-Το Ψυχοσάββατο είναι ημέρα για να μας θυμίζει ότι η ζωή μας δεν σταματά με τον θάνατο και μας ταξιδεύει πέρα από εκεί που ο νους αδυνατεί να περάσει. Το ταξίδι αυτό το κάνει η αγάπη μας για εκείνους που σωματικά δεν είναι κοντά μας.
-Κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής δεσπόζει η λατρεία των νεκρών με τα Ψυχοσάββατα.
-Ψυχοσάββατο όμως θεωρείται κυρίως το Σάββατο πριν από την Κυριακή των Απόκρεω (Κρεατινής) και το ↴↴↴ Σάββατο πριν από την Κυριακή της Πεντηκοστής (κοινώς του Ρουσαλιού), οπότε και τελούνται επίσημα μνημόσυνα της Εκκλησίας υπέρ των κεκοιμημένων "των επ’ ελπίδι αναστάσεως ζωής αιωνίου, ευσεβώς ορθοδόξων, συγγενών ημών εκ των απ’ αρχής και μέχρι των εσχάτων".
Προέλευση
-Τα μνημόσυνα είναι πανάρχαιο έθιμο. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως με δεήσεις, θυσίες και προσφορές ήταν δυνατόν να πετύχουν την συγνώμη των Θεών για τα αμαρτήματα των νεκρών. Υπήρχαν μάλιστα και ιερείς αγύρτες που επισκέπτονταν τις οικίες των πλουσίων, ισχυριζόμενοι πως είχαν από τους θεούς την εξουσία να συγχωρούν τις αμαρτίες “ζώντων και νεκρών” με κατάλληλες γι΄ αυτές ιεροτελεστίες και θυσίες
-Οι αρχαίοι Έλληνες τελούσαν μνημόσυνο την 3η, την 9η και την 30ή από της ημέρας θανάτου, καλούμενο το τελευταίο "τριακάς" όπου γινόταν και νεκρόδειπνο, καθώς και κατ’ έτος κατά την επέτειο των γενεθλίων του αποθανόντος. Στο Άργος το πρώτο μνημόσυνο γινόταν υπέρ του νεκρού προς τιμή όμως του Απόλλωνα, το δε της 30ης προς τιμή του Ερμή.
-Γενικά σε όλο τον αρχαίο ελληνικό κόσμο τελούνταν μνημόσυνα καλούμενα “Νεκύσια” με προσφορές κρασιού, ελαιόλαδου, αρωμάτων και με θυσία κόκορα ή κότας, όμως κατά κανόνα μαύρου χρώματος.
-Από τους Βυζαντινούς χρόνους η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία τηρεί κατά παράδοση τέλεση μνημοσύνων υπέρ αναπαύσεως των νεκρών κατά τη 3η ημέρα από του θανάτου (που σχετίζεται με την Ανάσταση), την 9η, την 40η (που σχετίζεται με την Ανάληψη), στη συμπλήρωση 3 μηνών, 6 μηνών και έτους.
-Μετά τη συμπλήρωση έτους τελούνται μνημόσυνα υπέρ όλων των νεκρών της οικογένειας, βασιλέων και λαϊκών κατά τον εσπερινό της Παρασκευής των Αποκριών ενώ την Παρασκευή της Τυροφάγου μόνο για τους κληρικούς, καθώς επίσης (και για όλους) το Ψυχοσάββατο των Αγίων Θεοδώρων (Α΄ Σάββατο Νηστειών), το Σάββατο του Λαζάρου ως και στον εσπερινό της Παρασκευής της προηγουμένης του Ψυχοσάββατου της Πεντηκοστής (κοινώς του Ρουσαλιού).
-Την ίδια περίοδο οι αρχαίοι Αθηναίοι γιόρταζαν τα Ανθεστήρια (γιορτή των λουλουδιών και των νεκρών), οι Ρωμαίοι και οι Βυζαντινοί τα Λεμούρια, Ροσάλια ή Ρουσάλια
-Στη γιορτή των Αγ. Θεοδώρων τιμούνται μαζί, οι μεγαλομάρτυρες Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων του 3ου αιώνα και Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης του 4ου αιώνα. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Θεόδωρος ο Τήρων που ονομάστηκε έτσι επειδή ήταν στρατιώτης επί Διοκλητιανού στο τάγμα των Τηρώνων (νεοσύλλεκτων), κατά τη διάρκεια λιμού στην περιοχή των Ευχαΐτων της Γαλατίας, έθρεψε τον πληθυσμό μιας πόλης με κόλλυβα. Από τότε καθιερώθηκε να προσφέρονται στους ναούς το Σάββατο της πρώτης εβδομάδας των Νηστειών (και Ψυχοσάββατο) κόλλυβα.
-Σύμφωνα με άλλη παράδοση, η καθιέρωση των κόλλυβων συνδέεται με ένα θαύμα που έκανε ο Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων επί του αυτοκράτορα Ιουλιανού του Παραβάτου, που ήταν αντίθετος στη νηστεία των χριστιανών. Ο αυτοκράτορας διέταξε τον έπαρχο της Κωνσταντινούπολης, όταν πλησίαζε η πρώτη εβδομάδα των νηστειών, να εξαφανίσουν από την αγορά κάθε είδους τρόφιμα και να αφήσουν μόνο τα ειδωλόθυτα, ώστε να αναγκαστούν οι χριστιανοί να φάνε από αυτά που προέρχονταν από τις θυσίες. Τότε ο Άγιος Θεόδωρος παρουσιάστηκε ως οπτασία στον πατριάρχη Ευδόξιο και του φανέρωσε το σχέδιο του Ιουλιανού, υποδεικνύοντας του συγχρόνως να χρησιμοποιήσουν οι Χριστιανοί, αντί για άλλη τροφή, κόλλυβα.
Μερικά από τα ήθη και τα έθιμα μας για τα Ψυχοσάββατα
-Σε κάθε σπίτι τα ψυχοσάββατα φτιάχνουν κόλλυβα, χυλό, χαλβά ή φαγητά και τα μοιράζουν "για να σχωρεθούν τα πεθαμένα".
-Τότε επισκέπτονται τους τάφους των αγαπημένων νεκρών για να αποθέσουν
προσφορά και είναι μεγάλη η πομπή των μαυροφορεμένων γυναικών και κοριτσιών, που κατευθύνονται προς το νεκροταφείο κρατώντας στα χέρια ένα πιάτο κόλλυβα στολισμένα με ζάχαρη, κανέλα, καρύδι, σουσάμι, ρόδι, μαϊντανό, σταφίδες.
-Σε μερικούς τόπους οι προσφορές στους νεκρούς γίνονται και την Κυριακή της Τυροφάγου. Έτσι στο Κηπουριό Γρεβενών της Δυτικής Μακεδονίας κάθε οικογένεια φέρνει στην εκκλησία πίτα, σιτάρι, κρασί, τυρί κ.α. και μετά τη λειτουργία τα φέρνουν και τ' αποθέτουν πάνω στους τάφους, ύστερα τα μοιράζουν και τα τρώγουν. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και σε χωριά της Θεσπρωτίας όπου εκτός από φαγητά έχουν και μουσικούς που λένε τραγούδια που άρεσαν στους νεκρούς.
-Την ιερότητα των ημερών αυτών δείχνει και η αποχή των γυναικών από κάθε εργασία, η συνήθεια να μη λούζονται τα Ψυχοσάββατα και άλλες τέτοιου είδους απαγορεύσεις.
"Ανάθεμα που δούλευε τα τρία τα Σαββάτα,
το Κρεατινό, το Τυρινό, τ' Αγίου Θεοδώρου ! "
-Το βράδυ της Αποκριάς, όταν στρωθεί το τραπέζι με τα πεντανόστιμα φαγητά, τις πίτες, κι όλα τ' άλλα, στρογγυλοκάθεται στην τάβλα ολάκερο το σόι. Εύχονται οι γεροντότεροι "Χρόνια Πολλά και Καλή Σαρακοστή" ή "Καλή Λαμπρή να μας εύρει" κι αρχίζουν όλοι μαζί να τρώνε.
-Αυτή ακριβώς την ώρα ανταλλάσσονται ευχές και γλυκόλογα, οι ελεύθερες κοπέλες κλέβουν την πρώτη τους μπουκιά, χωρίς να τις δει κανένα μάτι, για να τη βάλουν τη νύχτα που θα κοιμηθούν κάτω απ' το προσκέφαλό τους. Αυτόν τον άνδρα που θα δουν στον ύπνο τους εκείνο το βράδυ, πιστεύουν πως θα γίνει και το μελλοντικό τους ταίρι.
-Άλλες πάλι, το ίδιο βράδυ τρώνε την αλμυροκουλούρα, που ζύμωσαν την ημέρα κρυφά, βάζοντας μέσα μπόλικο αλάτι για να φέρει δίψα τη νύχτα. Έτσι έφευγαν κι έπεφταν για ύπνο, περιμένοντας να δουν στ' όνειρό τους ποιος θα τους έδινε νερό. Αυτόν πίστευαν πως θα τον έπαιρναν κι άντρα τους.
-Κι ακόμη, όποιος ή όποια φτερνιστεί κατά την ώρα του φαγητού τ' αποκριάτικο βράδυ, θα φορέσει άσπρα τη Λαμπρή. Τ' άσπρα εδώ για την κοπέλα σημαίνουν νυφιάτικο φόρεμα. Συνηθίζουν επίσης οι τσοπάνηδες, για το καλό των ζωντανών τους, αυτή τη μέρα να δίνουν φαγητά και κρασί σ' όλους τους περαστικούς και φτωχούς που κατοικούν γύρω τους."
Το τραγούδι για τον Άγιο Θεόδωρο
`Aγι 'μ' Θόδουρι μ' καλέ μ'
κι καλέ μ' θαυματουργέ μ'
απ' την έρημου πιρνάς
κι τις μοίρες χιριτάς
αν εύρεις κι τι μοίρα μου
να τηνε χαιριτήσεις.
Πλιένουμε δε σκουπίζουμι
να' ρθει να μι σκουπίσ'.
Βράζου στάρι κι κριθάρ'
στ' `Aη-Θουδουριού τη χάρ'
κι όποιους είνι να μι πάρ'
να'ρθει να τουν 'δω του βράδ'.
-Φυσικά και το τραγούδι στον Άγιο Θεόδωρο έχει έναν και μοναδικό στόχο, το φανέρωμα πάλι του γαμπρού στα όνειρα της ελεύθερης κοπέλας.-
Επιμέλεια: Στέργιος Γ.
Παλπάνης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου