Ιερά Μονή Οσίου Νικάνορα (Ζάβορδα) - Ιστορικά στοιχεία

-Το μοναστήρι του Οσίου Νικάνορα βρίσκεται στο όρος Καλλίστρατο Γρεβενών (το όρος πήρε το όνομά του από έναν μοναχό που ασκήτευσε τον 12ο αιώνα εκεί.) και απέχει από τα Γρεβενά 45χιλ. περίπου 50 λεπτά.
-Είναι γνωστό σε όλο τον κόσμο της Δυτικής Μακεδονίας ως «ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΖΑΒΟΡΔΑΣ».

-Το όνομα οφείλεται στο ομώνυμο χωριό που υπήρχε άλλοτε πλησίον του ↴↴↴ Μοναστηριού.

-Το Ιστορικό Μοναστήρι προβάλλει από μακριά στην κορυφή του όρους Καλλίστρατου, σαν ένα μικρό λευκό κάστρο. Υψηλός τοίχος το περικλείει και το καθιστά απόρθητο. Την τεχνική οχύρωση του συμπληρώνει η οχυρά θέσης  του βουνού, οι πλευρές, εκτός από την Β.Α είναι απόκρημνοι και περιβρέχονται από τον ορμητικό και αδιάβατο Αλιάκμονα ποταμό (σήμερα αποτελεί μέρος της λίμνη Ιλαρίωνα). Η Β.Α πλευρά είναι η μόνη προσιτή και από αυτήν ανεβαίνει ο δρόμος προς το Μοναστήρι.

-Διοικητικά υπάγεται στο δημοτικό διαμέρισμα Παναγιάς του Δήμου Δεσκάτης του νομού Γρεβενών και  εκκλησιαστικά στην Ιερά Μητρόπολη Γρεβενών.

-Κατά τους πρώτους χρόνους της Τουρκοκρατίας ο ιδρυτής και πρώτος ηγούμενος της Πατριαρχικής Ιεράς Μονής Ζάβορδας Γρεβενών είναι ο Μέγας ασκητής και μοναχός Όσιος Νικάνωρ. (1491-1549).

-Προτού ιδρύσει το μοναστήρι ασκήτευσε σε σκήτη (ασκηταριό) που σώζεται μέχρι σήμερα, (πλησίον της Μονής), εν κόποις, αγρυπνίες, εν νηστείες 16 χρόνια.

-Ωφέλησε, δίδαξε και παρηγόρησε τόσο με το άγιο παράδειγμα του όσο και με την προσευχή του και την δύναμη της πίστεως του τους σκλαβωμένους Έλληνες της περιοχής του αλλά και της εποχή του.

-Γεννήθηκε στα 1491 στην Πρωτεύουσα της Μακεδονίας την Θεσσαλονίκη. Οι γονείς του

Ιωάννης και Μαρία ήταν ευσεβείς και κατοικούσαν στην συνοικία του Αγίου Μηνά. Όλη η πόλη των Θεσσαλονικέων καλοτύχιζε και επαινούσε τους γονείς του Αγίου τόσο για τον πλούτο τους όσο και την ευγένεια τους, αλλά κυρίως για την πίστη και την αρετή που τους διέκρινε. Ήταν ελεήμονες και σπλαχνικοί και η ζωή τους έργο αγάπης προς τους πάσχοντες αδελφούς.

-Όμως ο Θεός ήθελε να τους δοκιμάσει με προσωρινή ατεκνία. Στείρα σαν την Αγία Άννα η μητέρα του Οσίου Νικάνορα. Κάθε μέρα προσευχόταν στην εκκλησία του Αγίου Μηνά να τους δώσει ο Θεός ένα παιδί για παρηγοριά. Οι προσευχές, οι νηστείες, οι αγρυπνίες των γονέων του εισακούσθηκαν από τον Κύριο μας και Θεό μας και κατά την ώρα που η ευσεβής γυναίκα προσευχόταν στο Θεό στο ναό του Αγίου Μηνά της απεκαλύφθη το θέλημα του Κυρίου
«Εισήκουσε ο Θεός τας δεήσεις σου ω γυνή ως ποτέ της χήρας Άννης και έλυσε τα δεσμά της στειρώσεως σου μόνο πορεύου εις τον οίκον σου και θέλεις συλλάβεις και γεννήσεις Υιών όστις θέλει γίνει δοχείον καθαρόν του Παναγίου Πνεύματος και πολλούς θέλει εισάγει εις τον Κύριον δια της αγγελικής αυτού και εναρέτου διαγωγής». 

Έτσι, ως θείο δώρο ήρθε στον κόσμο ο Νικόλαος (αυτό ήταν το κοσμικό όνομα του αγίου) και οι γονείς του τον παρέδωσαν σ΄ ένα ευσεβή δάσκαλο να του μάθει τα ιερά γράμματα.

-Ο νεαρός Νικόλαος ευφυής στο νου σε λίγο χρονικό διάστημα απέκτησε μεγάλη ευχέρεια περί τα εκκλησιαστικά και αγάπη για την εκκλησία του Χριστού όπως όλοι οι άγιοι. Από μικρός κατάλαβε την κλήση του Θεού μοναδικός του πόθος ήταν να μονάσει και να γίνει μιμητής των οσίων πατέρων της εκκλησίας μας. Ήθελε σ` όλη του τη ζωή να υπηρετήσει ολοκληρωτικά ψύχη τε και σώματι τον Κύριο. Γι` αυτό περνούσε τη ζωή του με νηστείες, αγρυπνίες και προσευχές.

-Σε μικρή ηλικία χάνει τον προσφιλή πατέρα του και μένει με τη μητέρα του. Η ευσεβής του μητέρα μη γνωρίζοντας τον πόθο του παιδιού της ήθελε να τον παντρέψει με κάποια ενάρετη κοπέλα και ενώ από τη μια μεριά ο Όσιος ποθούσε να εγκαταλείψει κάθε τι εγκόσμιο και να μονάσει, να αφιερωθεί εξολοκλήρου στο Θεό.

-Από την άλλη όμως δεν ήθελε να στενοχωρήσει και τη μητέρα του, γι αυτό ανέβαλε συνεχώς την πραγματοποίηση της επιθυμίας του να γίνει μοναχός.

-Ο  Θεός που προνοεί τα πάντα ύστερα από ορισμένο χρονικό διάστημα πήρε την μητέρα του από τον κόσμο και έτσι άνοιξε ο δρόμος για ν` ακολουθήσει ο Νικόλαος τη μοναχική ζωή. Χωρίς να χάσει καιρό μοίρασε την πατρική του περιουσία στους φτωχούς και τα ορφανά και ενώ μπορούσε να λάβει αξιώματα λόγω της επιφανούς θέσεως των γονέων του, τα θεώρησε όλα αυτά σκύβαλα μπροστά στη μεγάλη του αγάπη ` προς το Χριστό.

-Ελεύθερος πλέον από κάθε φροντίδα του κόσμου γίνεται μοναχός με το΄ όνομα Νικάνωρ. Ως μοναχός πολλαπλασίασε τα χαρίσματα που του δώσε ο Θεός.

-Η φήμη πού απέκτησε έφθασε στον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης ο οποίος τον χειροτόνησε διάκο και πρεσβύτερο με σκοπό να τον κάνει διάδοχο του. Ως κληρικός της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης ο Νικάνωρ επέδειξε μεγάλο ζήλο και η προσφορά του ήταν αξεπέραστη.

-Η ώρα όμως είχε φθάσει για εκείνο που τον είχε προορίσει ο Θεός. Σε μια από τις νυχτερινές του προσευχές και ενώ ικέτευε με θερμά δάκρυα τον Θεό άκουσε φωνή από τον ουρανό να του λέγει: «Νικάνωρ έξελθε εκ της γης σου και εκ της συγγενείας σου και πορεύου εις το Καλλίστρατου όρους και αγωνίσου εκεί καλώς και εγώ θα είμαι μαζί σου να σε διαφυλάττω όλες τις ημέρες της ζωής σου και θα κάνω το όνομα σου ξακουστό και θα σε δοξάσω εις πάντας τους αιώνας».

-Ύστερα απ` αυτή τη θεϊκή εντολή ο Όσιος έφυγε από την Θεσσαλονίκη σε σχετικά νεαρή ηλικία περίπου 27 ετών και τράβηξε να πάει εκεί όπου τον είχε καλέσει ο Θεός. Στο δρόμο, στα χωριά που συναντούσε δίδασκε ως άλλος απόστολος τους απελπισμένους χριστιανούς να φυλάγουν την πίστη τους.

-Φθάνοντας ο Όσιος Νικάνωρ στο όρος Καλλίστρατο και βλέποντας το ήσυχο μέρος έλαβε εσωτερική πληροφορία από τον Κύριο ότι εδώ θα είναι η ασκητική του παλαίστρα. Δόξασε το Θεό και άρχισε να επιδίδεται σε ασκητικούς αγώνες.

-Με πολύ μεγάλη δυσκολία αντίκρυσε στο σπήλαιο ερείπια ναού, που είχε κτίσει ο παλιός ασκητής Καλλίστρατος. 

-Το ασκηταριό (σκήτη) είναι ένα μονύδριο, που αποτελείται από μια μικροσκοπική εκκλησίτσα του 

Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου και δύο συνεχόμενα μ' αυτή απανωτά κελλιά και τα οποία ανακαίνισε.

-Το εκκλησίδιο είναι αγιογραφημένο, με κατανυκτική παλαιά αγιογράφηση και η τελευταία ανακαίνιση έγινε το έτος 1793.

-Το ασκηταριό είναι απρόσιτο και την περίοδο της τουρκοκρατίας χρησιμοποιήθηκε για την εξασφάλιση των κειμηλίων του Μοναστηριού.

-Πέρασαν 16 ολόκληρα χρόνια σκληρού αγώνα με την σάρκα και τους δαίμονες. Αγρυπνίες, νηστείες, κόπους για την αγάπη του Χριστού. Σιωπή, έλλειψη ανθρώπινης παρηγοριάς τον έκανα δοχείο του Άγιου Πνεύματος. 

-Κατόπιν ίδρυσε τη Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρα Χριστού το 1532 ή 1543.

-Το οχυρό μοναστήρι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος είναι χτισμένο σε υψόμετρο 650

μέτρων, στην κορυφή του όρους Καλλιστράτου, προβούνου της Βουνάσας των Καμβουνίων, απέναντι από το Φλάμπουρο, στους πρόποδες του οποίου φιδογυρίζει και κάμπτεται ο Αλιάκμων, μεταξύ των Βεντζίων και των Χασίων, ΝΑ των Γρεβενών, σε μικρή απόσταση από τα χωριά Παναγιά (Τορνίκι) και Ελάτη.

-Το μοναστήρι ήταν σταυροπηγιακό. Μέχρι το 1767 υπαγόταν στην Αρχιεπισκοπή Αχριδών, μετέπειτα όμως ανήκε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Στην κορυφή του βράχου όπου ήταν χτισμένη η μονή διακρίνεται η λειασμένη από τη χρήση επιφάνεια του βράχου και αριθμός βάσεων και σπονδύλων αραβδωτών κιόνων.
-Το καθολικό βρίσκεται στο κέντρο της μονής. Είναι ένας εγγεγραμμένος σταυροειδής ναός, αθωνικού τύπου, με νάρθηκα στο Ν. άκρο, ενώ σώζεται και ο πύργος του κωδωνοστασίου. Στη ΒΑ πλευρά έχει προστεθεί το παρεκκλήσι του Αγίου Αθανασίου. Στο παρεκκλήσι που υπάρχει στη ΝΑ πλευρά, του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, βρίσκεται ο τάφος του Οσίου Νικάνορος.
Ο τρούλος της εκκλησίας στηρίζεται σε τέσσερις τετράγωνους πεσσούς.

-Η σκήτη του σώζεται μέχρι σήμερα και μετά τη δημιουργία της λίμνης Ιλαρίωνα έγιναν εργασίες  επισκευής και συντήρησής της από την ΔΕΗ, που θα χρησιμοποιήσει τα νερά για λογαριασμό της. Ολοκληρώθηκαν  οι εσωτερικές εργασίες, όπου υπάρχουν τρία διαζώματα, ένα μικρό αγιογραφημένο εκκλησάκι αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο. Κατασκευάστηκαν 400 σκαλοπάτια που οδηγούν από την κορυφή (Ναό Αγίου Μηνά) κάθετα προς την σκήτη και
όπως φαίνεται στις παρακάτω εικόνες.  

-Την Ιερά Μονή ίδρυσε εξ αποκαλύψεως του ιδίου του Χριστού αφού βρήκε εικόνα του Σωτήρος Χριστού κρυμμένη από την εποχή της εικονομαχίας.

-Η φήμη του απλώθηκε παντού όπως του είχε πει ο Κύριος. Πλήθος ανθρώπων από τη γύρω περιοχή έτρεχε στο μοναστήρι να ευλογηθεί από τον άγιο ν΄ ακούσουν την ψυχοσωτήρια διδασκαλία το και να θεραπευτούν αφού πολλά ήταν τα θαύματα που έκανε ο όσιος.

-Ο  Όσιος αφού έζησε ενάρετα και αγγελικώς ήρθε ο καιρός να μεταβεί στην άλλη ζωή την αιώνια και αληθινή.

-Προγνώρισε το θάνατό του και κάλεσε γύρω του μοναχούς και λαϊκούς τους ευλόγησε τους συμβούλεψε και παρέδωσε το πνεύμα του στο Λυτρωτή μας Χριστό στις 7 Αυγούστου 1549.

-Οι μοναχοί της Μονής θρήνησαν τον άγιο που τους παρηγορούσε και τον έθαψαν σε παρεκκλήσι της Μονής.

-Από τότε το αγιασμένο Λείψανο του τελεί ως τα σήμερα πολλά θαύματα.

Το Μοναστηριακό συγκρότημα: 

-Στους Β.Α  πρόποδες του βουνού υπάρχει μικρό κτιριακό συγκρότημα, η εκκλησία του

Αγίου Δημητρίου με έτος ιδρύσεως 1920 και οι  ξενώνες του Μοναστηριού. Πλακόστρωτος ανηφορικός δρόμος οδηγεί στον κυρίως χώρο του συγκροτήματος του Μοναστηριού.

-Από την Πύλη του Μοναστηριού εισέρχεται ο επισκέπτης εις τον περίβολο που είναι στρωμένος με σταχτόχρωμους ποταμόλιθους. Εις το κέντρο του περιβόλου υψώνεται ο ναός του Σωτήρος Χριστού. Το καθολικό της Μονής είναι ναός αθωνικού τύπου, κατάγραφο με τοιχογραφίες, που αποδίδονται και στον περίφημο ζωγράφο Φράγκο

Κατελάνο και συγκεκριμένα την εικόνα του Οσίου Νικάνορα χωρίς φωτοστέφανο, και πρόκειται για την πρώτη εικόνα του Οσίου μετά την κοίμησή  Του. Τρεις σκηνές μάλιστα στην τοιχογράφηση (Ανάσταση Λαζάρου, Είσοδος στα Ιεροσόλυμα, Σταύρωση) έχουν ομοιότητες με τις αντίστοιχες της Μονής Βαρλαάμ Μετεώρων. Οι διάκοσμοι ολοκληρώθηκαν το 1547, ενώ η ζωγραφική του τρούλου είναι μεταγενέστερη (1869 από το ζωγράφο Μανουήλ). 

-Το εσωτερικό του είναι κατάγραφο από αγιογραφίες των ετών 1869 και 1889, οι αγιογραφίες αυτές έχουν επικαλύψει τις παλιότερες. Τα αναλόγια και τα προσκυνητάρια έχουν διακόσμηση από «σιντέφι». Στο νάρθηκα του ναού οι τοιχογραφίες (1835) παρουσιάζουν ενδιαφέρον από ιστορική άποψη, αφού εκεί ιστορούνται ο βίος και τα θαύματα του Οσίου  Νικάνορα. 

Στον Ιερό Ναό φυλάσσονται: 

• Η εικόνα Του Σωτήρος Χριστού η οποία φέρει αργυρά επένδυση. Την εικόνα αυτή ανακάλυψε ο  Όσιος Νικάνωρ κατόπιν οράματος και έχτισε το μοναστήρι του
• Τα Ιερά Λείψανα του Οσίου τοποθετημένα εις αργυρές θήκες οι οποίες φέρουν ανάγλυφες παραστάσεις Αγίων
• Η θήκη στην οποία φυλάσσεται η κάρα του Οσίου Νικάνορα, διακοσμείται με ανάγλυφες παρατάσεις Αγίων, δικέφαλου αετού και με πολύτιμους λίθους 
• Ιερά Λείψανα του Αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου 
• Ιερά Λείψανα του Αγίου Γεδεών του Καρακαλινού 
• Ιερά Λείψανα Αγίου Κύρικου και Ιουλίτης 
• Των Αποστόλων Ανδρέα, Βαρνάβα και Βαρθολομαίου 
• Του Αγίου Γεωργίου εξ Ιωαννίνων 
• Του Αγίου Δημητρίου του Μεγαλομάρτυρος 
• Του Αγίου Δημητρίου εξ Σαμαρίνης

-Στο νότιο άκρο του νάρθηκα υπάρχει το καμπαναριό, ύψος 20 μέτρων, το οποίο ανεγέρθη κατά το έτος 1873. Γύρω από το ναό ο χώρος περικλείεται από το ηγουμενείο, τα κελιά των μοναχών, την τράπεζα, το μαγειρείο, τους φούρνους, τους ξενώνες, τους στάβλους, τις κρύπτες κ.τ.λ.

-Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το τέμπλο του ναού, ξυλόγλυπτο, περίτεχνο, επιχρυσωμένο, του 1890, για το οποίο σύμφωνα με την ανάγλυφη δι ερυθρών γραμμάτων επιγραφή, επάνω από την Ωραία Πύλη, σε χρυσωμένη επιφάνεια αναγράφεται: «Διά συνδρομής και εξόδων του/ οσιωτάτου Κυρίου Ανατολίου Μοναχού». Το τέμπλο που σώζεται αντικατέστησε το παλαιό που καταστράφηκε. Οι δεσποτικές εικόνες του τέμπλου είναι του ζωγράφου Χατζηνώτα και έγιναν το 1898.

-Ενδιαφέρον, επίσης παρουσιάζει ένα ξυλόγλυπτο προσκυνητάρι του ναού με ένθετη τεχνική ελεφαντοστού, το οποίο φέρει την επιγραφή: «Μεθοδίου Ηγουμένου, 1773 Νοεμβρίου 25». Της ίδιας τέχνης ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο, είναι το κιβώριο της Αγίας Τράπεζας.

-Σχετικά με τις οικοδομικές φάσεις του καθολικού διαπιστώνονται τα εξής: Τα παρεκκλήσια και ο νάρθηκας φαίνεται ότι προστέθηκαν αργότερα. Σημαντική χρονολογία είναι το έτος 1592, όποτε ιστορείται ο κυρίως ναός και το Ιερό. Οι χοροί επίσης του καθολικού πρέπει να προστέθηκαν σε μεταγενέστερη εποχή.

-Σε κρύπτη της μονής είχαν διασωθεί 206 αξιόλογα χειρόγραφα τα οποία είδε το 1950 ο Ν. Κοτζιάς. Αργότερα κατά την κατοχή και την εποχή του εμφυλίου πολέμου, έπαθαν καταστροφές, οι οποίες όμως δεν είναι δυνατόν να επισημανθούν επακριβώς εξαιτίας απουσίας ευρετηρίου των χειρογράφων. Στη μονή σώζεται, επίσης, αξιόλογος επιτάφιος, έργο του μοναχού Αρσένιου, του έτους 1588.

-Αριστερά και δεξιά του Ιερού είναι δύο μικρά παρεκκλήσια: Tου Αγίου Αθανασίου εις το βόρειο τμήμα με τοιχογραφίες του 18ου αιώνα και του Τιμίου Προδρόμου στο νότιο μέρος 
-Εμπρός στην ωραία πύλη του παρεκκλησίου του Τιμίου Προδρόμου ευρίσκεται απλός και απέριττος ο τάφος του Οσίου Νικάνορα. 
-Εκκλησία της πρώτης εικοσαετίας του αιώνα μας αφιερωμένη στον Άγιο Μηνά, ευρίσκεται έξω από το δυτικό τείχος του Μοναστηριού.
-Πηγαίνοντας προς τη σκήτη συναντάμε την εκκλησία των Ταξιαρχών, κτίσμα του 18ου αιώνα και το εσωτερικό του είναι όλο με τοιχογραφίες (1835 Ιουνίου 14 δια χειρός Γεωργίου Ζωγράφου εκ Σελίτζης)

-Το Μάιο του 1995 ο φοβερός σεισμός της Κοζάνης έπληξε και την Ιερά Μονή Ζάβορδας, η οποία υπέστη σοβαρές ζημιές. Με την βοήθεια του Οσίου Νικάνορος και την θεοσεβή κίνηση του Σεβασμιότατου Μητροπολίτης Γρεβενών κ.κ. Σέργιου και την πρόθυμη συνδρομή των ευλαβών προσκυνητών της Μονής συνέργησαν τα μέγιστα για την αποπεράτωση του έργου της Ιεράς Μονής. 

-Μια φορά το χρόνο η κάρα  ή τεμάχιο λειψάνου του Οσίου, συνοδεία  καλόγερων γύριζαν τα χωριά της γύρω περιοχής και το μεγαλύτερο της Δυτικής Μακεδονίας και συγκέντρωναν προσφορές των κατοίκων. Εκτός από την καθιερωμένη ετήσια φορά που έβγαινε το λείψανο από το Μοναστήρι, μπορούσε να κάνει και άλλες περιοδείες αν το ζητούσαν τα χωριά λόγω επιδημιών κλπ. 

-Το 2015 η μονή επανδρώθηκε με αδελφότητα (Ηγούμενος Σεραφείμ και επτά καλόγερους - αναγράφεται σε άλλες αναρτήσεις εκτενέστερα).
-Την 19-9-2015 έγινα τα εγκαίνια του ναού  Αγίου Μηνά που βρίσκεται έξω και νότια από τον κύριο χώρο της μονής, τον οποίο μπορούν να επισκέπτονται και οι γυναίκες.

-Την 6η Αυγούστου εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού και 7η Αυγούστου εορτή του Οσίου Νικάνορα πανηγυρίζει η Μονή. Τα πλήθη των πιστών της Δυτικής Μακεδονίας συρρέουν από όλα τα σημεία, σ` αυτόν τον αγιασμένο τόπο, για να προσκυνήσουν τα Άγια λείψανα του Οσίου Νικάνορα. Να γονυπετήσουν εμπρός στην εικόνα του και με βαθιά συγκίνηση να τον παρακαλέσουν:

 " Άγιε Νικάνωρ, Πρέσβευε υπέρ ολοκλήρου της Ελλάδος, φύλαξε μας από παντός κακού, χάρισον μας την αγάπη, την ειρήνη, την ομόνοια, για να ζήσουμε όλοι ως μία οικογένεια με Αρχηγό τον Κύριο μας Ιησού Χριστό, του οποίου υπήρξες καθ΄ όλη την ζωή διαπρύσιος κήρυκας και αφοσιωμένος μαθητής".-

Επιμέλεια: Στέργιος Γ. Παλπάνης

Κλικ στην εικόνα και ανοίγει το φωτογραφικό άλμπουμ