Σέρβια

Τσέρος: Περιοχή νοτιοανατολικά του οικισμού, όπου υπήρχε ένας τεράστιος τσέρος (είδος βαλανιδιάς).

Χαλκιά τα χωράφια: Περιοχή νότια του οικισμού, μεταξύ Μικρής και Μεγάλης Μπαρούγκας. Εδώ είχε χωράφια ο Χαλκιάς. Το επώνυμο αυτό υπάρχει στην απογραφή του 1454-1455.

Χατζιάρα το κράκιουρο: Μεγάλος και εντυπωσιακός βράχος στο φαράγγι της σκάλας, ακριβώς πάνω από τον καταρράκτη.

Ψιλόραχη: Ψιλή ράχη, περιοχή μεταξύ της Μεγάλης Μπαρούγκας και Μπάμπως το σφοντύλι.

Γ) Δυτικά του οικισμού

Αγία Κυριακή: Εύφορη περιοχή δυτικά του οικισμού, δίπλα στον Αλιάκμονα, η οποία κατά διαστήματα κατακλύζεται από την λίμνη Ιλαρίωνα. Την δεκαετία 1960 ήταν ο τόπος για την Πρωτομαγιά της Παλιουριάς και της ευρύτερης περιοχής. Εδώ έγινε και το πρώτο αρδευτικό έργο για να ποτίζονται τα χωράφια της Αγίας Κυριακής από τον Αλιάκμονα.

Βηρός: Περιοχή και βρύση με τσιμεντένια ποτίστρα ζώων, δυτικά του οικισμού, δίπλα στο Κεραμιδαριό του Δημητρίου Πετσούλα.

Βίγλα: Τοποθεσία κοντά και δυτικά του οικισμού, απ’ όπου έχουμε μεγάλη ορατότητα και παρατήρηση (υπάρχει πολυβολείο το οποίο ανεγέρθηκε γύρω στα 1950).

Ζήγρα τ’ Ανήλιου: Περιοχή δυτικά του οικισμού, ανάμεσα στις περιοχές Ισιώματα και Αγία Κυριακή όπου σκότωσαν τον Ζήγρα από το Ψήλωμα της Καλαμπάκας (Κρατσιοτάδες).

Ισιώματα: Η μεγαλύτερη σε έκταση πεδιάδα του οικισμού, η οποία μετά τις εκχερσώσεις ενώθηκε με τα πάνω Ισιώματα, τον Καρατζιά και το Κομμάτι.

Κατουριάρης: Βρύση η οποία τρέχει σταθερά λίγο νερό όλο το χρόνο (κατακλύστηκε από την λίμνη) στις εκβολές του Λάκκου τ’ Ακονιού προς τον Αλιάκμονα.

Κεραμαριό: Περιοχή δυτικά του οικισμού, δίπλα στη βρύση Βηρός, και πήρε το τοπωνύμιο από το κεραμιδαριό που ήταν εκεί του Δημητρίου Πετσούλα, που δραστηριοποιήθηκε την δεκαετία του 1960. Εδώ έγιναν ανασκαφές και προέκυψαν ευρήματα του 5ου και 4ου αι. π.Χ.

Λιβάδι: Τοποθεσία δυτικά του οικισμού με βρύση, τμήμα εύφορης γης που χρησίμευε για κήπους και βοσκοτόπι. Από εδώ έπαιρνε νερό η συνοικία των ντόπιων. Περιμετρικά της βρύσης οι ελεύθερες κοπέλες του χωριού μάζευαν μάϊ (λουλούδια με κίτρινα ανθάκια) για ν’ αβιώνουν το δρώμενο του κλήδονα.

Παλιόμυλος: Τοποθεσία δυτικά του οικισμού και στο σημείο που εκβάλει ο χείμαρρος Λάκκος τ’ Ακονιού στον Αλιάλμονα. Εδώ υπήρχε νερόμυλος που χρησιμοποιούσε νερά του ποταμού Αλιάκμονα για την λειτουργία του. Πρέπει να είναι ο ένας από τους δύο μύλους που αναφέρονται στην απογραφή του 1454/1455.

Ποταμιές: Εύφορη περιοχή δίπλα στον Αλικάκμονα και πλημμύριζε όταν κατέβαζε πολύ νερό ο Αλιάκμονας. Κατακλύστηκε από τη λίμνη του Ιλαρίωνα.

Σιούτσια: Χείμαρρος που εκβάλει στον Αλιάκμονα, αποτελεί και τα όρια της Παλιουριάς με τη Δήμητρα. Είναι η γνωστή από την βυζαντινή εποχή ως Σουσίτσα. Στη μεσαιωνική εποχή ήταν το όριο μεταξύ της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας.

Δ) Βόρεια του οικισμού

Ασβεσταριές: Περιοχή μετά τον πετρωτό όπου υπήρχε το ασβεστοκάμινο του Αχιλλέα Βλάχου και μετά την εγκατάλειψή του συνέχισαν την λειτουργία του ο Κώστας Κυριαζίδης (Μαραγκός) κ.ά.

Βλάνια τα χωράφια: Περιοχή βόρεια του οικισμού μετά το Γάβρο και δεξιά του δρόμου. Εδώ είχε χωράφια ο Βλάνιας. Το επώνυμο αυτό υπάρχει στην απογραφή του 1454/1455.

Γάβρος: Περιοχή βόρεια του οικισμού, πήρε το όνομα από το ομώνυμο δέντρο (γαβρί) που έχει στην περιοχή. Εδώ υπάρχει βρύση με πολύ καλής ποιότητας πόσιμο νερό και ποτίστρα ζώων, δίπλα στο δρόμο προς την Ελάτη.

Γκαραντάνα τη Γουμάρα: Περιοχή στο δρόμο προς την Ελάτη μετά το Γάβρο. Πριν γίνει διάνοιξη του δρόμου υπήρχε στενό και επικίνδυνο μονοπάτι. Εδώ έπεσε η γαϊδούρα (γουμάρα) του Καραντάνα. Ο Καραντάνας ήταν το παρατσούκλι ενός Πλήτα.

Κακόλακος: Λάκκος με πολύ ορμητικά νερά που διασχίζει τη Μπουνάσια και χύνεται στον Αλιάκμονα. Αποτελεί τα όριο των νομών Γρεβενών και Κοζάνης (Παλιουριά - Ελάτη Κοζάνης).

Μπέλη το Καραούλι: Πανοραμικό σημείο απέναντι από την Παναγία Τορνικίου, όπου είχε καραούλι (παρατηρητήριο) ο κλέφτης Μπέλης.

Μπιστηριές: Περιοχή κοντά στον πετρωτό που υπάρχουν μικρές σπηλιές. Ήταν φυσικό καταφύγιο των κατοίκων εν καιρώ πολέμου.

Πετρωτός: Περιοχή μετά το Γάβρο, όπου υπήρχε το ασβεστοκάμινο του Ιωάννη Παλπάνη.

Πολλά νερά: Περιοχή βόρεια του οικισμού και σημείο στο οποίο λόγω του στενώματος ο Αλιάκμονας είχε πολύ βάθος.

Πρασοκήπια: Περιοχή βόρεια του οικισμού και δίπλα στον Αλιάκμονα, όπου υπήρχαν πολλοί κήποι όπου καλλιεργούσαν πράσα. Σήμερα κατακλύστηκε από τη λίμνη του Ιλαρίωνα.

Τζινίκα τα χωράφια: Περιοχή βόρεια του οικισμού στο ύψος του Γάβρου και αριστερά από το δρόμο. Είχε χωράφια ο Τζινίκας και το επώνυμο αυτό δεν υπάρχει σήμερα στην Παλιουριά.

Χάντακας: Περιοχή βόρεια του οικισμού, μετά τον πετρωτό και κοντά στον Αλιάκμονα. Η περιοχή ήταν πολύ δασώδης και χανόσουν αν δεν ήξερες τα μονοπάτια.

Πηγές: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Εταιρεία Δυτικομακεδονικών Μελετών, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, Μονή Βαρλαάμ-Μετέωρα, Μονή  Ολυμπιώτισσας,  Κώδικας της Ζάβορδας, Ιστοριογράφος, Αλέξιος, Χρήστος Λιόλιος, Γεωργία Καραμήτρου - Μεντεσίδη (αρχαιολόγος), Αγαθονίκη Τσιλιπάκου, (αρχαιολόγος),  Δ. Ζησόπουλος,  Δήμος Δεσκάτης, Δημ/λος Ιωάννης Σπύρου, Μαρία Π. Βουβούτση, Κώστας Καμπουρίδης, Νικήτα-Σκαρτάδου Βικτώρια, Κώστας Σπανός, Βασίλης Σπανός, Βασιλική Τόζιου, Σαββοπούλου-Κατσίκη Ξανθή, και κάτοικοι περιοχής.-

Επιμέλεια: Στέργιος Γ. Παλπάνης