-Η καθιέρωση του ως πρώτου μήνα του έτους έγινε το 450 π.Χ. από τους Ρωμαίους. Για τους αρχαίους Έλληνες η πρώτη του έτους ήταν η 21η Ιουνίου. Οι Βυζαντινοί ακολούθησαν τους Ρωμαίους στο ζήτημα του ημερολογίου και έτσι καθιέρωσαν τον Ιανουάριο ως πρώτο μήνα, πράγμα που διατηρήθηκε και στο Ιουλιανό ημερολόγιο και εξακολουθεί να ισχύει μέχρι σήμερα.
-Ο λαός μας έχει διάφορες ονομασίες για τον Ιανουάριο. Τον λένε Καλαντάρη (γιατί
τραγουδούν τα κάλαντα), Μεγάλο και Τρανό και Μεγαλομηνά (γιατί έχει 31 ημέρες και οι νύχτες του είναι μεγάλες, όπως λέει και το τραγούδι «Νάταν οι μέρες του Μαγιού κι οι νύχτες του Γενάρη»), Κλαδευτή (επειδή αρχίζουν τα κλαδέματα στα αμπέλια), Μεσοχείμωνα (επειδή βρίσκεται στη μέση του χειμώνα), Παγωνιά (επειδή παγώνουν τα νερά), Γατόμηνα (για τους νυχτερινούς έρωτες των γάτων) και Γελαστό (για τις Αλκυονίδες ημέρες του). Οι κτηνοτρόφοι τον λένε παρετυμολογικά Γεννάρη, επειδή στις ημέρες του γεννούσαν τα γιδοπρόβατα.
Γεωργικές εργασίες
-Αυτόν το μήνα οι γεωργικές εργασίες είναι περιορισμένες γιατί ο καιρός δεν επιτρέπει το ξάνοιγμα. Ξεκινά όμως το κλάδεμα των αμπελιών και το καθάρισμα των οπωροφόρων δέντρων. Αυτές οι εργασίες θέλουν ανθρώπους με χρόνια στην πλάτη τους, αληθινούς τεχνίτες. Το λέει άλλωστε και το τραγούδι: « Για βάλε νιους και σκάψε με, γέρους και κλάδεψέ με».
-Προετοιμάζουν τα γεωργικά τους εργαλεία.
-Μεταφέρουν κοπριά στα κτήματα.
-Εκχερσώνουν χωράφια ή διορθώνουν φράχτες.
-Εκχερσώνουν χωράφια ή διορθώνουν φράχτες.
-Κάνουν αποστραγγιστικά χαντάκια.
-Ανοίγουν λάκκους γύρω από τα δέντρα για να δεχτούν περισσότερη βροχή ή τα ασβεστώνουν.
-Σπέρνουν πρώιμα μπιζέλια, κουκιά, κρεμμύδια.
-Φυτεύουν τα φυλλοβόλα δέντρα (κερασιές, βυσσινιές, βερικοκιές, ροδακινιές κ.λ.π.), αγκινάρες, φράουλες, σπαράγγια.
-Λιπαίνουν τα δέντρα με χωνεμένη κοπριά.
-Κλάδεμα ελαιόδεντρων.
-Επισκευή και βάψιμο κυψελών.
-Αρχίζει το άρμεγμα των αιγοπροβάτων
-Οι γυναίκες ύφαιναν στον αργαλειό κιλίμια και βελέντζες.
-Τον Ιανουάριο για μερικές μέρες σταματάει η κακοκαιρία. Χαμογελάει ο ήλιος και συμφιλιώνει στεριές και πέλαγα. Τις μέρες αυτές, ο λαός μας τις λέει «Αλκυονίδες» και είναι περίπου 10. Όσες μέρες χρειάζεται, σύμφωνα με τον μύθο, η Αλκυόνη για να κλωσήσει τα αυγά της.
Έθιμα και προλήψεις
Ποδαρικό πρωτοχρονιάς
-Σε μερικά μέρη της πατρίδας μας παίρνει μορφή πραγματικής μαγικοδεισιδαιμονικής τελετουργίας. Προσέχουν να συναντήσουν ή να δεχτούν πρώτο στο σπίτι τους πρόσωπο που θα τους φέρει καλοτυχία, για εκείνη την ημέρα αλλά και για όλο το έτος κυρίως.
-Τα σπυριά του ροδιού που σκορπίζονται ολόγυρα, συμβολίζουν την αφθονία και την ευτυχία του σπιτιού. Κατόπιν τρώνε μια δαχτυλιά μέλι όλοι, για να είναι γλυκιά η ζωή τους όλο το χρόνο.
Αμίλητο νερό
-Ήταν ένα νερό που το έπαιρναν ιεροτελεστικά από την πηγή (κρυφά και πρωί - πρωί, αφήνοντας εκεί ένα κομμάτι απ’ τη βασιλόπιτα, που την είχαν αλείψει με βούτυρο και μέλι, για να ‘ναι το σπίτι τους γλυκό και ειρηνικό όλο το χρόνο), με απόλυτη σιωπή (δεν έπρεπε να μιλήσουν σε κανέναν, μέχρι να γυρίσουν στο σπίτι τους) και μ’ αυτό έπλεναν το πρόσωπό τους οι σπιτικοί και ράντιζαν τους χώρους, με την ευχή «όπως τρέχει το νερό, έτσι να τρέχουν και τα καλά στο σπίτι». Αν μιλούσαν σε κάποιον, πριν γυρίσουν στο σπίτι, το «αμίλητο νερό» έχανε τις μαγικές του ικανότητες.
Βασιλόπιτα
-Σύμβολο της Πρωτοχρονιάς είναι η βασιλόπιτα και είναι σ’ όλα τα σπίτια, σε χωριά και
πόλεις. Το έθιμο θέλει να κόβεται και να μοιράζεται τελετουργικά (σταυρώνεται με το μαχαίρι, απ’ τον νοικοκύρη του σπιτιού, χαράσσεται σε κομμάτια (μερίδια) και αποδίδεται το 1ο κομμάτι στο Χριστό, το 2ο στον Αγ. Βασίλη, το 3ο στο σπίτι και στα μέλη της οικογένειας) και το νόμισμα ή το όποιο άλλο σημάδι κρύβεται σ’ αυτή, θα δείξει τον ευνοούμενό της, για τη νέα χρονιά.
-Το κόψιμο της βασιλόπιτας είναι από τα ελάχιστα αρχέγονα έθιμα που επιβιώνουν.
-Στην αρχαιότητα υπήρχε το έθιμο του εορταστικού άρτου, τον οποίο σε μεγάλες αγροτικές γιορτές οι αρχαίοι Έλληνες προσέφεραν στους θεούς.
Άγιος Βασίλης
-Ο δικός μας Άγιος Βασίλης ήταν ένας καθαρά πρωτοχρονιάτικος Άγιος, κάτι ανάμεσα
στον πραγματικό Ιεράρχη της Καισαρείας (Καππαδοκία) και σ' ένα πρόσωπο συμβολικό του Ελληνισμού, που ξεκινούσε από τα βάθη της ελληνικής Ασίας, κι έφτανε την ίδια μέρα σ' όλα τα πλάτη, από τον Πόντο ως την Επτάνησο κι από την Ήπειρο ως την Κύπρο.
-Ξεκινούσε σαν μεσαιωνικός πεζοπόρος, αμέσως ύστερα από τα Χριστούγεννα, με το ραβδί στο χέρι και περνούσε απ' τους διάφορους τόπους, καλόβολος πάντα και κουβεντιαστής με όσους συναντούσε.
-Δεν κρατούσε κοφίνι στην πλάτη του ούτε σακί φορτωμένο με δώρα.
-Εκείνο που έφερνε στους ανθρώπους ήταν περισσότερο συμβολικό όπως η καλή τύχη ιδιαίτερα κι η ιερατική ευλογία του.
-Εκείνο που έφερνε στους ανθρώπους ήταν περισσότερο συμβολικό όπως η καλή τύχη ιδιαίτερα κι η ιερατική ευλογία του.
-Η πατρίδα του ανατολικού Αϊ-Βασίλη είναι η Μικρά Ασία και είναι γραμματισμένος, κατάγεται από την Καισαρεία και «βαστάει κόλλα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι» και προσφέρει ως δώρο « τη σταθερή και διαχρονική χαρά της γνώσης» .
-Ο σημερινός Αϊ-Βασίλης είναι δημιούργημα του αγγλοσαξωνικού κόσμου και απηχεί την
Δωδεκαήμερο και μεταμφιέσεις
- Οι μεταμφιέσεις αυτές γίνονται το Δωδεκαήμερο, δηλ. τις ημέρες από τα Χριστούγεννα ως
τα Φώτα, κυρίως στη Β. Ελλάδα. Τα «Ρουγκατσάρια» στα Γρεβενά, στην Ελασσόνα και στην Καστοριά, τα «Μπουμπουσάρια» στη Σιάτιστα, οι «Ρουγκατσιάρηδες» στο Σουφλί, οι «Μωμόγεροι» στον Πόντο, οι «Μπαμπούγεροι» στη Καλή Βρύση Δράμας, οι «Γκαμήλες» στο Νέο Μοναστήρι Δομοκού, οι «Ντυλίγαροι», «Κουντουνάδες», «Αράπηδες» στη Δράμα κ.ά.
-Όπως αναφέρεται παραπάνω τα Ρουγκατσάρια γίνονται σε χωριά των Γρεβενών και
πατήστε κλικ ΕΔΩ για πληροφορίες, εικόνες και βίντεο από Ρουγκατσάρια που γίνονται στην Παλιουριά που είναι και η ιδιαίτερη πατρίδα μου.
-Το έθιμο της μαμής ή της μπάμπως γίνεται την ημέρα της Aγίας Δομνίκης ή Δόμνης.
Γιορτές
-Εκτός από του Αγ. Βασιλείου και των Φώτων, άλλες γιορτές είναι του Αγ. Ιωάννου του Προδρόμου (7/1) με την ιδιαίτερη λαογραφική ιδιότητα του ως προστάτη των βαφτισιμιών και της κουμπαριάς σαν Βαπτιστής.
-Της Aγίας Δομνίκης ή Δόμνης (8/1). Το κοινό όνομα της γιορτής είναι η μέρα της μαμής ή της μπάμπως η μέρα.
-Του Αγ. Αντωνίου (17/1), που τον συσχέτιζαν με τον καιρό.
-Του Αγ. Αθανασίου (18/1), από την ετυμολογία του ονόματος του: «αθανάσιος- αθάνατος» (ή
-Και τέλος, των Tριών Ιεραρχών (30/1). Ο λαός ονομάζει τους Αγίους και «Τρεις Άρχοντες» γι’ αυτό και γιορτάζουν εκείνη τη μέρα τα ονόματα Αρχοντής, Αρχοντούλα.
Παροιμίες (επιλογή από τις πολλές που υπάρχουν)
«Ο Γενάρης δεν γεννά, μήτε αβγά μήτε πλιά, μόνο χιόνια και νερά».
«Του Γεναριού η καλοκαιριά, ούλα τα δέντρα τα γελά».
«Η καλή αμυγδαλιά ανθίζει το Γενάρη και βαστάει τα αμύγδαλα όλο τον Αλωνάρη».
«Τον Γενάρη κι αν δεν βρέξει, δεν ξινίζουν τα τυριά».
«Χιόνι πέφτει το Γενάρη, χαρές θα ‘ναι τον Αλωνάρη».
«Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μη γυρεύεις».
«Κόψε, κλάδεψε Γενάρη, να γεμίσει το κελάρι».
«Αρχιμηνιά, καλή χρονιά, με σύγκρυα και παγωνιά».
«Άσπρος Γενάρης, νηστικός ο μεροκαματιάρης».
«Βαρύ το καλοκαίρι βαρύς και ο Γεναροχειμώνας».
«Βροχερός Γενάρης, Αύγουστος νοικοκύρης».
«Γενάρη και Φλεβάρη καταβολάδα και ξινάρι».
«Γενάρη καλαντάρη τα κορίτσια σου που τα ‘χεις στα θολόστακτα κρυμμένα».
«Γενάρη καλαντάρη τα κορίτσια σου που τα ‘χεις στα θολόστακτα κρυμμένα».
«Γενάρη πίνουν το κρασί, το Θεριστή το ξύδι».
«Γενάρη, μήνα του Χριστού κι αρχιμηνιά του κόσμου».
«Γενάρης με τα κρούσταλα, Φλεβάρης με τα χιόνια.»
«Γενάρης στεγνός κι ο κόπος σου διπλός».
«Γενάρης χωρίς χιόνι, κακό μαντάτο».
«Γεναριάτικο φεγγάρι με τα’ Αϊ Γιαννιού τη χάρη».
«Δέκα μέρες του Γεναράκη, ίσον μικρό καλοκαιράκι».
«Κάλλιο να ’δω σκυλί λυσσασμένο παρά ζεστό ήλιο τον Γενάρη».
«Κλάδεμα του Γενάρη κάθε μάτι και βλαστάρι».
«Κότα πίτα το Γενάρη, κόκορα τον Αλωνάρη».
«Κότα, χήνα το Γενάρη και παπί τον Αλωνάρη».
«Να ’μουν γάτος τον Γενάρη κι ας μην είχα άλλη χάρη.«Μωρή ξανθιά αμυγδαλιά π’ ανοίγεις τον Γενάρη δεν καρτερείς την Άνοιξη ν’ ανοίξουμ’ όλοι αντάμα».
«Όρνιθα το Γενάρη, κέφαλος τον Αλωνάρη».
«Τ’ Αυγούστου και του Γεναριού, τα δυο χρυσά φεγγάρια».
«Τ’ Αυγούστου και του Γεναριού, τα δυο χρυσά φεγγάρια».
«Του Γενάρη οι ξαστεριές του Αυγούστου οι συννεφιές το ίδιο πράμα είναι».
«Του Γενάρη το φεγγάρι ήλιος της ημέρας μοιάζει».
«Του Γενάρη το φεγγάρι λάμπει σαν μαργαριτάρι».
«Του Γενάρη το φεγγάρι, πάρα λίγο να ’ναι μέρα».
«Τις νύχτες του Γενάρη οι γάτες τις γλεντάνε.»
«Του Γεναριού το φεγγάρι είναι σαν του Αλωνάρη».
«Τώρα το μεσοχείμωνο ζητάει κι η γριά ξυλάγγουρα».
«Φάε βετούλι τον Γενάρη και γίδα τον Αλωνάρη».
«Φάε βετούλι τον Γενάρη και γίδα τον Αλωνάρη».
Σημείωση: Η χώρα μας έχει πολλά δρώμενα όλο το χρόνο και τον Ιανουάριο πάρα πολλά. Παραλείπω να δημοσιεύσω την αναβίωση του καθενός για να μην είναι κουραστική η ανάρτηση και μπορούμε να τα βρούμε στο διαδίκτυο για το καθένα ξεχωριστά.-
Επιμέλεια: Στέργιος Γ. Παλπάνης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου