Τα Ρουγκατσάρια της Παλιουριάς Γρεβενών (έθιμο της Πρωτοχρονιάς) Εικόνες - Βίντεο

Τα Ρουγκατσάρια είναι έθιμο του Δωδεκαημέρου που γίνεται την  Πρωτοχρονιά στην Παλιουριά Γρεβενών. Την εποχή της Τουρκοκρατίας με την ανοχή των Οθωμανών μέσω της μεταμφίεσης ήταν ένας τρόπος να επικοινωνούν μεταξύ τους πιο ελεύθερα και να περάσουν διάφορα μηνύματα. 

Το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς οι νέοι μας, παντρεμένοι κι ανύπαντροι, όπως όριζε το παλιό έθιμο, συγκεντρώνονταν σε κάποιο ↴↴↴σπίτι, που το όριζαν για «κονάκι» τους και εκεί άρχιζαν από νωρίς τις προετοιμασίες για να γίνουν την επόμενη ημέρα (Πρωτοχρονιά) Ρουγκατσάρια. 

Αφού ήταν πλέον σίγουροι ότι όλα ήταν έτοιμα, πήγαιναν στα σπίτια τους για ύπνο και ξεκούραση.

Έγινε επεξεργασία της ασπρόμαυρης εικόνας σε έγχρωμη (1955).

Όρθιοι από αριστερά: Χρήστος Κ. Ντατσής, Δημήτριος Ν. Ντατσής, Θεόδωρος Ντατσής, Αθανάσιος Λάλος, Γεώργιος Ζάτσος, Ιωάννης Σ. Παλπάνης, Χρήστος Κόντος, Σπύρος Ζιανός, Γεώργιος Παλπάνης, Αθανάσιος Παπακωνσταντίνου, Ηλίας Παλπάνης (παπάς).

Καθιστοί από αριστερά: Ιορδάνης Παπαδόπουλος, Ιωάννης Τζάλας, Παναγιώτης Ντατσής, Περικλής Φασούλας, Ιωάννης Η. Παλπάνης, Δημήτριος Πλύτας, Δημήτριος Γ. Μπαλογιάννης. Χρήστος Ε. Ντατσής (κατσιούλης), Κωνσταντίνος Ζιανός (αλής), Αθανάσιος Ζιανός (μπάμπω του αλή).

 Την ημέρα της Πρωτοχρονιάς (Αϊ-Βασιλιού) πήγαιναν στην εκκλησιά για τη Θεία Λειτουργία, όπως το καλούσε η ημέρα. Μετά τη λήξη της λειτουργίας πήγαιναν στα σπίτια τους για το καθιερωμένο οικογενειακό πρωτοχρονιάτικο τραπέζι (βασιλόπιτα με πέτουρα στη γάστρα, χοιρινή τηγανιά, τσίπουρο, κρασί και ότι καλούδια διέθετε το κάθε σπιτικό). Τελειώνοντας το φαγητό συγκεντρώνονται στο σημείο που έχουν ορίσει για να αρχίσουν να ντύνονται και να γίνουν Ρουγκατσάρια. 

Πρώτα ετοίμαζαν τον Αλή Αράπη και του μαύριζαν το πρόσωπο και τα χέρια με καπνιά (φούμο), που έπαιρναν από κάποιο τζάκι. Του έκαναν καμπούρα στη ράχη, του κρεμούσαν στο στήθος, στη ράχη και στη μέση κουδούνια και κυπριά από τα γιδοπρόβατα και τον φορούσαν μία μαύρη κάπα με κουκούλα (το ταλαγάνι). Στα χέρια του έδιναν να κρατεί ένα ρόπαλο ή το αντί (στρόγγυλο ξύλο και μακρύ περίπου 1,20 μ.) του αργαλειού, σαν όπλο, και του έβαζαν στη μέση ένα πάνινο σακούλι γεμάτο στάχτη, που σκόρπιζε στο πέρασμά του, και όταν υπερασπιζόταν τη γυναίκα του, την οποία κάποιοι άλλοι επιχειρούσαν να του την κλέψουν. 

Η μεταμφίεση σε Αλή Αράπη και η όλη εμφάνιση ήταν τέτοια που προκαλούσε φόβο στα μικρά παιδιά, τα οποία ακούγοντας το όνομά του κρύβονταν. Καθώς έτρεχε, κουνιόταν ή χόρευε, χτυπούσαν τα κουδούνια και προκαλούσαν μεγάλο θόρυβο. Πίστευαν πως με τον θόρυβο αυτό εξαφανίζονταν οι καλικάντζαροι. Οι άνδρες που παρίσταναν τις μπούλες ντύνονταν με γυναικεία ρούχα, έβαφαν τα πρόσωπά τους με κοκκινάδια κλπ. Άλλοι νέοι μεταμφιέζονταν σε καπετάνιους με τη στολή του κλεφταρματολού, με φουστανέλα, φέσι στο κεφάλι, καλτσοδέτες και τσαρούχια με φούντες στα πόδια, κουμπούρια και σπαθιά στη μέση και ασημικά στο στήθος. 

Επίσης μεταμφιέζονταν σε γιατρούς, με τη νοσοκόμα τους, και εξέταζαν τους αρρώστους και τους έδιναν φάρμακα, σε πανέμορφες τσιγγάνες να λένε τη μοίρα, σε χωροφύλακες, αγροφύλακες και ό,τι άλλο σκεφτόταν ο καθένας, φορώντας ανάλογη αμφίεση. Από την ομάδα δεν έλειπε ο παπάς με την παπαδιά που έψαλλαν διάφορα σεξουαλικού περιεχομένου και διάφορα άλλα (που επιτρέπονταν την ημέρα αυτή !!) όταν διάβαζαν κάποιον ετοιμοθάνατο. Κρατούσε στο ένα χέρι ένα κακάβι (μικρή κατσαρόλα) με νερό ως αγίασμα και στο άλλο χέρι ένα ματσάκι βασιλικό. 

Ξεχωριστή φιγούρα στην ομάδα ήταν ο κατσιούλης, ο οποίος ήταν ένας νέος, πολύ ταχύς και ευέλικτος για να μην τον πιάνουν. Φορούσε ένα παντελόνι κυρίως λευκού χρώματος, λευκό πουκάμισο, μάσκα (χάρτινη) στο πρόσωπο και μία κατσιούλα (ψηλό καπέλο), συνήθως κοκκινωπού χρώματος, σε σχήμα κώνου και στην κορυφή είχε 3 φτερά κόκορα. Ο κατσιούλης δεν συνοδευόταν από κάποια μπούλα και δεν πήγαινε με την υπόλοιπη ομάδα, αλλά ήταν πάντα γύρω τους και έψαχνε την ευκαιρία να αρπάξει κάποια από τις μπούλες, χωρίς να γίνει αντιληπτός. Τον κατσιούλη τον συναντάμε μόνο στην Παλιουριά, χωρίς να γνωρίζουμε από πότε και γιατί (φωτογραφικό υλικό υπάρχει από τη δεκαετία του 1950), ενώ λείπει η φιγούρα του από τα Ρουγκατσάρια των υπόλοιπων περιοχών  ίσως είναι μοναδική.

Επίσης μερικοί έκαναν την καμήλα, κεφάλι της οποίας ήταν ένα κρανίο από μεγάλο ζώο

(άλογο, γαϊδούρι ή μουλάρι) και δημιουργούσαν το σώμα της με ξύλινο σκελετό σκεπασμένο με κουρελούδες κ.λ.π. Μέσα σ' αυτόν βρίσκονταν άνδρες των οποίων φαίνονταν μόνο τα πόδια. Ένας από αυτούς κρατούσε ένα σχοινί το οποίο ήταν συνδεδεμένο με τις γνάθους του κρανίου του ζώου και με το τράβηγμα ανοιγόκλειναν και χτυπούσαν τα δόντια του. Άλλοι με το δέρμα του γουρουνιοιύ, που έσφαξαν τα Χριστούγεννα, έκαναν την αρκούδα με τον αρκουδιάρη κτυπώντας το ντέφι για να χορεύει αυτή.

 Όταν ήταν όλα έτοιμα, ξεκινούσαν τα Ρουγκατσάρια να επισκεφτούν όλο το χωριό. Πρώτα – πρώτα επισκέπτονταν το σπίτι του παπά, του προέδρου και στη συνέχεια επισκέπτονταν με τη σειρά όλα τα σπίτι του χωριού. Μόνο στα σπίτια εκείνων που πενθούσαν δεν πήγαιναν. Βγαίνοντας από το ένα σπίτι να πάνε στο διπλανό τραγουδούσαν:

Από τους αφεντάδες βγαίνουμε, στους αρχουντάδες πάμι,

να τους πολυχρονίσουμε για όλη τη χρονιά.

    Επίσης τραγουδούσαν τα κάλαντα της πρωτοχρονιάς (τα σούρβα).

Άγιος Βασίλης έρχεται Γενάρης ξημερώνει

-Βασίλη μ’ πόθεν έρχεσαι και πόθεν κατεβαίνεις.

-Από τα ξένα έρχομαι και στα δικά μου πάω

-Σαν έρχεσαι απ’ την ξενιτειά πες μας ένα τραγούδι.

-Εγώ τραγούδια μάθνησκα τραγούδια να σας λέω.

Εγώ είμαι ένας γραμματικός ξέρω την Άλφα-Βήτα.

-Στην πατερίτσα ακούμπησε να πεις την Άλφα-Βήτα.

Κι η πατερίτσα ήταν χλωρή κι απώλυκε κλωνάρι

κλωνάρι χρυσοκλώναρο μετ’ αργυρά τα φύλλα.

Σ’ αυτό το σπίτι τ’ αψηλό, πέτρα να μη ραΐσει

κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρονιά να ζήσει.

 Σε κάθε σπίτι που επισκέπτονταν έλεγαν και τραγούδια - κάλαντα ανάλογα με τους πόθους και τις επιθυμίες της κάθε οικογένειας. Γενικά τα τραγούδια που λέγονταν στα σούρβα περιέχουν ευχές για τη μεγάλη γιορτή του Αϊ Βασίλη, εγκωμιαστικά ή επαινετικά για τους οικοδεσπότες ή κάποια άλλα μέλη της οικογένειας, όπως και στα κάλαντα των Χριστουγέννων, αποβλέποντας και σε μεγάλο φιλοδώρημα του νοικοκύρη. 

Μετά το τραγούδι ο νοικοκύρης έδινε χρήματα, ενώ όλοι έπιναν τσίπουρο, που τους πρόσφεραν και εύχονταν «ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ – ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ». Την ίδια στιγμή η οικοδέσποινα με χαρά τους πρόσφερε διάφορα τρόφιμα, όπως χοιρινό κρέας, τυρί, αλεύρι, λουκάνικα, λίγδα (λίπος χοιρινό), αβγά, κρασί και ότι άλλο είχε στο σπιτικό της.

Όταν τελείωναν το γύρισμα των σπιτιών πήγαιναν στην πλατεία του χωριού, όπου είχε μαζευτεί όλο το χωριό και άρχιζε το γλέντι και ο χορός στον οποίο συμμετείχαν όλοι οι κάτοικοι του χωριού. Όταν νύχτωνε σταματούσε ο χορός στην πλατεία και άρχιζε πάλι το φαγοπότι, με ετοιμασίες που είχαν κάνει τα ανύπαντρα κορίτσια του χωριού (πίτες και άλλα φαγητά) για ένα πλούσιο φαγοπότι και ακολουθούσε γλέντι και χορός με πολύ κέφι που κρατούσε μέχρι τα χαράματα. Διαλύονταν ευχόμενοι «ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ».

Επιμέλεια: Στέργιος Γ. Παλπάνης

-Ακολουθεί φωτογραφικό άλμπουμ και βίντεο με Ρουγκατσάρια των ετών που πραγματοποιήθηκε το έθιμο !!! .

Με κλικ πάνω στην εικόνα ανοίγει το άλμπουμ

opaliouriotis.gr

opaliouriotis.gr