Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Παλιουριάς

-Ο Άγιος Νικόλαος ήταν πολιούχος του οικισμού «Σμηάτζι Μεσοχώρι» όπως γράφεται στον Κώδικα της Ζάβορδας το 1692 χωρίς να γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία κτίσεως του ναού, ήταν κτίσμα του 15ου αιώνα με ωραιότατο κωδωνοστάσιο, ο οποίος κάηκε στις 10 Φεβρουαρίου 1944 από τους Γερμανούς μαζί με 55 σπίτια από τα 85 της Παλιουριάς. 

-Το 1958 ή 1959  κατέρρευσε και το ↴↴↴ κωδωνοστάσιο (καμπαναριό), που είχε εσωτερική σκάλα, χωρίζονταν σε διαζώματα και στην κορυφή του υπήρχαν καμπάνες, σήμαντρα και τέσσερα ανοιχτά παράθυρα σε σχήμα τόξου. Ευτυχώς σώζονται ελάχιστες φωτογραφίες όπως  οι διπλανές.

 

                

-Υπήρχε επιγραφή κτίσης του κωδωνοστασίου "ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΕΚΤΙΣΘΗ ΕΤΟΣ 1876 "  που δυστυχώς δεν διασώθηκε.

  

-Ο περίβολος της εκκλησίας ήταν πέτρινος τείχος ύψους δύο μέτρων περίπου και είχε δύο εισόδους, δυτικά (κεντρική) και νότια.  

Στο εσωτερικό εκτός του κυρίως ναού υπήρχε  στο πίσω μέρος  της εκκλησίας (ανατολικά) και δεξιά της κτίσμα διώροφο. Στον επάνω όροφο ήταν το σχολείο και η κατοικία του εκάστοτε παπά του χωριού. Στο ισόγειο ήταν αποθήκες και στάβλος. Επίσης εκτός από το κωδωνοστάσιο στον προαύλιο χώρο  και κοντά στην κεντρική είσοδο υπήρχε μια πολύ μεγάλη μουριά και πιο πέρα συκιές. Έξω από τον προαύλιο χώρο και ανατολικά υπήρχε κτίσμα με το εργαστήριο του σιδερά (γυφταριό το έλεγαν).

                                      

-Ο ναός του Αγίου Νικολάου, όπως αναφέρεται παραπάνω ήταν κτίσμα του 17ου αιώνα. Πέτρινο κτίσμα με κεραμίδια στην στέγη και γύρω γύρω στέγαστρο (κιόσκι) . Επίσης εξωτερικά στην βόρεια πλευρά και εφαπτόμενο με τον κυρίως ναό (στο ύψος του ιερού) υπήρχε παρεκκλήσι αφιερωμένο στους Αγίους Αναργύρους και γι' αυτό στο τέμπλο και στην αριστερά του πλευρά υπάρχει εικόνα των.

-Ο ναός είχε δύο εισόδους, από τη νότια εισέρχονταν οι  άντρες και από την δυτική οι γυναίκες. Μπαίνοντας από την είσοδο των γυναικών κατέβαιναν δυο σκαλοπάτια  για να βρεθούν στον κυρίως ναό, ο οποίος ήταν αγιογραφημένος (τοιχογραφίες) . Υπήρχε εσωτερικός εξώστης (γυναικωνίτης)  με τοιχογραφίες. Όπως έλεγαν οι παππούδες μας δεν υπήρχε σπιθαμή να μην έχει τοιχογραφία (17ο αιώνα). Η μοναδική εικόνα σε τοιχογραφία είναι η εικονιζόμενη του Αγίου Νικολάου.

  -Εντός της εκκλησίας και νοτιοδυτικά υπήρχε η λεγόμενη χαβούζα, δηλαδή  ήταν κάτι σαν πηγάδι κι εκεί έριχναν διάφορα υγρά όπως λάδια, νερά από βαφτίσεις κλπ.

-Τα μέλη της Εκκλησιαστικής Επιτροπής Αγίου Νικολάου Παλιουριάς Τριαντάφυλλος Ν. Κυριαζίδης και Απόστολος Κ. Μέρτζος, απόντος του υπέργηρου ιερέως, πώλησαν με πλειοδοσία: 

Α) Μία ανώγειο κατοικία με αχυρώνα, αντί 1000δρχ, στο Χρήστο Ν. Ντατσή.(1933).

Β) Μία αχυρώνα, αντί 1400δρχ, στο Γεώργιο Ν. Ζιανό.(1933).

 -Με την οικονομική ενίσχυση του εξ Αμερικής ομογενούς ΠΑΛΠΑΝΗ Νικολάου του Κωνσταντίνου (διπλανή εικόνα), την  συνδρομή και φροντίδα των κατοίκων, στην ίδια θέση ανεγέρθηκε το 1966 νέος ναός. 
-Τις 2-10-1977 έγιναν τα εγκαίνια του νέου ναού υπό του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Γρεβενών κ.κ. Σεργίου και ιερέας  στην Παλιουριά ήταν ο Αρχ. Στέφανος  Μαργαρίτης.

-Επί εφημερίας του ιερέα Μπέλτσιου   Κων/νου (παπα-Κώστας) και με την οικονομική ενίσχυση των κατοίκων αγιογραφήθηκε όλος ο ναός.

-Εδώ και χρόνια η κάθε παλιουριώτισσα και παλιουριώτης πρόσφεραν από το υστέρημά τους (χωρίς την χρηματοδότηση κάποιου φορέα ή άλλου φυσικού προσώπου) και έτσι συγκεντρώθηκε ένα σεβαστό χρηματικό ποσό που το αξιοποίησε με τον καλύτερο τρόπο η Εκκλησιαστική Επιτροπή ως εξής: 

1. Στην αρχή μεταφέρθηκε το λεβητοστάσιο σε άλλη θέση.
2. Κατασκευάστηκε στη νότια πλευρά του ναού το έτος 2017 στέγαστρο κατά μήκος της εκκλησίας. 
3. Ο χώρος κτίστηκε με παραδοσιακή πέτρα κατά τα εκκλησιαστικά πρότυπα.
4. Το έργο ολοκληρώθηκε με την τοποθέτηση αλουμινοκατασκευών στις πόρτες και παράθυρα.  Οι διαστάσεις της αίθουσας που δημιουργήθηκε είναι 5 Χ 10,5 μέτρα.
5.  Τελικά έγινε και η διαμόρφωση του δαπέδου και της εξωτερικής πλευράς του κωδωνοστασίου με πέτρα.-

Επιμέλεια: Στέργιος Γ. Παλπάνης

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ-ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΩΝ-ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΚΤΗΣΕΩΣ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΑΛΙΟΥΡΙΑΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΠΑΡΕΔΟΘΗΣΑΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΕΡΑΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΕΝ ΕΤΕΙ 2021 

Τα κάτωθι λειτουργικά –εκκλησιαστικά βιβλία, τα συγκέντρωσε και παράλληλα διέσωσε,  ο Ιερεύς Κων/νος Μπέλτσιος (1936-2011), εφημέριος του Ι.Ν. Αγ. Νικολάου Παλιουριάς (1977-2010), από την Ιερά Μονή Ευαγγελιστρίας Βουνάσης και στον Ιερό ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου του ιδίου χωριού. Τα βιβλία φυλάσσονταν  στον ενοριακό ναό από το έτος 1977 και  παρεδόθησαν  εις την Μητρόπολη Γρεβενών κατά το έτος 2021.

 Τα εν θέματι βιβλία, προέρχονται, όπως προκύπτει από τις χειρόγραφες  σημειώσεις επι των σταχώσεών τους, ορισμένα από τον ιερό ναό του Αγ. Νικολάου, την ιερά μονή Βουνάσης και  την ιερά μονή Ζάβορδας. Επίσης ένα εξ’ αυτών προέρχεται από τον ιερό ναό του Αγίου Αθανασίου του οικισμού Κομμάτι, ο οποίος διελύθη στα  τέλη του 19^ου αιώνος, έπειτα μεταφέρθηκε (το βιβλίο) στον ενοριακό ναό του Αγ. Γεωργίου Κατάκαλης, όπως οι εικόνες και άλλα κειμήλια από τους κατοίκους του διαλυθέντος οικισμού, οι οποίοΑκολουθούν οι υποσημειώσεις:ι μετώκησαν στην Κατάκαλη.

Προέβην εις την λεπτομερή (το κατά δύναμιν ) καταγραφήν των, όπως και των επ’ αυτών αναγραφόμενων ενθυμήσεων, χάρη εις τας ενεργείας του Παλπάνη Γ. Στεργίου, όστις τα φωτογράφησε και εις την αρωγήν του κ. Σπανού Κων/νου, όστις ανέγνωσε δυσανάγνωστους ενθυμήσεις.

          Παπακ/νου Ι. Νικόλαος  (4/12/21)

 

1.       Βιβλίον έντυπον «ΘΕΙΟΝ ΚΑΙ ΙΕΡΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ» ΕΞ ΑΡΙΣΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ, ΑΚΡΙΒΩΣ ΔΙΟΡΘΩΘΕΝ, ΕΝΕΤΙΗΣΙΝ ΕΚ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΩΞΣΤ (1866).

Επίτιτλον κόσμημα: Πλαίσιο και εις τα άκρα οι ιεροί Ευαγγελισταί, στο μέσο ο Κύριος εντός κύκλου ευλογών και γύρωθεν αυτού αναγράφεται «ΕΓΩ ΕΙΜΙ ΤΟ Α ΚΑΙ ΤΟ Ω, ΑΡΧΗ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ,ΛΕΓΕΙ ΚΥΡΙΟΣ, Ο ΩΝ ΚΑΙ Ο ΗΝ ΚΑΙ Ο ΕΡΧΟΜΕΝΟΣ, Ο ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΩΡ. (ΑΙΙ.Α,8)  Βιβλιοδεσία: δερματόδετος. Χειρόγραφες σημειώσεις εντός του βιβλίου  α) « Καὶ τῷ δε ἐκ των τοῦ ἀρχιμανδρίτου Παρθενίου[1] Γεωργίου Γκόλια † 1895 ἀπό τήν ἱεράν μονήν Ζάβορδας» ετέρα δυσανάγνωστος «† Σ..»,  ετέρα δε εις το οπισθόφυλλο β) « Ἐπανῆλθα ἀπό τό Δομένικον / τήν 1^ην Αὐγούστου τοῦ ἔτους 1948 /Δ. Πύργος /Σακελλάριος» γ) « Ὁ ἴδιος γράφο ὅτι, στά 15 Αὐγούστου ἡμέρα /Τρίτη τοῦ ἔτους 1950 ἐλειτούργησα ἐδῶ ἥλθεν δε / πολίς κόσμος ἀπό τῆ Δεσκάτη ἕμεινε κ΄τήν ἐπο-/μένην ἡμέρα Τετάρτη κ΄ἕκανα λειτουργία / Μονῆ τῆ 16 Αὐγούστου 1950 / Αἰδεσιμώτατος Σακελλάριος /Δημήτριος Πύργος / Ἐφημέριος Δεσκάτης /Ἀρχιερατικός ἐπίτροπος Ἐλασσόνος».  Και δ)« Ἰδού ἐγώ, ὁ Βλάχος Στυλιανός φοιτητής / τῆς Φιλοσοφικῆς σχολῆς τοῦ Πανεπ/μίου Ἀθηνῶν, εὐρέθην τῇ ΙΕ΄Αὐγούστου /τοῦ 1955 ἐν τῇ Ἱερᾷ μονῇ Ἀγίας Εὐαγγελιστρίας. Ὁ κόσμος διηρημένος είς δυο στρατόπεδα. Το Δυτικόν (Δημοκρατίαι βασιλείας) καὶ τὸ παρα (….) (κομμουνισταί) πλησι-/άζει μετά την συνάντησιν τῶν τεσσάρων μεγάλων. Ἦντεν (Ἀγγλίας) Ἔντγκαρ Φώρ (Γαλλίας) Αϊζενχάουερ (Ἀμερικῆς) καὶ Μπρανικανινκ (Ρωσίας)»

2.       Παρακλητική εκδόσεις Μ. Σαλίβερου. Βιβλιοδεσία Χαρτόδετος. Χειρ. σημείωσις επι της σταχώσεως « Κων/νος Μπέλτσιος τοῦ Ἀντωνίου /μαθητής τρίτης τάξεως Δημοτικοῦ / Σχολείου Παλιουριᾶς ἐπαρχίας / Γρεβενῶν. Νομοῦ Κοζάνης / Κοινότητος Καρπεροῦ /χρηματίσας, ὡς βοηθός τοῦ ψάλτου /Άθανασίου Ντατσή ἀπο τό ἔτος 1950/ ἕως το ἔτος 1953»  

3.      Παρακλητική, άνευ καλύμματος, παλαίτυπος, όμοια με των εκδόσεων Βενετίας. Χειρ. σημείωσις επι της σταχώσεως «μαθημάτον φρόντήζην κε με χρημάτον τα γαρ καλα μαθηματα φέρουσι τα» και ετέρα «γήόργη…(δυσανάγνωστος).» Επίσης σε τρία σημεία έχουν γίνει προσπάθειες αντιγραφής του ανωτέρω ρητού, μαθημάτων φρόντιζε … κλπ  προφανώς από μαθητές της εποχής, στα πλαίσια της διδασκαλίας.

4.      Μηναίον τοῦ Ὀκτωβρίου ΠΕΡΙΕΧΟΝ ΤΗΝ ΠΡΕΠΟΥΣΑΝ ΑΥΤῼ ΑΠΑΣΑΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΝ, μετά καὶ τῆς ἀναγκαιοτέρας προθήκης  ΤΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ. Νεωστί μετατυπωθέν καὶ ἐπιμελῶς διορθωθὲν παρά τοῦ ἱεροδιακόνου,  ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ . ᾳψοε  ΕΝΕΤΙΗΣΙΝ 1775. Παρά Νικολάῳ Γλυκεῖ τῷ ἐξ Ἱωαννίνων. CON LICENZA   DE SUPERIORI. Τυπογραφικό σήμα: ελλειψοειδής κύκλος, εντός αυτού μέλισσα, εκατέρωθεν αυτής τα αρχικά του εκδότου Ν.ΓΛ. Επίτιτλον κόσμημα: Κίονες μετά ραβδώσεων και αετώματος, άνωθεν αυτού ο Κύριος ευλογών και εις τα άκρα οι Ευαγγελισταί. Βιβλιοδεσία δερματόδετος. Χειρ. σημείωσις επι της σταχώσεως «Μπέλτσιος Κων/νος ψάλτης 1950» επίσης είναι γραμμένες μαθηματικές πράξεις.

5.      Μηναίον Αὐγούστου ακέφαλο, παλαίτυπος, όμοια με των εκδόσεων Βενετίας. Βιβλιοδεσία δερματόδετος. Χειρ. σημείωσις επι της σταχώσεως « Ἔτουτο τό βι-/βλίον εἶναι τοῦ Ἀγίου Κωνσταντί-/νου καί Ελένης. /να ἔχητε τήν εὐχῆ / τό ἔτος 1854»[2] ακολουθεί υπογραφή,  ετέρα «Μάρτιος 1931 Δεσκάτη», ετέρα «25^η Μαρτίου, Νικόλαος (δυσανάγνωστος)»

6.      Μηναίον τοῦ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΝ ΤΗΝ ΠΡΕΠΟΥΣΑΝ ΑΥΤῼ ΑΠΑΣΑΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΝ μετά καὶ τῆς  προθήκης ΤΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ  Ἐν ἐκάστῃ ἐορτῇ τοῦ χρόνου.  Νεωστί μετατυπωθέν καὶ μεθ΄ὅσης ἐπιμελείας ἐκ πολλῶν σφαλμάτων ἐκκαθαρθέν.  ᾳψοη  ΕΝΕΤΙΗΣΙΝ 1778. Παρά Δημητρίῳ Θεοδοσίου τῷ ἐξ Ἱωαννίνων. CON LICENZA   DE SUPERIORI, E PRIVILEGIO. Τυπογραφικόν σήμα: εστεμμένος δικέφαλος αετός, κρατών ξίφος και ράβδον, άνωθεν  αυτού τα αρχικά του εκδότου Δ.Θ. Επίτιτλον κόσμημα: κίονες (εις τους οποίους ίστανται οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος) μετά αετώματος. Άνωθεν ο Κύριος ευλογών και εις τα άκρα οι Ευαγγελισταί, εις το κάτω μέρος με κεφαλαία γράμματα «ΜΙΜΗΤΑΙ ΕΣΤΕ ΧΡΙΣΤΟΥ» Εσωτερικά του βιβλίου έχουν προστεθεί χειρόγραφες σελίδες. Βιβλιοδεσία δερματόδετος Χειρόγραφες σημειώσεις: γύρωθεν του κοσμήματος μαθηματικαί πράξεις. Επι της σταχώσεως, « Εβακγεληζεις ..(δυσανάγνωστος)» μαθηματικαί πράξεις και έτερες δυσανάγνωστες σημειώσεις.

7.      Μηναίον, μην ΦΕΥΡΟΥΑΡΙΟΣ, Τυπωθεὶς ἐνετίησι παρά Ἰωάννῃ Πέτρῳ τῷ Πινέλλῳ, ἀναλώμασι μέν, τοῖς ἑἀυτοῦ. Ἐπιμελείᾳ δε, καὶ ἐπιδιορθώσει, Θεοφυλάκτου Ἱερομανάχου τοῦ Τζανφουρμάρου. CON PRIVILEGIO. Ἔτει ἀπό τῆς ἐν σάρκου οἰκονομίας, τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ᾳχμγ. (1643). Τυπογραφικόν σήμα: κυπάρισσος, εκατέρωθεν του οποίου τα αρχικά του εκδότου Α.Π. Ἐπίτιτλον κόσμημα: κίονες εἰς τους οποίους ελίσσεται άμπελος, εις το κέντρον άνωθεν ο Κύριος ευλογών (κατεστραμμένο ήδη) και εις τα άκρα οι ιεροί Ευαγγελισταί. Βιβλιοδεσία δερματόδετος. Χειρόγραφες σημειώσεις: Επι της σταχώσεως «Καγώ
ὁ δημήτριος χ(ατζή) αθανασι δουλικῶς την προσκυνό /κ΄ παρακαλό στήλε τυ ἔσοθεν τον πατέρα μου.», όλη η στάχωσις καλύπτεται υπο δυσανάγνωστων σημειώσεων.

8.      Μηναίον ΙΟΥΛΙΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΝ ΤΗΝ ΠΡΕΠΟΥΣΑΝ ΑΥΤῼ ΑΠΑΣΑΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΝ ΜΕΤΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΟΣΘΗΚΗΣ ΤΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ,  Ἐν ἐκάστῃ ἐορτῇ τοῦ χρόνου.  Νεωστί μετατυπωθέν καὶ μεθ΄ὅσης ἐπιμελείας ἐκ πολλῶν σφαλμάτων ἐκκαθαρθέν, Παρά Κηρύκου Χακρέτου τοῦ Κρητός. ᾳψϞγ ΕΝΕΤΙΗΣΙΝ 1793. Παρά Δημητρίῳ Θεοδοσίου τῷ ἐξ Ἰωαννίνων. Τυπογραφικόν σήμα:φθαρμένο. Ἐπίτιτλον κόσμημα: κίονες (εις τους οποίους ίστανται οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος) μετά αετώματος. Άνωθεν ο Κύριος ευλογών και εις τα άκρα οι Ευαγγελισταί. . Βιβλιοδεσία δερματόδετος. Χειρόγραφες σημειώσεις: Επι της πρώτης σταχώσεως: α) «Αγαπημενη μου κυριε στεργηε ταπηνος προσκηνο την ερότησην της ηγιαν σου ηδε πηος ελαβε με τα επηδο του παντος μήα υκεσιες με μηαν…. » και έτερες δυσανάγνωστες σημειώσεις. Επι της δευτέρας σταχώσεως: α) Μαθηματικαί πράξεις, β) «μαθημάτον φροντηζε κεμη χριματον /τα γαρ μαθηματαφέρουση τα χρηματα..» Η αυτή ρήσις επαναλαμβάνεται τρίς, σε διάφορα σημεία με δυο γραφικούς χαρακτήρες, προφανώς ως μαθητική άσκηση. γ) «ετούτο το βηβληον ηνη της παναγιας /1869 ηουλιου 3»  «ετοτουτο βηβλήον ηνε /του μοναστηρηου μπουνα /σης της αγιας ευαγγε /ληστρας»  επίσης η αυτή επιγραφή αναγράφεται τρις ως μαθητική άσκηση.

9.      Απόστολος με κατεστραμένη βιβλιοδεσία και ελλείποντες σελίδες. Παλαίτυπος, ομοία με των εκδόσεων Βενετίας. Διασώζονται σελίδες από της Α΄ περιόδου, τη ε΄της στ΄εβδομάδος των επιστολών προς Κορινθίους.

10.   Μηναίου του ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΝ ΤΗΝ ΠΡΕΠΟΥΣΑΝ ΑΥΤῼ ΑΠΑΣΑΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΝ, μετά καὶ τῆς ἀναγκαιοτέρας προθήκης  ΤΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ. Νεωστί μετατυπωθέν καὶ ἐπιμελῶς διορθωθὲν παρά τοῦ ἱεροδιακόνου,  ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ . ᾳψοθ  ΕΝΕΤΙΗΣΙΝ 1779. Παρά Νικολάῳ Γλυκεῖ τῷ ἐξ Ἱωαννίνων. CON LICENZA   DE SUPERIORI. Τυπογραφικό σήμα: ελλειψοειδής κύκλος, εντός αυτού μέλισσα, εκατέρωθεν αυτής τα αρχικά του εκδότου Ν.ΓΛ. Επίτιτλον κόσμημα: Κίονες μετά ραβδώσεων και αετώματος, άνωθεν αυτού ο Κύριος ευλογών και εις τα άκρα οι Ευαγγελισταί, εις το κάτω μέρος με κεφαλαία γράμματα «ΜΙΜΗΤΑΙ ΕΣΤΕ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ». Βιβλιοδεσία: δερματόδετος. Χειρ. σημειώσεις: α) γύρωθεν του επίτιτλου κοσμήματος μαθηματικαί πράξεις. Επι της πρώτης σταχώσεως: β) με μολύβι « ετοῦτο τό βιβλίον / εἶναι ἀπο χωρίον κατακαλου /και ὅποιος τό ἀποξηνώσι να εχει  /τήν κατάρα τοῦ ἁγίου Γεωργίου» η ίδια ενθύμηση είναι αντιγραμμένη με μελάνι, με διαφορετικό γραφικό χαρακτήρα, κάτωθεν της πρώτης «ετουτο το βηβληον /ηνε αποχοριον κατα καλου /και οπηος το απο ξηνοση να εχι /την καταραν του αγηου γεοργιου» γ) με μολύβι « Ἐγώ ὁ παπαχριστόφορος /ἀπο Κομάτι γράφω /τὸν καιρον ὅπου ἔφυγε ο παπα-/Θόδωρος και επαησι στο κοπλαράκι»

η ίδια ενθύμηση είναι αντιγραμμένη με μελάνι, με διαφορετικό γραφικό χαρακτήρα, άνωθεν της πρώτης «τον κιρον /οπου εφι /ο παπαθοδ /ρος και επαησι στο κο/πλαρακη» ετέρα δ) «εγο παπαχριστο /φορος απο κομα /τη γραφο /1808 μινα Νοεμβρηος -25»[3]. Επι της δευτέρας σταχώσεως: ε) «Γαβρηήλ[4] αρχηερεος κε τον Μοναχόν /Γρηγοριου Παρθενηου ανθημου παπα / σημηου παϊσηου αρσενιου» ετέρα στ) « δυσανάγνωστος … Αμην 1866 οκτωμβρή 3» ετέρα δε ζ)  δυσανάγνωστος. Επι τρίτης σταχώσεως: αριθμητικαί πράξεις, αντιγραφές αλφαβήτου (α,β,γ,δ.. κλπ), αντιγραφές αριθμών (1,2,3,4.. κλπ), 2 ζωγραφιές πτηνών. η) «24/11/51 ἐτελέσθη /θεία λειτουργία /ὑπο τοῦ Γεωργίου (Ζιώγα ;) /εκ Μεσ/… Γρεβενών». Υπάρχουν δε και άλλες δυσανάγνωστες επιγραφές.

11.   ΘΕΙΟΝ ΚΑΙ ΙΕΡΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ άνευ εξωφύλλου, νεωτέρας εκδόσεως. Από τον  τύπο γραφής εικάζεται ότι πιθανό να είναι της εκδόσεως «Ο ΦΟΙΝΙΞ» εν Αθήναις,  στα τέλη του 19^ου αιώνος.

12.   Μηναίου του ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΝ ΤΗΝ ΠΡΕΠΟΥΣΑΝ ΑΥΤῼ ΑΠΑΣΑΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΝ, μετά καὶ τῆς ἀναγκαιοτέρας προθήκης  ΤΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ. Νεωστί μετατυπωθέν καὶ ἐπιμελῶς διορθωθὲν παρά τοῦ ἱεροδιακόνου,  ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ . ᾳψοα  ΕΝΕΤΙΗΣΙΝ 1771. Παρά Νικολάῳ Γλυκεῖ τῷ ἐξ Ἱωαννίνων. CON LICENZA   DE SUPERIORI. Τυπογραφικό σήμα: ελλειψοειδής κύκλος, εντός αυτού μέλισσα, εκατέρωθεν αυτής τα αρχικά του εκδότου Ν.ΓΛ. Επίτιτλον κόσμημα: Κίονες μετά ραβδώσεων και αετώματος, άνωθεν αυτού ο Κύριος ευλογών και εις τα άκρα οι Ευαγγελισταί, εις το κάτω μέρος με κεφαλαία γράμματα «ΜΙΜΗΤΑΙ ΕΣΤΕ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ». Βιβλιοδεσία: δερματόδετος.

13.   ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΑΡΙΟΝ ΠΕΡΙΕΧΟΝ Τὴν τῶν Εὐαγγελιστῶν  διαδοχὴν. πόθεν ἄρχονται καὶ ποῦ καταλήγουσι. Ἔτι δε κανόνια λε’. Ἐν οἷς εὑρίσκεται ἀείποτε τὸ Εὐαγγέλιον τῶν Κυριακῶν τοῦ ὅλου ἐνιαυτοῦ, ὁμοίως καὶ τὸ ἑωθινόν καὶ ποῖος ἦχος ψάλλεται ἐν ἐκάστῃ Κυριακῇ. Καὶ ἕτερα ἀναγκαῖα, περὶ τοῦ εὐρεῖν τήν ἡμέραν τοῦ ἀγίου Πάσχα, καὶ πασχάλιον διηνεκές. Συνταχθέν παρ’Ἐμμανουήλου τοῦ Γλυζωνίου.CON PRIVILEGIO. Ενετίησι, παρά Νικολάῳ Γλυκεῖ. ᾳχοα (1671). Ἐπίτιτλον κόσμημα: κίονες εἰς τους οποίους ελίσσεται άμπελος, εις το κέντρον άνωθεν ο Κύριος ευλογών (κατεστραμμένο ήδη) και εις τα άκρα οι ιεροί Ευαγγελισταί. Εξώφυλλον κατεστραμμένο.

14.   ΤΡΙΩΔΙΟΝ ΚΑΤΑΝΥΚΤΙΝΟΝ ΠΕΡΙΕΧΟΝ ἄπασαν τὴν ἀνήκουσαν  ἀκολουθίαν τῆς Ἀγίας καὶ Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Ἀπὸ Κυριακῆς τοῦ τελώνου και του φαρισαίου, μέχρι τοῦ Ἀγίου καὶ Μεγάλου Σαββάτου. Μετά τῶν κατ΄ἦχων Τριαδικῶν ὕμνων καὶ φωταγωγικῶν, στιχηρῶν τε καθισμάτων διαφόρων ἐν τῷ τέλει. Ἔκδοσις Δευτέρα, ἐπιμελείᾳ Ἰωάννου καὶ Σπυρίδωνος, τῶν αὐταδέλφων Βελούδων. Ἐνετίησιν ἐκ τοῦ Ἐλληνικοῦ τυπογραφείου τοῦ Ἀγίου Γεωργίου 1856. Ἐπίτιτλον κόσμημα: Ελικοειδής κίονες, στο μέσω των οποίων ίστανται οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος, εις το κέντρον άνωθεν ο Κύριος ευλογών και εις τα άκρα οι ιεροί Ευαγγελισταί. Βιβλιοδεσία: δερματόδετος. Χειρόγραφες σημειώσεις: επι της σταχώσεως α) «1857 Δεκεμβρίου:.(..) /Διά συνδρομῆς καὶ ἐξόδου, τοῦ πανοσιωτάτου / Γερασίμου ἱερομονάχου, τῆς αὐτῆς Μονῆς Ζά-/βορδας (και) αφιερόθησαν παρ’αὐτοῦ εἰς τὴν / Ἱεράν καἰ Σταυροπηγιακὴν Μονήν, τῆς φρικτῆς /Μεταμορφώσεως, τοῦ Σωτήρος ἡμῶν Χριστοῦ /τῆς ὀνομαζομένης, Ζάβορδας:-» β) «τό ἔτος 1950 (..) ἀπό τήν Δεσκάτη. /Ἐγώ (…) /Μπέλτσιος τοῦ Ἀντωνίου /κάτοικος Παλιουριᾶς Νομ(…) / ἐπαρχίας Γρεβενῶν (…) / Καρπεροῦ ἄρχισα να παρακο-/λουθῶ / τὴν ἱεροψαλτικήν. / Ἐν Παλιουριᾶ τῇ 1-7-1950 /Μπέλτσιος Κων/νος»

15.   Μηναίον του ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ, ΠΕΡΙΕΧΟΝ ΤΗΝ ΠΡΕΠΟΥΣΑΝ ΑΥΤῼ ΑΠΑΣΑΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΝ, μετά καὶ τῆς  προσθήκης  ΤΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ, Ἐν ἐκάστῃ ἐορτῇ τοῦ χρόνου.  Νεωστί μετατυπωθέν καὶ μεθ΄ὅσης ἐπιμελείας ἐκ πολλῶν σφαλμάτων ἐκκαθαρθέν.  ᾳωδ  ΕΝΕΤΙΗΣΙΝ 1804. Παρά Πάνῳ Θεοδοσίου τῷ ἐξ Ἱωαννίνων. CON LICENZA   DE SUPERIORI. Τυπογραφικόν σήμα: εστεμμένος δικέφαλος αετός, κρατών ξίφος και ράβδον, άνωθεν  αυτού τα αρχικά του εκδότου Π.Θ. Επίτιτλον κόσμημα: κίονες (εις τους οποίους ίστανται οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος) μετά αετώματος. Άνωθεν ο Κύριος ευλογών και εις τα άκρα οι Ευαγγελισταί, εις το κάτω μέρος με κεφαλαία γράμματα «ΜΙΜΗΤΑΙ ΕΣΤΕ ΧΡΙΣΤΟΥ» Βιβλιοδεσία: δερματόδετος. Χειρόγραφες σημειώσεις: α) Η πρώτη στάχωσις καλύπτεται από δυσανάγνωστες σημειώσεις, ομοίως β) και η δευτέρα στην οποία υπάρχουν και μαθηματικαί πράξεις. γ) επι της τρίτης σταχώσεως «Ετούτο το βηβλίον ηνε της Αγιας Ευαγγελήστρας το 1953» ετέρα «εντημοτατε κηρ βατλυ Γράφω ακριβος προς σκινο πολιτζα και τιν εντιμο Γραφο να ..το κυρο την τετραδη από σιμιρον δια να εχω 1000 και στιλι τιν κλτιν και χαρο…ρος τα χιλια ταυτα 1783: Ιουλιου 10 χοριοον ζιζιοου Γκαγκακη» η μια σελίς καλύπτεται υπο δυσανάγνωστων σημειώσεων. « ὁ ψάλων τοῦ ἀγίου Γριγορίου /εις τήν Μονήν Εὐβαγγελίστρας /Γεώργιος Μίχου ἀπό χωρίον / Μοναχήτιον / ὅσον ἐγνώρισα ἔψαλα /νά μή σινχορέσουν ἡ πατερης /καὶ ἡ Παναγία.-»

16.   Μηναίον ΜΑΪΟΥ παλαίτυπος, όμοια με των εκδόσεων Βενετίας. Βιβλιοδεσία: δερματόδετος. Χειρ. σημειώσεις: α) επι της α΄σταχώσεως δυσανάγνωστες, β) επι της β’σταχώσεως, έγγραφον προφανώς προικοσύμφωνο, εκ των αναγραφόμενων ανεγνώσαμεν « (Εἰς το ὄνομα τοῦ πατρός, ιοῦ καὶ ἀγίου Πνεύματος ἀμήν / …. γροσιόν εκατό ηγορασμένον …. / …σκολαρικια χρισά (ζ)ηγες τέσαρες /δακτηλίδια χρισά τρία /(μ) αργαριτάρι μοσχάλια … /(…)βέλονα μαργαριταρένια 8 /….κομάτια μισιακά /…. Κομάτια μικρά /… καζανια 2 /ινια μεγαλα 2 / προσκέφαλα 20 /τζιαρτζιᾶφια[5] 3 /μαξιλάρια 4 /σιντουκια μεγαλα 2 /σεσέτι εν /2 κελίμια /φανάρι τρανό /γίνοντε ὄλα 90»   

17.   Μηναίον ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ ( το οποίον όπως εμφαίνεται από τις ενθυμήσεις, ανήκε στον Ι.Ν. Αγίου Νικολάου) ΠΕΡΙΕΧΟΝ ΤΗΝ ΠΡΕΠΟΥΣΑΝ ΑΥΤῼ ΑΠΑΣΑΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΝ, μετά καὶ τῆς ἀναγκαιοτέρας προθήκης  ΤΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ. Νεωστί μετατυπωθέν καὶ ἐπιμελῶς διορθωθὲν παρά τοῦ ἱεροδιακόνου,  ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ . ᾳψοα  ΕΝΕΤΙΗΣΙΝ 1771. Παρά Νικολάῳ Γλυκεῖ τῷ ἐξ Ἱωαννίνων. CON LICENZA   DE SUPERIORI. Τυπογραφικό σήμα: ελλειψοειδής κύκλος, εντός αυτού μέλισσα, εκατέρωθεν αυτής τα αρχικά του εκδότου Ν.ΓΛ. Επίτιτλον κόσμημα: Κίονες μετά ραβδώσεων και αετώματος,  προφανώς άνωθεν αυτού ο Κύριος ευλογών, ήδη όμως εφθαρμένο και εις τα άκρα οι Ευαγγελισταί, εις το κάτω μέρος με κεφαλαία γράμματα «ΜΙΜΗΤΑΙ ΕΣΤΕ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ». Βιβλιοδεσία: δερματόδετος. Χειρ. Σημειώσεις: επι της α΄ σταχώσεως α)« θιμῆσι τὸν κερόν ὅταν εἴμαν ἐγώ ὁ διμῆτριος δούλος του / αγίου νικολάου εἶταν καί τό γένημα εἶχη γρόσια τό / σιτάρη 25: καί το καλαμπουκι εἶχε γρόσια 18 «»ὁμίος / καί ἡ βρίζα 1873 ὁκτωβριου 3 ἐγό ὁ μῆτρος / διδάσκαλος Γράφο 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10»[6] β) «ἰδού Γράφω τόν κερόν ὅταν μᾶς ἔδωκεν ὁ θεός τήν Ακριβιαν / τήν μεγαλην ὅστε ἐκαταντησε τό Γένημα Γρόσια τό πούλιμα τό στάρι το κιλόν Γρ. 55 το ουλτζέκι τό καλαμπούκη Γρ. 38 τό ουλτζέκι. Τό κριθάρι Γρ: 33 : το ουλτζεκι ἡ βρίζα- / Γρ: 40: το ουλτζεκι τό κυχρι Γρ. 30: το ρόβι Γρ:28: η βρόμη / γρ: 17: τόση Ακρίβια Μεγάλη μας εστειλε ο θεός κατά / τό ἔτος 1878 ὀκτωβριο 8 ὁ μητρος (….) Γράφω» επι της β΄σταχώσεως α) «Τζάλλας Κων/νος ἐκ Παλιουριᾶς ἔτος 1965» β) « κατα πολυ προσκηνούμενοι κε δεδοξαζόμενοι το / ἀγιον νηκόλαον ὅπου εχη το βηβληο ….. / κε ψαλομεν τα πόπτου γράματα του αγια/ σμου δημος γερο γραφο πο τον 1870 οκτοβριου 31» γ) μαθηματικαί πράξεις και  δ) έτερες δυσανάγνωστες σημειώσεις. Επι ετέρου φύλλου:α) «θίμησις ὄταν ήλθεν ὁ ἀγιος (….) / σταγών κλήμεντος[7] δεσπότης ἀπο καλα- / μπάκα ήλθεν εις ζιμιάτι και καθισεν / 1 μια ἡμέρα και ηστηρα πάησεν εις το μο / ναστίρι στη ζούβουρδα καί ὅταν σταη/ καταντη ερι 8 ὀκτωβρίου ἡμέρα παρα- / σκεβῆ καί εκαθισεν 3 τρῖς ἡμέρας ἐκεῖ / κι κατέβαση τό ποταμι και δεν / απερασεν οὐδέ τότες / έτος 1876 ὀκτωβρίου 10[8]» β) « θήμισις τόν κηρόν ώταν ἔκαμοι χειμόναν / βαριτόν κατα το ἔτος 1885 του μίναν γινάριον 7 ημερα / του αγίου προδρόμου το προι ἄρχησι να χιονιζη κε βόριας / μεγάλος πολή κε χιόνισι τεσέρες υμέρες κε ἤστερον / έπαψη κε έριξη τέσερες ποιθαμές κε τη σι τόπον η / σιβονι έριξι 9 πιθαμές κε εχάθηκαν πρόβατα / έκαμε 50 ημέρες καταή το χιόνι/ βαγγέλης»[9] Επι ετέρου φύλλου: α) « † (….) 1871 κατά μήναν οκτόμβριον / δημήτριος Γραφο δια ενθίμησιν» β) « τόν κερόν θημεσεον, όταν ηταν το έτος / 1872, Άνηνξον ήπουρα τη Αυγούστου κε / 25 Σεπτεμβρίου κε γράφο Δια ενθύμησιν 1872 / οκτόβριος1» γ) «κάνω θίμηση ὅταν ἤλθεν ὁ ἅγιος γέρων δεσπότης εἰς τό ζιμη-/άζη σταγών κλήμεντος ἥλθεν καί λιτούργισε εἰς τήν εκλησίαν /τοῦ ἁγίου Νικολάου 1874 οκτοβριου στ / δούλος τοῦ ἀγίου ἔγραψα» δ) «ἰδού ἔγραψα ἕν τελευταιον χειρόγραφον ἐγώ ὁ ἄνωθεν Γραπτός /επιδή κατά τό 1882 ὀκτωβρίου 15: ἀπέρασεν ἕνας ἁγιώτατος /άνθρωπος ἀπό χωρίον αδιμήτριον καζά Αἰκατερίνης καί ἐκόμι /σεν πανταχοῦ τόν Λόγον τοῦ Θεοῦ και αὐτος πάϊσει εις το μονα-/στήριον του ολύμπου όρους ετως αωπ (1880) οκτωβρίου κζ (27) /ο γραφευς τοῦ αὐτοῦ διμήτριος εκ ζιμιάτζη» Επι σταχώσεως α) «πανοσιώτατε / Ἄγιε Καθηγου /μενε προσκυνω /ταπινός Διακον /του Αγίου /1872»

18.   Μηναίον ΑΠΡΙΛΙΟΥ, άνευ εξώφυλλου, παλαίτυπος, όμοια με των εκδόσεων Βενετίας.

19.   ΘΕΙΟΝ ΚΑΙ ΙΕΡΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ (άνευ εξώφυλλου) Νεωστί ἐκ δευτέρου ἀναλώμασι κ΄δαπάναις ἀφειδέσι Νικολάου Γλυκέος τοῦ ἐξ Ἰωαννίνων, μετατυπωθέν, καὶ μετά πάσης ἐπιμελείας παρά Μιχαήλ Ἱερέως Μήτρου διορθωθέν, ἀφιερωθέν δε τῷ πανιερωτάτῳ καί σοφωτάτῳ Μητροπολίτῃ Φιλαδελφείας κῷ Μελετίῳ τῷ Τυπάλδῳ, ὑπερτίμῳ κ΄ἐξάρχῳ τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου. CON PRVILEGIO. Ἔτει ἀπό τῆς ἐν σάρκου οἰκονομίας τοῦ Κυρίου κ΄ Θεοῦ κ’ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ᾳχπστ (1686) Τυπογραφικό σήμα:  Κύκλος (οβάλ), εντός αυτού μέλισσα, εκατέρωθεν αυτής τα αρχικά του εκδότου Ν.ΓΛ Ἐπίτιτλον κόσμημα: κίονες εἰς τους οποίους ελίσσεται άμπελος, εις το κέντρον άνωθεν ο Κύριος ευλογών  και εις τα άκρα οι ιεροί Ευαγγελισταί. Χειρ. Σημειώσεις: επι της α΄ σταχώσεως: α) «1812 /†εδέθη το ιερον εβαγγέληον -/δια χηρός, χαραλάμπους ἱερο /μονάχου ηστην σεβασμηαν /μονην της καλουμενης μπου /νάσηας»[10] επι της β΄σταχώσεως: α) «το παρών εὐαγγέληον ἠπάρχη του παπα Θεόδωρου και ὄπιος του ἀπου /ξενόσι να καταληξη να ἔχη τον αφωρισμόν και τήν κατάραν του και την αγχόνην /του ηοῦδα» επι της β΄σταχώσεως: α) «1827 απριληος εχηροτονιθησαν ο παπα-ευθύμιος και ο παπα-νικόλας κουσηακοπολος» β) δυσανάγνωστος.  επι της γ΄σταχώσεως: α) «τα ηχαν η Τουρκοι σκλαβομένα κι τα ξαγόρασι ενας σιατζινός[11] ονομαζομηνος δημητρηος γρ. 25» β)  «κη πησα εγο ο δημητριος βηλης από χοριον παρασκεβή /κι εδοσα τα γροσηα τρο δημητρη σιατζινόν 25 κη τα πήρα / κε τα ηφηρα εδο κε εγταψαμη τα ονοματα μας δηα να /μνημονεβοντε ένα βαγγεληον κε ένα μηνεο κε ένα /τρηοδιο κε οπηος λητουργήσι να μας μνημονεβη»

20.   ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΑΡΙΟΝ, το παρόν βιβλίον τετύπωται ἀνελήσιν, παρά Αντωνίῳ  Πινέλλῳ, ἀναλώμασι μὲν τοῖς αὐτοῦ, ἐπιμελείᾳ δὲ καὶ ἐπιδιορθώσει, Μαξίμου ταπεινοῦ Ἐπισκόπου Κυθήρων. Ἔτει ἀπό τῆς ἐν σάρκου οἰκονομίας. ᾳχβ (1602). Τυπογραφικό σήμα:  Κυπάρισσος, εκατέρωθεν αυτού τα αρχικά του εκδότου Α.Π. Ἐπίτιτλον κόσμημα: κίονες εἰς τους οποίους ελίσσεται άμπελος, εις το κέντρον άνωθεν ο Κύριος ευλογών  και εις τα άκρα οι ιεροί Ευαγγελισταί, εις το κάτω μέρος με κεφαλαία γράμματα «ΜΙΜΗΤΑΙ ΕΣΤΕ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ». Βιβλιοδεσία: δερματόδετος. Χειρ. Σημειώσεις: επι της α΄ σταχώσεως α) «τῇ 24ῇ Μαΐου 1910 /Ἡ Ἀγία Βουνάσια το Μοναστήρι» Η β΄και γ΄ σταχώσεις καλύπτονται υπο δυσανάγνωστων σημειώσεων

21.   Μηναίον ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ, παλαίτυπος, όμοια με των εκδόσεων Βενετίας.

22.   ΤΥΠΙΚΟΝ συν Θεῷ Ἀγίῳ. Περιέχον πάσαν τὴν διάταξιν τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀκολουθίας τοῦ χρόνου ὅλου. Τυπωθὲν παρά Ἰωάννῃ Πέτρῳ τῷ , ἀναλώμασι, τοῖς ἀυτοῦ. Παρά δε, Θεοφυλάκτου Ἱερομανάχου τοῦ Τζανφουρμάρου ἐπιμελῶς διορθωθέν. Ἐν ταῖς κλειναῖς Βενετίαις CON PRIVILEGIO. Ἔτει ἀπό τῆς ἐν σάρκου οἰκονομίας, τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ᾳχμγ. Τυπογραφικό σήμα:  Κυπάρισσος, εκατέρωθεν αυτού τα αρχικά του εκδότου Α.Π. Ἐπίτιτλον κόσμημα: κίονες εἰς τους οποίους ελίσσεται άμπελος, εις το κέντρον άνωθεν ο Κύριος ευλογών (φθαρμένο)  και εις τα άκρα οι ιεροί Ευαγγελισταί. Βιβλιοδεσία: δερματόδετος. Χειρ. Σημειώσεις: επι της σταχώσεως α) « † Ετούτο τω τυπηκο είνε της Παναγήας της ονομα /ζομένης μπινασιας ωπηος του  αποξηνοση να /εχι την καταραν της παναγήας κε παντον τον αγήον κ΄τον αφορισμόν /τον τιη πατερον όπηος του απωξηνόσοι 1766»[12]  β) «μαθηματον φροτηζη κε μηδε χρηματον /τα γαρ καλα μαθηματα /φερουση τα χρηματα» και γ) «ετουτω το τιπηκο είναι της Παναγήας του εβαγγελισμο χερηο γράφω 1809 οκτώβριος 10 -/ὅντας ἔγινα (..) 1808» Επίσης υπάρχουν διάσπαρτα γράμματα, ως μαθητικές ασκήσεις, τα λεγόμενα δοκίμια κονδυλίου.

23.   Μηναίον ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ, άνευ εξώφυλλου, παλαίτυπος, όμοια με των εκδόσεων Βενετίας.

24.   Μηναίον ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ, άνευ εξώφυλλου, παλαίτυπος, όμοια με των εκδόσεων Βενετίας.

25.   ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΑΡΙΟΝ, ΠΕΡΙΕΧΟΝ ΤΗΝ ΠΡΕΠΟΥΣΑΝ ΑΥΤῼ ΑΠΑΣΑΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΝ, Ἔτι δε κ΄τὰ Ἐωθινά Εὐαγγέλια τὰ ἀναγινωσκόμενα ἐν τῷ ὄρθρῳ ἀπό τῆς Κυριακῆς τοῦ Ἀντιπάσχα, ἕως τῶν Ἁγίων Πάντων. Νεωστί μετατυπωθέν  ἐπιμελῶς διορθωθὲν παρά  Σπυρίδωνος ἱεροδιακόνου Παπαδοπούλου.   ΕΝΕΤΙΗΣΙΝ 1768.  Παρά Δημητρίῳ Θεοδοσίου τῷ ἐξ Ἱωαννίνων. CON LICENZA   DE SUPERIORI. Τυπογραφικόν σήμα: εστεμμένος δικέφαλος αετός, κρατών ξίφος και ράβδον, άνωθεν  αυτού τα αρχικά του εκδότου Δ.Θ. Επίτιτλον κόσμημα: κίονες μετά αετώματος. Άνωθεν ο Κύριος ευλογών και εις τα άκρα οι Ευαγγελισταί, εις το κάτω μέρος με κεφαλαία γράμματα «ΜΙΜΗΤΑΙ ΕΣΤΕ ΧΡΙΣΤΟΥ» Βιβλιοδεσία: δερματόδετος. Χειρόγραφες σημειώσεις: επι της σταχώσεως « εἰς τους 1775 ιουνήου 29 / † το παρων πεντηκοστάριον ηπάρχυ εμου /του αμαρτουλου βυσαρίου ιερομονάχου εν /χωρίω ασπροκλησιας της επαρχήαν σταγών και /τω αφιέρωσα εις την μωνήν του σωτήρος χριστού /του επίκλην Ζαμπωδας και ώπιως του αποξινω/σι να εχη τω επιτίμιων τας αράς την / καταραν του αγιου νηκανωρως κι κτιτωρ / της αγιας μωνης ταύτης. /Προς ασπρα 330»[13]   

26.   Μηναίον ΙΟΥΝΙΟΥ, άνευ εξώφυλλου, παλαίτυπος, όμοια με των εκδόσεων Βενετίας. Χειρ. σημ. επι της σταχώσεως δυσανάγνωστος.

27.    ΤΡΙΩΔΙΟΝ (;) Βιβλιοδεσία: ξυλόδετος, μετά δερμάτινου περιβλήματος. Χειρόγραφες σημειώσεις: επι της α΄σταχώσεως δυσανάγνωστος. Επι της β΄σταχώσεως: α) άνωθεν αριστερά, σε φθαρμένο χαρτί διακρίνεται μόνο η λέξη « (…) Μπουνάσια (…) » β) δεξιά διακρίνονται « θίμησις τον κιρόν Μεγαλ (..) (….) το σιτάρι 315 (…)» το υπόλοιπο τμήμα καλύπτεται από δοκίμια κονδυλίου. Επι της γ σταχώσεως « Ανηξου το στόμα μου κε πληροθίσετε / πνευματος κε λόγον ερήσομε τι βασιλιδι μητρί» Εις την τελευταία σελίδα δυσανάγνωστος σημείωσις.  

28.   Μηναίον ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΝ ΤΗΝ ΠΡΕΠΟΥΣΑΝ ΑΥΤῼ ΑΠΑΣΑΝ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΝ, ΜΕΤΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΘΗΚΗΣ  ΤΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ. Ἐν ἐκάστῃ ἐορτῇ τοῦ χρόνου. Νεωστί μετατυπωθέν καί μεθ’ὅσης ἐπιμελείας ἐκ πολλῶν σφαλμάτων ἐκκαθαρθέν. Παρά Ν.Γ. (..). ᾳωε ΕΝΕΤΙΗΣΙΝ 1805.  Παρά Πάνῳ Θεοδοσίου τῷ ἐξ Ἱωαννίνων. CON LICENZA   DE SUPERIORI. Τυπογραφικόν σήμα: εστεμμένος δικέφαλος αετός, κρατών ξίφος και ράβδον, άνωθεν  αυτού τα αρχικά του εκδότου Π.Θ. Επίτιτλον κόσμημα: κίονες (Εις τους οποίους ίστανται οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος) μετά αετώματος. Άνωθεν ο Κύριος ευλογών και εις τα άκρα οι Ευαγγελισταί, εις το κάτω μέρος με κεφαλαία γράμματα «ΜΙΜΗΤΑΙ ΕΣΤΕ ΧΡΙΣΤΟΥ» Βιβλιοδεσία: δερματόδετος.

29.   Κατάλογος των εν ταις μοναίς των Μετεώρων χειρογράφων κωδίκων υπό Νίκου Α. Βέη, ΒΑΣΙΛΙΚΟΝ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΝ ΧΙΩΤΗ & ΡΟΥΣΕΑ

30.   ΠΗΔΑΛΙΟΝ εξώφυλλον εφθαρμένο και αντικατεστημένο υπο  χάρτου έτερου εντύπου με τίτλο «ΤΑΧΥΔΡΟΜ(..)»

31.   ΤΥΠΙΚΟΝ

32.   ΩΡΟΛΟΓΙΟΝ Βιβλιοδεσία δερματόδετος.

33.   ΨΑΛΤΗΡΙΟΝ Δαβίδ, τοῦ προφήτου καί Βασιλέως. Νῦν πρῶτον τύποις ἐκδοθὲν μετὰ τῶν κατανυκτικῶν τροπαρίων καὶ εὐχῶν ἐν τῷ τέλει τῶν Καθισμάτων, καὶ μετὰ τῶν ἐτησίων Πολυελαίων. Φιλοτίμῳ δαπάνῃ τοῦ τιμιωτάτου ἐν πραγματευταῖς κυρίου κυρίου Κωνσταντίνου Κουσκουρούλη, παρ΄οὗ καὶ ἀφιερώθη τῷ Θεοφιλεστάτῳ Ἐπισκόπῳ Πλαταμῶνος Κυρίῳ Κυρίῳ Διονυσίῳ. ᾳζϟγ. ΕΝ ΒΙΕΝΝΗ, 1793. Ἐκ τῆς Ἐλληνικῆς τυπογραφίας Γεωργίου Βεντότη.

34.   ΑΙ ΘΕΙΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΙ, τῶν ἐν Ἀγίοις Πατέρων ἡμῶν Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, Βασιλείου τοῦ Μεγάλου και τῶν Προηγιασμένων. Ἡγουμένου τοῦ τε ἐσπερινοῦ καί ὅρθου. Ἀναπληρωθεῖσαι, καὶ ὡς οἷον τε ἀκριβῶς διορθωθεῖσαι. Ὑπο Εὐγενίου Περδικάρη Ἀρχιμανδρίτου. Ἔκδοσις νέα, Ἰωάννου Νικολαΐδου. Ἐν Ἀθήναις, Ἐκ τοῦ τυπογραφεῖου και βιβλιοπωλεῖου Ἰωάννου Νικολαΐδου. 1906. Βιβλιοδεσία: δερματόδετος.

35.   ΩΡΟΛΟΓΙΟΝ (μικρό σχήμα) δερματόδετο.

36.   ΩΡΟΛΟΓΙΟΝ (μικρό σχήμα) ξυλόδετος μετά δερματίνου περιβλήματος. Χειρ. σημειώσεις: επι της σταχώσεως «1864»και έτεραι δυσανάγνωστες.

37.   ΘΕΟΤΟΚΑΡΙΟΝ ὡραιότατον καὶ χαρμόσυνον. Τὸ πρίν ἐπιμελῶς συγγραφὲν ἐκ τῆς τοῦ Ἀγίου Ὄρους βίβλων. Παρ’Ἀγαπίου μοναχοῦ τοῦ Κρητός. Καὶ τα νῦν μετατυπωθὲν τε κ΄διορθωθὲν εἰς δόξαν αὐτῆς τῆς Ἀειπαρθένου Κόρης και Θεομήτορος. Παρά τοῦ ἱεροδιακόνου Σπυρίδωνος Παπαδοπούλου. ΕΝΕΤΙΗΣΙΝ ᾳψοβ, 1772.  Παρά Νικολάῳ Γλυκεῖ τῷ ἐξ Ἱωαννίνων. CON LICENZA   DE SUPERIORI Ε PRIVILEGIO. Τυπογραφικόν σήμα: Μέλισσα και εκατέρωθεν τα αρχικά του εκδότου Ν. ΓΛ. Βιβλιοδεσία: ξυλόδετος με δερμάτινο περίβλημα. Χειρ. σημειώσεις: επι της α΄ σταχώσεως «1830 σκωτοθηκη το πηδι του βηληγιοργη»[14] επίσης υπάρχουν και δοκίμια κονδυλίου. Επι της β΄σταχώσεως « ετούτο το βηβληον εινε (…) η πονασηα» ετέρα « Θωδωρι δημητρίου χρίστου»  ομοίως και εδώ υπάρχουν δοκίμια κονδυλίου.

38.   ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ εκδόσις Φοίνιξ, δερματόδετος. Χειρ. σημ. επι σελίδος « Ευαγγελ(..) / Παναγιω(..) / Σταμουλ (..) Εὐαγγελῆς / Ἀναστασίας» επι της σταχώσεως « Θεοδω(..) Δημητρίου Αικατερίνης /Ιωάννου Γεωργίου

39.   ΩΡΟΛΟΓΙΟΝ ΤΟ ΜΕΓΑ νεωτέρας εκδόσεως, Χειρ. σημ. επι της σταχώσεως«Ἀφιέρωμα οικογενείας Αθ. Λιούνη /προς τον Ιερόν ναόν του (…)» σφραγίδα χρώματος μωβ « (…)Σ Δ. ΧΟΛΕΒΑΣ /(..)ΚΚΑΛΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ»

40.   Τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων αἱ πράξεις καὶ ἐπιστολαί, Ἐπ’ἐκκλησίας καθ’ἑκάστων κηρηττόμεναι. ΕΝΕΤΙΗΣΙΝ, Παρά Νικολάῳ Γλυκεῖ τῷ ἐξ Ἱωαννίνων. 1813. Επίτιτλον κόσμημα: Λίαν φθαρμένο. Τυπογραφικόν σήμα: Μέλισσα και εκατέρωθεν τα αρχικά του εκδότου Ν. ΓΛ. Χειρ. σημειώσεις:  «17 Μαιου 1947»

41.   ΜΙΚΡΟΝ ΕΥΧΟΛΟΓΙΟΝ, ἥ Ἀγιασματάριον τό μέγα, περιέχον ἀκολουθίας & εὐχάς, ἐκλεχθείσας ἐκ τοῦ Μεγάλου Εὐχολογίου, Ἐπιμελείᾳ καὶ ἐπιστασίᾳ Πρωτοσυγκέλλου Εὐσταθίου Δ. Σκάρπα, Ἔκδοσις νεωτάτη, ἀδείᾳ τῆς Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας. Ἔκδοσις καὶ τύπος, καταστημάτων Μιχαήλ Ι. Σαλιβέρου, Βιβλιοπωλείον Σταδίου 14-Ἐν Ἀθήναις. Δερμάτινο κάλυμμα. Ελλείπουν αρκετές σελίδες και εκ των υπαρχόντων συνάγουμε τον τίτλο και την έκδοση του βιβλίου.

42.   Απόστολος, ξύλινο κάλυμμα μετά δερμάτινου περιβλήματος. Ελλείπουν αρκετές σελίδες, παλαίτυπος όμοια με των εκδόσεων Βενετίας. Χειρ. σημείωσις επι της σταχώσεως: « Ετούτο (..) αηποστολον ηνε από τον εβαγγελη(σ) μο οπηος τον παρη να εχη την καταρα του θηου κε της παναγηας» και ετέρα δυσανάγνωστος.

43.   Όμοιον με το  υπ’αριθ. 41 αναγραφόμενο, μετά δερμάτινου καλύμματος.

Ακολουθούν οι υποσημειώσεις:

---

[1] Ο αυτός Αρχιμανδρίτης αναφέρεται και στο βιβλίο Σεργίου Σιγάλα Ιερά μονή Οσίου Νικάνορος και το κειμηλιοφυλάκιον αυτής, Γρεβενά 1991, σελ. 171. Συγκεκριμένα σε έντυπο βιβλίο Πανδέκτη  3 τόμων υπάρχει η χειρόγραφος σημείωσις «Καὶ τῶδε ἐκ τῶν τοῦ Παρθενίου Ἀρχιμανδρίτου Γεωργίου Γκόλια Σιατιστέως διὰ τὴν ἱερὰν Μονὴν Ζάβορδας 1895»

Ο Παρθένιος Γκόλιας γεννήθηκε στη Σιάτιστα της Δυτικής Μακεδονίας το 1860. Εκάρη μοναχός στην Ιερά Μονή Αγίου Νικάνωρος Ζάβορδας της Μητροπόλεως Γρεβενών. Υπηρέτησε ως Πρωτοσύγκελος της Μητροπόλεως Μυτιλήνης. Στις 8 Ιουλίου 1895 χειροτονήθηκε στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι της Κωνσταντινουπόλεως τιτουλάριος Επίσκοπος Δαφνουσίας, Βοηθός Επίσκοπος της Μητροπόλεως Μελενίκου. Τη χειροτονία τέλεσε ο Μητροπολίτης Βελεγράδων Δωρόθεος, συμπαραστατούμενος από τους Μητροπολίτες Ελασσώνος Νικόδημο και Καρπάθου Σωφρόνιο. Στις 20 Μαρτίου 1899 εξελέγη Επίσκοπος Πολυανής έχοντας συνυποψηφίους τον Επίσκοπο Λεοντοπόλεως Νεόφυτο και τον Προϊστάμενο του Ιερού Ναού Σωτήρος Χριστού Γαλατά Κωνσταντινουπόλεως Αρχιμανδρίτη Πολύκαρπο Ψωμιάδη. Στις 3 Μαΐου 1907 εξελέγη Μητροπολίτης Δεβρών και Βελισσού και στις 3 Σεπτεμβρίου 1913 Μητροπολίτης Μελενίκου. Εκοιμήθη στο Σιδηρόκαστρο στις 29 Ιουνίου 1921. (εκ του διαδικτύου markmarkousites)

[2] Η παρούσα ενθύμηση κατεγράφη υπο του Σπανού Κων/νου Ενθυμήσεις και επιγραφές από την περιοχή της Δεσκάτης 1585-1914 Λάρισα 1991  σελ. 91

[3] Η εν λόγω ενθύμηση αναφέρεται και στο βιβλίο του Χρίστου Χρ. Λιόλιου Οδοιπορικό στα χωριά της Φιλουριάς Χασίων του Νομού Γρεβενών,1982 σελ. 15

[4] Επίσκοπος Σταγών Γαβριήλ (1808-15 Οκτωβρίου 1815). Εγεννήθη περι το 1750 εις χωρίον Κοτόρτσι (νυν Αετοράχη) Καστανοχωρίων Ιωαννίνων, γονείς του δε ήσαν ο Νικόλαος και η Σουλτάνα Τζικά. Μονή της μετανοίας του ήταν του Γενεσίου της Θεοτόκου «Τσούκα» εις Λοζέστι (νυν Ελληνικό) Καστανοχωρίων). Εν έτει 1795 εχειροτονήθη επίσκοπος Δυρραχίου πιθανώς ως βοηθός του Ιωαννίνων Μακαρίου. Την 12^ην  Απριλίου 1808 εξελέγη επίσκοπος Σταγών έπειτα από παραίτηση του Παϊσίου και παρέμεινε μέχρι την 15^ην Οκτωβρίου 1815 «στας επτά ώρας νυκτός»  , όπως αναφέρει σχετική ενθύμησις. Καθ’ όλην τη διάρκεια της αρχιερατείας του πρωτοστατεί, εξ ιδίων εξόδων, σε ανεγέρσεις και ανακαινίσεις ναών και μονών όπως και σε αφιερώσεις ιερών σκευών. (πηγή Γρηγόριος Γ. Καλύβας Γαβριήλ: Επίσκοπος ΣΤΑΓΩΝ (1808-1815) stagonnews.gr). Πολύ πιθανό στην κατασκευή του τέμπλου της Βουνάσας να συνέβαλε και ο ίδιος.

[5] σεντόνια

[6] Η παρούσα ενθύμηση κατεγράφη υπο του Σπανού Κων/νου Ενθυμήσεις και επιγραφές από την περιοχή της Δεσκάτης 1585-1914 Λάρισα 1991  σελ. 94. Ο δε δάσκαλος Δημήτριος (ή Μήτρος) έγραψε και ετέρας σημειώσεις-ενθυμήσεις εις την Ι.Μ. Μετ/σεως Παλιοκαρυάς, όρα βιβλίο Κώστα Σπανού,  ό. π. ενθυμήσεις και επιγραφές…. , παρ, 201 και 202

 [7]  Τό οἰκογενειακόν του ὄνομα ἦτο Φολάν, κατήγετο ἀπό τό Ἐλβασάν Ἀλβανίας. Ὑπῆρξεν κληρικός λίαν εὐπαίδευτος, ὀνομαστός διά τήν ἐθνικήν του δρᾶσιν. Ἠπειλήθη ὑπό τῶν Ἀρουμούνων εἰς τό Περιβόλι Γρεβενῶν ν’ἀπαγχονισθῇ. Ἐκάρη μοναχός εἰς τό Ἄγιον Ὄρος, καταταγείς εἰς τήν Ἀδελφότητα τῆς ἰερᾶς Μονῆς Ἐσφιγμένου (ὄθεν καί ἔλαβε τό ὄνομα ἐσφιγμανίτης). Ὠς τρόφιμος τῆς Μονῆς αὐτῆς ἐσπούδασεν εἰς τήν Σχολήν τῆς Χάλκης. Μετά ταῦτα ἐχειροτονήθη διάκονος καί προσελήφθη ὡς ἀρχιδιάκονος ὑπό τοῦ Μητροπολίτου Δέρκων Νεοφύτου. Ἔγινεν Ἀρχιμανδρίτης καί ὑπηρέτησεν εἰς τά Πατριαρχεῖα. Ἀργότερον ἐχειροτονήθη ἐπίσκοπος ὑπό τόν τίτλον Κλαυδιουπόλεως καί προσέφερεν τάς ὑπηρεσίας του ὡς βοηθός τοῦ γέροντος ἤδη Δέρκων. Μητροπολίτης Σταγῶν ἀπό τοῦ 1873-1880. Ἐν συνεχείᾳ Δρυϊνουπόλεως (1880-1888) καί ἀπό 14^ης Μαΐου 1888 ἔως 1896 Μητροπολίτης Γρεβενῶν (Μητροπολίτου Γρεβενῶν Σεργίου Σιγάλα, Η Ἐκκλησία τῶν Γρεβενῶν, Γρεβενά 1991)

 Ο επίσκοπος (Σταγῶν) Κλήμης έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την παιδεία , όπως προκύπτει από την συνεργασία του με τον πρώην Λαρίσης Δωρόθεο Σχολάριο , για την ίδρυση της Δωροθέας Σχολής στα Τρίκαλα, στην οποία τοποτηρητής και πληρεξούσιος είχε ορισθεί ο γνωστός στους Καλαμπακιώτες ηγούμενος της μονής Αγίου Στεφάνου Κωνστάντιος ο οποίος με δικές του δαπάνες κατασκεύασε την Κωνστάντιο Σχολή το έτος 1893. (Γρηγόριος Γ. Καλύβας, Κλήμης: Επίσκοπος Σταγών ( 1873—1880) . https://www.stagonnews.gr).

^[8]  Την επίσκεψη του Μητροπολίτη Κλήμη πληροφορούμαστε και από δική του ενθύμηση στον Κώδικα της Ζάβορδας «Μνείας χάριν σημειῶ ἐν τῷδε τῷ παραβύστῳ τόπῳ τοῦ ἱεροῦ τούτου Κώδη-/κος ὅτι ἦλθον εἰς προσκύνησιν τοῦ ἁγίου τούτου Σκηνώματος Ζάμπουρδας /καί ἐτέλεσα τήν θείαν καί ἀναίμακτον Μυσταγωγίαν τῇ 10 Ὀκτωβρίου 1876 / ἡμέρα Κυριακῇ Ὁ Σταγῶν Κλήμης. (Χατζηιωάννου Μαρία-Χριστίνα. « Η ιστορική εξέλιξη των οικισμών στην περιοχή του Αλιάκμονα κατά την Τουρκοκρατία. Ο κώδικας αρ. 201 της Μονής Μεταμορφώσεως Ζάβορδας», ΕΙΕ/ΚΝΕ, Αθήνα 2000.σελ. 236)

[9] Πολύ πιθανό η παρούσα ενθύμηση να εγράφη από τον Ευάγγελο Παπακων/νου, καθώς κατά το έτος καταγραφής της ασκούσε χρέη επιτρόπου και Ιεροψάλτου στον ενοριακό ναό, έχοντας πρόσβαση στα εκκλησιαστικά βιβλία.

[10] Η εν λόγω ενθύμηση αναφέρεται και στο βιβλίο του Χρίστου Χρ. Λιόλιου Οδοιπορικό στα χωριά της Φιλουριάς Χασίων του Νομού Γρεβενών,1982 σελ. 118

[11] Σιατιστινός

[12] Η παρούσα ενθύμηση κατεγράφη υπο του Σπανού Κων/νου ό.π. Ενθυμήσεις και επιγραφές ..   παρ. 28

 [13] Η εν λόγω ενθύμηση αναφέρεται και στο βιβλίο του Χρίστου Χρ. Λιόλιου Οδοιπορικό στα χωριά της Φιλουριάς Χασίων του Νομού Γρεβενών,1982 σελ. 117-118 και το συγκεκριμένο   βιβλίο  ανηύρε (ο Λιόλιος) κατά την έρευνά του, στον ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου. Επίσης παρέχει συμπλ/κές πληροφορίες για τον αφιερωτή ιερομόναχο Βησσαρίωνα.

[14] Η παρούσα ενθύμηση κατεγράφη υπο του Σπανού Κων/νου Ενθυμήσεις και επιγραφές από την περιοχή της Δεσκάτης 1585-1914 Λάρισα 1991  σελ. 70, αναφέρει δε ότι το εν λόγω βιβλίο υπήρχε στη μονή Βουνάσης.

 

Ενοριακός ναός Αγίου Νικολάου

Λίγοι εκ των συγχωριανών γνωρίζουμε ότι ο σημερινός ενοριακός ναός του Αγίου Νικολάου χτίστηκε στα ερείπια παλαιότερου, ο οποίος πυρπολήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 1944 από τους Γερμανούς ναζί στρατιώτες και δωσίλογους και   δεν γνωρίζουμε  τίποτε περισσότερο καθώς δεν υπάρχει κάποια φωτογραφία και καταγραφή κτητορικής επιγραφής ή οιονδήποτε άλλο ιστορικό στοιχείο. Μόνο ένα τμήμα τοιχογραφίας με τη μορφή του Αγίου Νικολάου, ένα λειτουργικό βιβλίο[2] και ένας σιδερένιος σταυρός που βρισκόταν στο εξωκκλήσι της Αγίας Κυριακής[3] έχουν διασωθεί.  

Από τους μεγαλύτερους  του χωριού έχουμε ακούσει ότι επρόκειτο περί περικαλλούς ναού, με πλούσιο αγιογραφικό διάκοσμο, οχυρωμένος με ψηλό μαντρότοιχο και πολεμίστρες και εντός της οχύρωσης την ύπαρξη σχολείου, επιβλητικού κωδωνοστασίου κ.α. 

Τα τελευταία χρόνια ήρθαν στο φως σημαντικά ιστορικά στοιχεία.  Το έτος 1761  εγκαινιάστηκε ο ναός υπό του επισκόπου Σταγών Παρθενίου (Μάρτιος 1751-†26.3.1784), στην οποία Επισκοπή υπάγονταν και το Ζημιάτσι μέχρι το έτος 1881. Στο υπ’ αριθ. 234 κατάστιχο της Μονής Βαρλαάμ, στις εισφορές ναών, μονών και κατοίκων της Επισκοπής  Σταγών, πληροφορούμαστε ότι το Ζιμιάτζι πλήρωσε στην Επισκοπή 5.160 γρόσια διά τα εγκαίνια της νέας εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, με έξοδα εδικά μας και της φαμελ(ίας)[4].

 Ο επιθεωρητής Γ. Σακελλάρης   αναφέρει επίσης για τον ναό τα εξής: Ἡ ἐκκλησὶα δὲν φέρει χρονολογία ἀνεγέρσεως, κατὰ πληροφορίας ὅμως γεροντοτέρων κατοίκων τοῦ χωρίου φαίνεται ἀρχαιοτάτη. Εἰς τοιχογραφίαν τῆς ἐκκλησίας εἶναι ἀναγεγραμμένη ἡ ἐξῆς χρονολογία «Ζωγράφος 1795», ἐπι δε τοῦ τέμπλου ὑπάρχει ἡ ἐξῆς φρᾶσις «Ἱστορήθη καὶ ἐκαλλωπίσθη ὁ παρὼν τέμπλος τοῦ ἐν ἀγίοις πατρός ἡμῶν Νικολάου τοῦ φεοφιλεστάτου[5] καὶ λογιωτάτου κ.κ. Παϊσίου έφημερεύοντος καὶ επι τροπεύοντος Ἀναστασίου ἱερέως ἐν ἔτει 1886»[6].

Το αναγραφόμενο έτος «1886» αναιρείται και πιο βάσιμο θεωρείται το έτος «1806», διότι το έτος 1886 ο οικισμός υπήγετο στη Μητρόπολη Δισκάτης και Μητροπολίτης ήταν ο Ιωαννίκιος Γιαζιζόγλου[7], ο οποίος και θα έπρεπε να μνημονευόταν. Ενώ το έτος 1806  ο οικισμός ανήκε στην Επισκοπή Σταγών και επιχώριος επίσκοπος ήταν ο Παΐσιος  Β΄( 1784-1808). Επίσης εφημέριος του χωριού Ζημιάτσι, με το όνομα Αναστάσιος, μνημονεύεται ως αφιερωτής σε εικόνα της Θεοτόκου του τέμπλου της Ι.Μ. Βουνάσης κατά το έτος 1817[8]  και χρονολογικά είναι εγγύτερο στο 1806.

Προφανώς ο γράφων προέβη ακουσίως σε παραφθορά του ψηφίου μηδέν (0) και το αντέγραψε ως οκτώ (8), ομοίως και στο επίθετο αντί του «θεοφιλεστάτου», το αντέγραψε «φεοφιλεστάτου», καθώς παρέφθειρε το θήτα (θ)[9].  

Ο επίσκοπος Παΐσιος Β΄ γεννήθηκε περι το 1740 στο  χωριό Κλινοβό Καλαμπάκας και στις 11 Μαΐου 1784 εξελέγη επίσκοπος Σταγών[10]. Υπήρξε δραστήριος ιεράρχης, καθώς κατά τα έτη της ποιμαντορίας του ίδρυσε σχολεία,  αγιογραφήθηκαν αρκετοί ναοί και μονές της επαρχίας και φιλοτεχνήθηκαν-επισκευάστηκαν επίσης ουκ ολίγα εικονοστάσια (τέμπλα)[11]. Στις 17 Ιανουαρίου 1808 ο Παΐσιος Β΄ παραιτήθηκε από επίσκοπος Σταγών και ο νέος επίσκοπος Γαβριήλ εξελέγη τέσσερις μήνες αργότερα[12].  Βάσει αυτών τεκμαίρεται  ότι γι’ αυτό το λόγο στην επιγραφή του τέμπλου του Αγίου Νικολάου δεν αναγράφεται ξεκάθαρα ως επίσκοπος Σταγών, αλλά φεοφιλεστάτου[13] καὶ λογιωτάτου κ.κ. Παϊσίου.

Ο  Δαλαμπύρας, είδε στην Ι.Μ. Βουνάσης ένα θυμιατήριο, στη βάση του οποίου υπήρχε η επιγραφή «1875 ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ζ(Μ)ΙΑΤ(Σ)Η» και ένα δισκοπότηρο, στη βάση του οποίου αναγράφονταν «1875 ΓΙΑΝΗ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙ(Κ)ΟΛΑΟΥ Ζ-Ι-ΜΙΑΤΣΗ»[14]

Στο παλαιό κωδωνοστάσιο του ναού, που κατέρρευσε το έτος 1958 (ή 1959), υπήρχε η κτητορική επιγραφή «ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΕΚΤΙΣΘΗ ΕΤΟΣ 1876»[15] την οποία κατέγραψε ο αείμνηστος καθηγητής-θεολόγος, εκ Κατάκαλης Χρίστος Λιόλιος.

Η παρέλευση 114 ετών από τα εγκαίνια του ναού (1761) και την ανέγερση κωδωνοστασίου (1875) ίσως να οφείλεται κατά προσωπική άποψη του γράφοντος στην απαγόρευση κωδωνοκρουσιών που έθεσαν οι Τούρκοι. 

Η καμπάνα εισήχθη στην Ορθόδοξη Εκκλησία τον 9^ο αιώνα και αντικατέστησε τα σήμαντρα (ή τάλαντα). Με την άλωση της Πόλης (1453) ο Μωάμεθ ο Β΄ ο Πορθητής πέραν των προνομίων που παρεχώρησε στο μιλλέτ (έθνος) των Ελλήνων, απαγόρευσε και τις κωδωνοκρουσίες στους ναούς, με εξαίρεση το Άγιον Όρος, « τας εκκλησίας των να τας έχουν και να τας ψάλλουν, μόνον καμπάνας και σημαντήρια να μηδέν κτυπούν»[16] και αυτό «δια να μη ταράσσει ο ήχος τους τις ψυχές των νεκρών μουσουλμάνων»  επειδή « ο κώδων είναι μυστικόν όπλον του διαβόλου», έτσι οι κατακτητές κατέσχεσαν τις καμπάνες, τις έλιωσαν σε χυτήρια και τις μετέβαλαν σε κανόνια και βόλια. Έπειτα τις καμπάνες αντικατέστησαν  εκκλησιαστικοί υπηρέτες, οι λεγόμενοι κράχτες, οι οποίοι καλούσαν τους Χριστιανούς στις ακολουθίες, χτυπώντας  τις πόρτες τους, ενώ αργότερα επανέρχεται η χρήση του ξύλινου σήμαντρου. Αργότερα άρχισε να επιτρέπεται η χρήση της καμπάνας σε μερικές περιοχές, όπως αρκετά νησιά του Αιγαίου. Επίσης στα Ιωάννινα και στα Ζαγοροχώρια, έπαυσε όμως να ισχύει μετά την αποτυχημένη επανάσταση του Διονυσίου Φιλοσόφου το έτος 1672.

Η απαγόρευση της κωδωνοκρουσίας στις υπόλοιπες περιοχές της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ίσχυσε απαρεγκλίτως μέχρι τη Συνθήκη των Παρισίων το έτος 1856.[17]  

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στον τότε μητροπολιτικό ναό Αγ. Γεωργίου Γρεβενών, όπως αναγράφει ο τότε αρχιερατικός επίτροπος π. Γεώργιος Σερβερής ή Παπασερβερής[18] « δέν ἥχαμαν κώδωνα, μόνον σύμαντρον ξήλινον» και έπειτα από τρείς αναφορές προς τον Καϊμακάμη δεν εδόθη άδεια.  Τότε τοποθέτησαν μια καμπάνα 80 οκάδων σε μια κορομηλιά «Ξημερόνοντα τοῦ Νέου ἔτος 1882» και γι’αυτή την ενέργεια ο ιερέας με τους επιτρόπους ανακρίθηκαν, όμως απαλλάχτηκαν καθώς εδόθη άδεια από την Υψηλή Πύλη «όχι μόνον καμπάνα να βάλουν οἱ Χριστιανοί ἀλα τρεῖς».

Στο εν λόγω καμπαναριό του Αγ. Νικολάου, υπάρχουν μαρτυρίες ότι εκτός της μιας καμπάνας υπήρχε και ένα ξύλινο σήμαντρο, το οποίο θα χρησιμοποιούνταν προφανώς την περίοδο της απαγόρευσης των κωδωνοκρουσιών και δυστυχώς δεν διεσώθη. Η προέλευση (εργαστήριο κατασκευής, δωρητής κλπ) της καμπάνας μας είναι άγνωστη, όμως το έτος 1963 θραύτηκε  και η εκκλησιαστική επιτροπή από το μέταλλο της ίδιας κατασκεύασε τη σημερινή  σε χυτήριο της Θεσσαλονίκης με δαπάνη 2.300 δραχμών.

Επιπροσθέτως να αναφερθεί ότι το καμπαναριό τα χρόνια που λειτουργούσε δημοτικό σχολείο στον περίβολο του ναού (προ του 1936) λειτουργούσε και ως σωφρονιστήριο των μη επιμελών μαθητών ενώ τα κατά τα έτη 1941-1948 ως ειρκτή  στα γενόμενα λαϊκά δικαστήρια. 

Επιμέλεια: Νικ. Ι. Παπακωνσταντίνου

Ακολουθούν υποσημειώσεις

[1] Ι.Α.Μ. (Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας) / Γ.Δ.Μ. (Γενική Διοίκηση Μακεδονίας), φακ. 6/4 «Έκθεση Σακελλάρη»

[2] Για περισσότερα,  όρα ”opaliouriotis.blogspot.com”  «καταγραφή εκκλησιαστικών βιβλίων Ι.Ν. Αγίου Νικολάου Παλιουριάς Γρεβενών. 

[3] Προφορική μαρτυρία Παλπάνη Στ. Ιωάννη (1933-2022)

[4] Σπανός Βασίλης Οι εισφορές των πιστών στην Επισκοπή Σταγών το 1761, σύμφωνα με το κατάστιχο υπ’ αριθ. 234 της Μονής Βαρλαάμ. Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου ιστορικού συνεδρίου (27-29 Μαΐου 2005) Θεσσαλονίκη 2006. Σελ. 58

[5] Θεοφιλεστάτου, το ορθόν

[6] Ι.Α.Μ. (Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας) / Γ.Δ.Μ. (Γενική Διοίκηση Μακεδονίας), φακ. 6/4 «Έκθεση Σακελλάρη»

[7] Ο Ιωαννίκιος Γιαζιζόγλου ή Γραμματίδης γεννήθηκε περί το 1835 στην Τρίγλια της Βιθυνίας. Αποφοίτησε από τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης το 1861 έχοντας ήδη χειροτονηθεί Διάκονος. Διετέλεσε Μέγας Αρχιμανδρίτης του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Στις 27 Οκτωβρίου 1882 εξελέγη κατά πλειοψηφία Αρχιεπίσκοπος της νεοσύστατης Αρχιεπισκοπής Δισκάτης έχοντας συνυποψηφίους τους Επισκόπους Λεοντοπόλεως Νεόφυτο και Περιστεράς Παρθένιο. Στις 30 Οκτωβρίου 1882 χειροτονήθηκε στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι της Κωνσταντινουπόλεως Αρχιεπίσκοπος Δισκάτης. Τη χειροτονία τέλεσε ο Μητροπολίτης Προύσης Νικόδημος, συμπαραστατούμενος από τους Μητροπολίτες Μυτιλήνης Κωνσταντίνο και Βάρνης Κύριλλο. Το 1887 προαχθείσης της Αρχιεπισκοπής Δισκάτης σε Μητρόπολη προήχθη και αυτός σε Μητροπολίτη. Στις 29 Ιουλίου 1893 παραιτήθηκε. Διέμενε στο Μουχλίο της Κωνσταντινουπόλεως. Προσβληθείς από τύφο εκοιμήθη στην Κωνσταντινούπολη στις 16 Ιουλίου 1905. Της νεκρωσίμου ακολουθίας προέστη ο Μητροπολίτης Βελλάς Κωνσταντίνος με τους Μητροπολίτες π. Κώου Παύλο και π. Νευροκοπίου Νικόδημο. Ενταφιάστηκε στο Νεκροταφείο Βαλουκλή.( πηγή: markmarkou.sites.sch.gr)

[8] «Δέησις τοῦ τιμιωτάτου κὺρ/ Εὐθυμίου τοῦ Μακαρίτου παπᾶ/ Ἀναστασίου ἐκ ζιμιάτζη»

[9] Ωστόσο υπάρχει μια ενθύμηση κατά το έτος 1876 σε βιβλίο της Ι.Μ. Παλαιοκαρυάς που μνημονεύει την επίσκεψη κάποιου Επισκόπου Παϊσίου, χωρίς να γνωρίζουμε περαιτέρω. «Το 1876 ἡ σαρακοστή Νοεμβρίου 13. Σημίωσα ιγώ ὁ ανάξιος δοῦλος του θεοῦ διμήτριος από ζημιάτζη. Ὅταν ἤλθεν εἰς το Μοναστήρι ὁ Δισπότης Παϊσιος κε διμήτριος τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου τῆς επικαλουμένης Καριᾶς. Χείρ διμητρίου Ζιμιάτζι. 1876 Νοεμβρίου 13 του Αγ. Χρυσοστόμου».  ( Όρα Κώστας Σπανός, Ενθυμήσεις και επιγραφές από την περιοχή της Δεσκάτης 1585-1914, Λάρισα 1991, σελ. 94 και 96.)

^[10] Βλιώρα Σπυρίδωνος Παΐσιος Β΄: ο δραστήριος και φιλεκπαιδευτικός Κλινοβίτης ιεράρχης των Σταγών, Τρικαλινά, 41 (2021)   

[11]  Για εκτενή αναφορά στο έργο του, όρα  «Ἡ διαχρονική συμβολή τῶν ἐπισκόπων Σταγῶν στήν Καλαμπάκα καί στήν Ἁγιο μετεωρίτικη πολιτεία, βάσει τῶν γραπτῶν πηγῶν» Θεοτέκνης Μοναχῆς Ἁγιοστεφανιτίσσης. Ιστοσελίδα Ιεράς Μητροπόλεως Σταγών και Μετεώρων.

[12] Βλιώρα Σπυρίδωνος ό.π.  Παΐσιος Β...

[13] Θεοφιλεστάτου, το ορθόν

[14] Δαλαμπύρα Π. Στεφάνου Ανέκδοτοι επιγραφαί και χαράγματα εκ βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων της επαρχίας Δεσκάτης Λάρισα 1968. Σελ. 13

[15] Χρίστου Χρ. Λιόλιου,  ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΥΡΙΑΣ ΧΑΣΙΩΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΓΡΕΒΕΝΩΝ, 1982. σελ. 114

^[16] Λάμπρου Σπ. Νέος Ελληνομνήμων, τομ. Ε΄, 1908 σελ. 67

[17] Τάκης  Α. Σαλκιτζόγλου Η καμπάνα  του ναού του Αρχαγγέλου Μιχαήλ της Σύλλης. 

^[18] Π. Γεωργίου Σερβερή ή Παπασερβερή ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ, επιμέλεια Απόστολος Παπαδημητρίου.