Λέξεις από: Ν. Ξ. Ο.

νασμίδ (ι): γουρούνι ενός έτους

νήλα:   σωματική ταλαιπωρία.

νιβατό τυρί: είδος τυριού το οποίο γίνεται με βρασμένο γάλα αφού μείνει για 2-3 μέρες να ξινίσει.
νίβουμι:  πλένω το πρόσωπό μου με νερό.

νιόνυφη:   νέα νύφη, καινούρια νύφη.

νιος:   νέος.

νιουγάμπρια:   νεόνυμφοι.

νιούτσικους:  νεαρός, παλικάρι.

νιώθου:   αντιλαμβάνομαι, εννοώ.
νουματίζου:  ονοματίζω, δίνω όνομα.
νουμάτοι:  άτομα
νουρά:   ουρά 
νουστιμάδα:   νοστιμιά
νουτίζου:   υγραίνομαι, μουσκεύομαι
νόχτος:   γκρεμός
νταβάς:    αβαθές και πλατύ μαγειρικό σκεύος πιο μικρό από το ταψί
νουρά, νούρους: ουρά

νταβίζου:   ζητώ 

νταής:   εγωιστής, ο παλληκαράς.

νταϊάκι:   στήριγμα.

ντραγάτ’ς, ντραγάτης: αγροφύλακας.

ντραγατσίκα: σάκκος από γίδινο δέρμα, στον οποίο φυλάγουν το ψωμί τους οι βοσκοί.

νταμάρι:  ράτσα ζώου

νουβρός: Αυλή.

νουντάς: Κάμαρα.

νουντατζίκια: Μικροί οντάδες, δωμάτια.
ντιπ:   τελείως.

ντ'βάρ '(ι): Ντουβάρι.

ντίρα:   στενό πέρασμα, μονοπάτι.
ντιρλικώνου:   τρώγω μέχρι σκασμού

ντάμα: Το τούβλο που προστίθεται για να γίνει διπλό το ντουβάρι στην τοιχοποιία.
ντιρτιλής:   αυτός που έχει ντέρτι, καημό

ντιβάνι: Είδος υφαντού, κάλυμμα του κρεβατιού.

ντουζίνα:   σύνολο από κουδούνια ή κυπριά 

ντουλαμάς:   επενδύτης 

ντουνιάς:   ανθρωπότητα.

ντουρής:    κόκκινο άλογο

ντρασκίλια: Δρασκελιές.

ντυμασιά:   ενδυμασία.
νυχτιρεύου: Νυχτερεύω.

νυχτόμιρα:  μέρες και νύχτες:
νυχτουσκαρίζου:   σκαρίζω τα πρόβατα τη νύχτα 
ν’φάδις:   νύφες.

ξαγναντίζου: βρίσκομαι σε ξαγνάντιο

ξαίνου: ξανοίγω και καθαρίζω τα κουρεμένα μαλλιά.

ξακρίζου:  πηγαίνω στην άκρη

ξαμώνου:  απλώνω το χέρι μου να αγγίξω ή να πιάσω κάτι

ξανθουμαλλούσα:   ξανθομάλλα

ξενούτσικους:   αυτός που είναι από άλλο τόπο

ξέπλιγα μαλλιά:  αχτένιστα

ξέρα:  ξηρασία.

ξέρακας:  δέντρο που ξεράθηκε όρθιο
Ξέφιξι: έφεξε για τα καλά

ξέχασκο: Ορθάνοιχτο.

    ξέχουρα (επίρρ.) ξεχωριστά.

    ξήγα του:  εξήγησέ το

    ξηρ’κό:   αυτό που δε χρειάζεται νερό για να φυτρώσει

    ξηρόλακκας:  λάκκος που δεν έχει νερό.

    Ξηρουβόρι:  κρύος και ξηρός βοριάς.

    Ξηρουχρουνιά:   χρονιά με ελάχιστες βροχές

    Ξιακουστός:   ξακουσμένος, σπουδαίος.

    Ξιαλλάζου:  φοράω καινούρια ρούχα

    Ξιαπουσταίνου: ξεκουράζομαι.

    Ξιαρματώνου:  βγάζω την αρμάτα

    Ξιαστουχάου:   λησμονώ, ξεχνάω.

    Ξιβράκουτις:   ανήθικες γυναίκες, παρδαλές

   Ξίγκι:   λίπος.

   Ξιζαρκώνου:   ξεγυμνώνω.

   Ξιθλήκουτους:  ξεκούμπωτος

   Ξικαλουκιριάζου:   περνάω το καλοκαίρι μου.

   Ξικάνου:    εξαφανίζω, διαλύω, καταστρέφω

   ξίκι απού δω:  χάσου από τα μάτια μου.

   ξίκι να γένει:  συγχωρώ κάποιον για κάτι που μου έκανε.

   Ξικλάου:   ξεσχίζω

   Ξικόβο:  αποχωρίζομαι

   Ξικουπή:   αποκοπή, ορισμός σταθερής τιμής

   Ξιλέου:    αναιρώ τα λόγια μου:

   Ξιλουγαριάζουμι:  κάνω τους λογαριασμούς μου με συνανθρώπους.

   ξιμισ’μιριάζου:  κάθομαι σε ένα μέρος για να περάσω το μεσημέρι μου.

   Ξινάκι:   ξενιτεμένος

   Ξιουράφι:   ξυράφι

   Ξιπαθιάζου:  διώχνω τις άσχημες στιγμές της ζωής ή τις δυσκολίες της με το γλέντι και την ψυχαγωγία

   Ξιπιζεύου:  κατεβαίνω από το άλογο

   Ξιπίτηδις:   επίτηδες.

   Ξιπρουβουδάου :  ξεπροβοδίζω

   Ξιραγκιανός:    ξερακιανός, ισχνός, αδύνατος.

   Ξιράδια:  ξερά ξύλα, παλιά καυσόξυλα.

   Ξιράτια:  δυσάρεστα, λυπητερά, συμφορές

   Ξιριάς:   ρέμα χωρίς νερό.

   Ξιρουφαϊά:    φτωχό γεύμα χωρίς προσφάι.

   Ξισιλόιαστους:   αυτός που δε σκέφτεται τα προβλήματά του

   Ξισινιρίζουμι:  παρακινούμαι εύκολα και καβγαδίζω.

   Ξισαμαρώνου:   βγάζω το σαμάρι από το ζώο.

   Ξισιλλώνου:   βγάζω από το άλογο τη σέλα.

   Ξίσκιπους:   ξεσκέπαστος.

   Ξισταλίζου:  βγάζω τα πρόβατα από το στάλο 

   Ξιστιριά:  ξαστεριά.

   Ξιστιρώνει:   γίνεται αίθριος ο ουρανός.

   Ξιτάζου:  ερευνώ

   Ξιτουπίζου:  απομακρύνω, διώχνω από τον τόπο του κάποιον ή κάτι.

   Ξιτρυπώνου:  φανερώνομαι.

   ξιτυριάζου: Χάνω την πύρα.

  ξιτ 'λιγμένους:  Αυτός που «ξετυλίχτηκαν» τα έντερα του, συνήθως από το πολύ νερό που ήπιε.

ξιχώ: Ξεχνώ, περνάω την ώρα μου.

Ξιφασκιώνου:  λύνω τις φασκιές

    Ξιχειμαδιό:  τόπος που ξεχειμάζω, περνάω το χειμώνα με την οικογένειά μου και τα κοπάδια μου.

    Ξιχειμάζου:   πηγαίνω στα χειμαδιά μαζί με τα κοπάδια μου και περνάω το χειμώνα, ξεχειμωνιάζω.

    Ξιχαράζει:  χαράζει για τα καλά:

    Ξιχουρισμός:   χωρισμός:

    Ξιχρέουτους:   αυτός που δε χρωστάει χρήματα σε κανέναν

    Ξίψουμα:   χωρίς ψωμί.

    ξόμπλ(ι): Σχέδιο.

    ξομπλιαστά: Είδος υφαντού που η υφάντρα αντιγράφει τα μοτίβα από άλλο σχέδιο. Είναι το πιο δύσκολο είδος υφαντού.

Ξόρκια:  εξορκισμοί.

ξουδιάρ’ς:  σπάταλος.

Ξουμάντρι:  περιφραγμένος χώρος σε συνέχεια του μαντριού χωρίς σκεπή.

ξυαρνώ: Μαζεύω με το φτυάρι.

Ξυλουκιέρατα:   χαρούπια.

Ξυλουχούλιαρα:   ξύλινα κουτάλια

ξυλουφουτιά: Μαγική φωτιά προς απόκρουση επιδημιών των ζώων, ακόμα και των ανθρώπων.

ξυλόχτενο: Βασικό εξάρτημα του αργαλειού στο οποίο στηρίζεται το χτένι.

Ξώπιτσα:   επιδερμικά 

ούρδα: μυζήθρα.

ουρδόπ’τα: πίτα με μυζήθρα και με αυγά.

οξαπουδώ:  σατανάς, διάβολος.
όρνια:  αρπαχτικά πουλιά.
Ουβραίοι:   Εβραίοι.

ούδι δώ:  σ’ αυτό ακριβώς το σημείο που είμαστε αυτή τη στιγμή

ούδι κεί:  σ’ εκείνο ακριβώς το σημείο 

ούι:   επιφώνημα απορίας, έκπληξης,

ουκά:    οκά, μονάδα μέτρησης βάρους 

ουλότιλα:    εντελώς, 

ουλούθι:   παντού, από όλα τα μέρη, ολόγυρα

ουλουτρόυρα:    ολοτρόγυρα.

ουμπλές:  ίχνη από τις οπλές των ζώων.

ουργή:   καταστροφή που στέλνει ο Θεός, κατάρα

ουριά:   οργιά, μονάδα μέτρησης μήκους
ουρισμός:  εντολή ή διαταγή 

ουρκιόμι:  ορκίζομαι.

ουρλιόμι:  ουρλιάζω.

ουρμήνεια:   συμβουλή, νουθεσία.

ουρμηνεύου:   συμβουλεύω, νουθετώ.

ουρσούζης:   γρουσούζης
ουχτρεύουμι:  φέρομαι εχθρικά.
ουχτρός:   εχθρός 
ουψιάζει παίρνει χρώμα, παίρνει πέτσα.
ουρθούνια: ρουθούνια του ζώου.

όκνα: Ξύλινο καπάκι (α) βαρελιών ελλειψοειδούς σχήματος και (β) κοφινιών σε σχήμα μικρής καταπακτής.

ουψιάζω: Παίρνω όψη, στεγνώνω.

Επιμέλεια: Στέργιος Γ. Παλπάνης

Λέξεις από: Η. Θ. Ι.

ηλιάζεται (το υφαντό): Έκθεση στον ήλιο.

ημίμπαχτα: Είδος υφαντού, που δεν το χτυπάνε πολύ στον αργαλειό.

ήμαν:  ήμουν.

ημιράδι:  τόπος που βγάζει καλό χορτάρι

ήπατα:   σηκώτια 

ηυκή:   ευχή

ηυκιρώ:  ευκαιρώ.

θαμπά:  μισοσκότεινα

θαμπώνει:  σκοτεινιάζει.
θαραπαύουμι:  απολαμβάνω κάτι
θάφτου:  θάβω
θειάκου:   η θεία
θέρμη:  πυρετός
θηλ’κάρια:  μεγάλες ασημένιες διπλές καρφίτσες

θ 'ληκωτού: Θηλικωτό.

θ 'λιά: Θηλιά.

θήλιασμα: Πέρασμα των θηλιών στη βέργα για την κατασκευή των θηλιαστών.

θηλιαστά: Είδος υφαντού που Παρασκευάζεται με τη βοήθεια βέργας.
θημουνιά:   σωρός, δεμάτια το ένα πάνω στο άλλο

θηρίος: Μεγαλόσωμος.
θιάμα:   θαύμα
θιαμιαί­νου­μι: θαυμάζω, απορώ, εκπλήσσομαι
θιλός:   θολός.
θιουτ’κά:  αυτά που προέρχονται από τον Θεό
θιρίζει του κρύου:  κάνει πολύ κρύο
θιρμαίνουμι:  έχω πυρετό
θιρμασιά:   πυρετός
Θιρτής:   Θεριστής, ο μήνας Ιούνιος.
θκό μ’, θκό σ’, θκό τ’:   δικό μου, δικό σου, δικό του
θ’ληκώνουμι:   κουμπώνομαι.

θ’λυκάρι:   θηλυκάρι, κούμπωμα της ποδιάς στη μέση της γυναίκας.

θ’λύκι:  θηλύκι, θηλιά.

θράκα:  αναμμένα κάρβουνα 

θρουνί:   θρόνος.

θρουνιάζου:  τοποθετώ σε θρόνο

θυμητ’κό:  μνήμη.

θύρα: Το κενό (χωρίς κλωστή) ανάμεσα σε δυο δόντια του χτενιού στον αργαλειό.

ια:  για

ίγγλα:   ζώνη με την οποία δένω σφιχτά το σαμάρι στο σώμα του ζώου

ιδιάζου: προετοιμάζω με ειδικό τρόπο τα νήματα από το στημόνι, για να τα πάω στον αργαλειό και να τα υφάνω.

Ίδιασμα: Προπαρασκευαστικό στάδιο του στημονιού πριν την ύφανση.

Ιδιάστρα: Το ξύλο από το οποίο περνάει το στημόνι κατά το ίδιασμα

ίδρουσι του τυρί: έβγαλε νερό πάνω στην επιφάνειά του, που σημαίνει ότι η πήξη ολοκληρώθηκε. 

ίδρουτου:  ιδρώτας 

ιδώθι:  προς τα εδώ 

ιδώια:  εδώ ακριβώς.

ικειαϊά:   εκεί ακριβώς.

ιλάτια:   ελάτια

ινάτι:   γινάτι, θυμός.

ιξόν:   εκτός.

ιπριόπιρσι:  πρόπερσι 

ίσιαμι δω:  μέχρις εδώ.

ίσιαμι  ικεί:  μέχρις εκεί. 

ίσιαμι τώρα:  μέχρι τώρα.

ίσιουμα:  ισιάδι, επίπεδο και ομαλό μέρος

ίσκιουμα:  δαιμονικό.

ισκιουμένους:  βλέπει φαντάσματα.

ίσκνα:  μύκητας που βγαίνει στις φλούδες των δέντρων και γίνεται φιτίλι για το τσιακμάκι 

ίτσια:  χαμόκλαδα με λουλούδια

ιψές:   εχτές το βράδυ

ίψουμα: επίσημες μέρες που τις έχω ταγμένες να τις γιορτάζω

Επιμέλεια: Στέργιος Γ. Παλπάνης

Λέξεις από: Δ. Ε. .Ζ

δαδί:  μικρό κομμάτι από πεύκο που έχει ρητίνη.

δαίμουνας:  πονηρός, έξυπνος.

δασιά:  πυκνά

δασκαλούδια:   δασκαλοπαίδια

δαμάλα: νεαρή αγελάδα.

δαμάλι: νεαρός ταύρος

δαυλί:  μακρύ κομμάτι ξύλου που καίγεται από το ένα άκρο.

δαυλιάζου:  κατακαίω κάτι

δαχλίθρα:   δαχτυλίθρα

δάχλου:   δάχτυλο

δειουποίηση:   ειδοποίηση.

δέουντα:  χαιρετίσματα

δερμάτ(ι): ασκός από κατσικίσιος δέρμα και είχαν μέσα το ξυνόγαλο

δεντρίσιο: Δρύινο.

δερμόνι: Είδος κόσκινου με μεγαλύτερες τρύπες από το κανονιικό.

διαδρόμια: Υφαντά που κάλυπταν τους διαδρόμους του σπιτιού.

δημουσιά:  δημόσιος δρόμος.

διάβα:  πορεία και ενδιάμεσοι σταθμοί πηγαίνοντας τα κοπάδια στο ξεκαλοκαιριό ή στα χειμαδιά

διακόπ(η): Η είσοδος.
διακουνάρ’ς:  ζητιάνος
διαλιχτός:  εκλεκτός
διαουλίζου: στέλνω στο διάβολο κάποιον βρίζοντάς τον
διάουλους:   διάβολος, σατανάς

διασίδ(ι): αλυσίδι νήματος.
διατάζου: συμβουλεύω
διαφιντής:  διευθυντής
δικάζου:  υποχρεώνω κάποιον να εκτελέσει εντολή
δικουχτώ:   δεκαοχτώ:

δικούλα: Ξύλινη τσουγκράνα με δυο δόντια.

δικούλι: Ξύλινη τσουγκράνα μικρότερη από τη δικούλα

δίμιτο: Είδος υφαντού που υφαίνεται με τέσσερα μιτάρια.
διρφίτσα: Η διπλή κλωστή σε μεσοδόντιο διάστημα στο χτένι του αργαλειού.

δισιές: Τα ξύλα που τοποθετούνται κατά διαστήματα, περιμετρικά στην τοιχοποιία για μεγαλύτερη ευστάθεια του οικοδομήματος.
δίχους:   χωρίς.

δοκάνη: Μέσο αλωνισμού.
δόλιους:  κακόμοιρος, ταλαίπωρος
δουδουκάρα:  δόντι τραπεζίτης
δουκιώμι:  θυμάμαι
δουλιφτάδις:  εργάτες
δουξουλουιά:  δοξολογία
δράμι:  υποδιαίρεση της οκάς
δρασκ’λιά,:   διασκελισμός.

δρέινα: Δρύινο.

δρομικός: Τρόπος χτισίματος των τούβλων.
δρουσάτα:   δροσερά:

δυγόνα:  προβατίνα ή γίδα που γεννάει προς το τέλος της περιόδου 

δυγόνι:  αρνί ή κατσίκι που γεννιέται προς το τέλος της περιόδου 

δώθι:   προς τα εδώ, προς τη μεριά μου

δώκ’ τ: ’ δώσ’ του
δωμ' :  δώσ’ μου

ειδήσματα:   πράγματα

εμουρφάδα:  ομορφιά.

έμπλαξα:  έμπλεξα, βρήκα τον μπελά μου

επί τούτου:  επίτηδες.

έτσια: έτσι ακριβώς.

ζαμπούντζι: αρρώστησε το ζώο.

ζ’γούρ(ι): χρονιάτικο αρνί

ζιούνταβους: ισχνό ζώο.

ζ'ματώ, ζ'μάτζ'μα: ζεματίζω, ζεμάτισμα.

ζ 'νάρια: Ζωνάρια, δεσιές, χατίλια

ζάντζους: Το ξύλο που τοποθετείται στις τρύπες του μπροστινού αντιού και το σταθεροποιεί κατά την ύφανση.

ζερβαδίμ 'του: Είδος δίμιτου, περασμένου με κενό διάστημα μιας θηλιάς στα μιτάρια

ζιάρ(η: Στάχτη με αναμμένα κάρβουνα.

ζ’γός:   κορυφογραμμή.

ζ’γούρα:   θηλυκό ζυγούρι,

ζ’γούρι:   χρονιάρικο αρνί

ζ’λάπι:   άγριο σαρκοφάγο ζώο και κυρίως λύκος

ζ’λαπουφαουμένα:  ζώα που έφαγε το ζουλάπι.

ζ’τάει η φουράδα:  θέλει να ζευγαρώσει.

ζαβά τόπια:  κακοτοπιές.

ζαβός:  ιδιότροπος, ανάποδος,

ζαγαλίκι:  ζημιά που γίνεται με πολλή πονηριά

ζαγάρι:   κυνηγόσκυλο

ζαγκανιέρα:   δίφυλλη πόρτα που πηγαίνει πέρα δώθε

ζακόνι:   συνήθεια

ζαλίκι:   φορτίο από ξύλα κυρίως

ζαμάνια:   μεγάλο χρονικό διάστημα

ζαμπούν’κα:  αδύνατα ζώα

ζαμπούν’ς:   άρρωστος, αδιάθετος

ζάντζα:  ιδιοτροπία, ελάττωμα, αναποδιά

ζαραλής:   αρρωστιάρης 

ζαρκαδούλα:   θηλυκό μικρό ζαρκάδι

ζαρκώνουμι:  ντύνομαι.

ζάρκου:  γίδι που έχει αραιό και πολύ κοντό τρίχωμα

ζαρώνου:  αποχτάω ρυτίδες

ζάφτου:  νικάω, δαμάζω

ζαχαράτα:   κουφέτα, καραμέλλες

ζαχείλας:  άνθρωπος με σαρκώδη χείλια

ζερβά:  αριστερά

ζιουπάου:  πιέζω, σπρώχνω.

ζιουπλιάζου:  συνθλίβω.

ζουνάρι:  ζώνη

ζουντανά:   ζώα.

ζουντόβουλου:   ανθρωπάκι.

ζούρα:    κατακάθι στα υγρά 

ζουρλαίνου:  τρελαίνω

ζουρλαμάς:   αρρώστια που πιάνει τα ζώα

ζουρνάς:    μύτη από το γουρούνι.

ζούφιους:    άδειος, κούφιος, κενός

ζύγρα:   πυκνή συστάδα από θάμνους

ζυγός: Το ύφασμα που ρίχνει ο κουμπάρος στους νεόνυμφους κατά την τελετή του γάμου.

Επιμέλεια: Στέργιος Γ. Παλπάνης