Τα Θεοφάνεια ή Φώτα ή Επιφάνεια (και στην Παλιουριά !! κύρια(ε) (ε)λέησον)

Τα Θεοφάνεια ή Φώτα ή Επιφάνεια (6 Ιανουαρίου) γιορτάζουμε την βάπτιση του Ιησού Χριστού από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο ή Βαπτιστή. Στην Ελλάδα ο αγιασμός γίνεται για πρώτη φορά την παραμονή των Θεοφανίων και λέγεται «Μικρός Αγιασμός» ή «Πρωτάγιαση» ή «Φώτιση». Με την Πρωτάγιαση, ο ιερέας γυρίζει όλα τα σπίτια και με τον Σταυρό και ένα κλωνί βασιλικό, «αγιάζει» ή «φωτίζει» (ραντίζει) τους χώρους των σπιτιών για να φύγει ↴↴↴

μακριά κάθε κακό. Παλιότερα, οι λαϊκές δοξασίες συνέδεαν τον φωτισμό των σπιτιών με την εξαφάνιση των Καλικαντζάρων, τους οποίους φαντάζονταν να φεύγουν περίτρομοι με την έλευση του ιερέα.

Στις πέντε του Γενάρη

φεύγουν οι καλικαντζάροι

 

Φεύγουν λέγοντας:

Φεύγετε να φεύγουμε

κι έφτασε ο τουρλόπαπας

με την αγιαστούρα του

και με τη βρεχτούρα του...

Τα παιδιά τραγουδούν στα σπίτια το παρακάτω τραγούδι:

Σήμερα τα φώτα κι ο φωτισμός

η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός. 

Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό

κάθετ’ η κυρά μας η Παναγιά.

Όργανο βαστάει, κερί κρατεί,

και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί.

Αϊ-Γιάννη αφέντη και βαπτιστή,

βάπτισε κι εμένα Θεού παιδί.

Ν’ ανέβω επάνω στον ουρανό,

να μαζέψω ρόδα και λίβανο.

Των Θεοφανείων γίνονται και πολλές εκδηλώσεις που αποτελούν διαιώνιση αρχαίων ελληνικών εθίμων. Ο αγιασμός στη χώρα μας έχει και την έννοια του καθαρμού, του εξαγνισμού των ανθρώπων, καθώς και της απαλλαγής του από την επήρεια των δαιμόνων. Η τελευταία αυτή έννοια δεν είναι αυστηρά χριστιανική, αλλά έχει τις ρίζες της στην αρχαία λατρεία.

Ένα από τα έθιμα της Παλιουριάς είναι και το κυριαλέησον που πραγματοποιείται την ημέρα των Φώτων (Θεοφανείων). Το απόγευμα της παραμονής των Φώτων (5 Ιανουαρίου) οι νέοι του χωριού συγκεντρώνονται στην εκκλησία του χωριού για να ορίσουν ποια εικόνα θα πάρει ο καθένας για την πομπή του κυριαλέησον. Συνήθως πρόσφεραν μικρά χρηματικά ποσά για να πάρουν συγκεκριμένες εικόνες (όπως οι σημερινές δημοπρασίες - προσφορές) και πάντα ο πολιούχος άγιος είχε την τιμητική του, επειδή είχε την μεγαλύτερη προσφορά.

Την επομένη (6 Ιανουαρίου ημέρα των Θεοφανίων) και ενώ γινόταν η λειτουργία στην εκκλησία, οι νέοι με τις εικόνες στα χέρια, που είχαν ορίσει από το απόγευμα της προηγούμενης, κατευθύνονταν σε ομάδες προς όλα τα εξωκλήσια του χωριού (Αγία Τριάδα, Άγιο Αθανάσιο, Άγιο Γεώργιο, Αγία Παρασκευή, Αγία Κυριακή) ψάλλοντας το κυριαλέησον. Φθάνοντας στο εξωκλήσι προσκυνούν, άναβαν τα καντήλια και επέστρεφαν στο χωριό ψάλλοντας και πάλι το κυριαλέησον. Επιστρέφοντας περίμεναν έξω από το χωριό, ούτως ώστε να επιστρέψουν όλοι μαζί από τα εξωκλήσια, για να εισέλθουν ταυτόχρονα στην εκκλησία, ψάλλοντας συνεχώς το κυριαλέησον.

Μετά τη θεία λειτουργία πήγαιναν στην βρύση της Παναγιάς (παραδοσιακή βρύση με 4 κρουνούς, κατασκευής 1935 και βόρια της εκκλησίας της Κοίμησης της Θεοτόκου), όπου γινόταν ο αγιασμός των υδάτων. Οι νέοι με τις εικόνες στα χέρια στέκονταν δίπλα στον ιερέα κατά τη διάρκεια του αγιασμού των υδάτων. Ακολούθως οι χωριανοί προσκυνούσαν τον σταυρό και στη συνέχεια τις εικόνες που κρατούν οι νέοι του χωριού. Σημειωτέον ότι, όπως κρατούσαν τις εικόνες οι νέοι και τις προσκυνούσαν οι ελεύθερες κοπέλες, όποιος ενδιαφερόταν για κάποια από αυτές, την ώρα που προσκυνούσε ακουμπούσε την εικόνα στο κεφάλι της για να της δείξει το ενδιαφέρον του (να την κάνει γυναίκα του).

Με τον αγιασμό που θα πάρουν σε μικρά οικιακά σκεύη, αφού πρώτα φωτιστούν τα μέλη της κάθε οικογένειας στη συνέχεια θα φωτίσουν (ραντίσουν) τα σπίτια τους, τα μαντριά με τα ζώα και τέλος τα χωράφια τους, ευχόμενοι να έχουν υγεία, καλή και γόνιμη χρονιά.

Έχει επικρατήσει στον καθαγιασμό των υδάτων να γίνεται προσφορά (τύπου δημοπρασίας - προσφοράς) μεταξύ των κατοίκων και όποιος προσφέρει στην εκκλησία μεγαλύτερο χρηματικό ποσό να φυλάσσει στο σπίτι του για μια εβδομάδα τον Τίμιο Σταυρό της κατάδυσης για ευλογία. Μετά τον αγιασμό τους εορτάζοντας της ημέρας (Ιορδάνης - Θεοφάνης - Φώτης - Περιστέρα - Θεοφανία - Ουρανία) και όσους είχαν παντρευτεί τον περασμένο χρόνο τους έριχναν νερό στο κεφάλι από τις βρύσες και ταυτόχρονα τους ζητούσαν να κεράσουν (συνήθως τσίπουρο, κρασί κ.λ.π).-

Μετά τη δημιουργία της λίμνης Ιλαρίωνα η ρίψη του σταυρού γίνεται πλέον στα νερά της λίμνης πάνω από τη γέφυρα.

Χρόνια Πολλά και Καλή Φώτιση

-Ακολουθεί φωτογραφικό άλμπουμ των Φώτων από την Παλιουριά.- 

Επιμέλεια: Στέργιος Γ. Παλπάνης

Με κλικ πάνω στην εικόνα ανοίγει το άλμπουμ