Iερός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου Παλιουριάς

Ο ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου ήταν του οικισμού Σμηάτζι Κατωχώρι. Είναι μνημείο του 18ου αιώνα (1757), που πιθανότατα κτίστηκε στη θέση παλαιότερου ναού. Ο ναός έχει υποστεί σημαντικές αλλοιώσεις από αυθαίρετες νεώτερες επεμβάσεις, διασώζει όμως στο εσωτερικό του σημαντικό ζωγραφικό διάκοσμο και ξυλόγλυπτο τέμπλο. Η οροφή, που κατασκευάστηκε πριν από χρόνια, οδήγησε στην απομάκρυνση του Σταυρού από το κέντρο του τέμπλου λόγω μείωσης του ύψους και στην ↴↴↴ τοποθέτηση δρακόντων που βάσταζαν το Σταυρό σε χαμηλότερη θέση, που επικαλύπτει μέρος της τελευταίας σειράς των εικόνων.

Το τέμπλο αποτελείται από τα θωράκια (πρώτη ζώνη), τις δεσποτικές εικόνες (δεύτερη ζώνη), το Δωδεκάορτο (τρίτη ζώνη) και τη Μεγάλη Δέηση (τέταρτη ζώνη).

 Στους κιονίσκους οι οποίοι χωρίζουν τις δεσποτικές εικόνες, ο φυτικός διάκοσμος διαφέρει σε κάθε περίπτωση. Είναι είτε βλαστοί αμπέλου οι οποίοι ελίσσονται ρυθμικά είτε βλαστοί οι οποίοι σχηματίζουν ελλειπτικά σχήματα τα οποία περιέχουν φύλλα είτε επαναλαμβανόμενους ρόμβους οι οποίοι πλαισιώνονται επίσης με φύλλα. Φυτικός είναι και ο διάκοσμος στα υπέρθυρα της Ωραίας Πύλης και της πύλης της Πρόθεσης.

Η μικρού ύψους ζώνη με τις εικόνες του Δωδεκάορτου κοσμείται με αχιβάδες (Η αχιβάδα, γνωστό θέμα από την παλαιοχριστιανική περίοδο, απαντάται και στα τέμπλα της Ηπείρου, της Δωδεκανήσου και της Κρήτης), ενώ η επόμενη ζώνη με τη Μεγάλη Δέηση διαμορφώνεται με απολήξεις τόξων διπλής καμπυλότητας ισλαμικής προέλευσης. Ανάμεσα στη ζώνη του Δωδεκάορτου και τις δεσποτικές εικόνες τοποθετείται φυλλοφόρος ελισσόμενος βλαστός. Στους κύκλους οι οποίοι διαμορφώνονται υπάρχουν πουλιά τα οποία ραμφίζουν.

Ένα ζεύγος αντωπών δρακόντων, φυλακτικού χαρακτήρα, βρίσκεται ακριβώς πάνω από την Ωραία Πύλη. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο στη θέση αυτή είναι σχετικά χαμηλό όμως χαρακτηρίζεται από πλαστικότητα και κίνηση (φύλλα, πουλιά). Η επιγραφή που βρίσκεται πάνω στο τέμπλο μας πληροφορεί ότι η ανέγερση και ανιστόρησή του οφείλεται στη συνδρομή και έξοδα των ιερέων Αθανασίου και Κώνστα, του ιερωμένου Αργύρη και του Ζήση ως και της λοιπής χώρας κατά το έτος 1757, Φεβρουαρίου 26.

Το τέμπλο της Παναγίας στην Παλιουριά παρουσιάζει ομοιότητα με αυτό της Αγίας Παρασκευής στο Πάτερο Ιωαννίνων.

Με το σεισμό του 1995 υπέστη σοβαρές ζημιές και πλέον δεν χρησιμοποιείται. Έχουν τοποθετηθεί υποστηλώματα αλλά είναι θέμα χρόνου η κατάρρευσή του.

-Ο αγιογραφικός  διάκοσμος είναι αξιόλογος αγνώστου ζωγράφου και περιορίζεται στο ιερό και σε μέρος των πλευρών του κυρίως ναού. 

-Στο τέμπλο υπάρχουν  εικόνες οι οποίες είναι έργα των ζωγράφων Σίμου και Ιωάννου. Στη μέση του διαζώματος του τέμπλου άνωθεν της ωραίας Πύλης αναγράφεται «Ανηστορήθη ούτος ο ιερός Τέμπλος κε ανηγέρθη δια συνδρομής κε εξόδου Αθανασίου ιερέως κε κώστα ιερέως κε ιερομόναχοι Αργίρι κε ζίσις έτος 1757 Φεβρουαρίου 26». Στο  αριστερό του διαζώματος επάνω από τη βόρεια Πύλη «1757. Ανηστορήθη ούτος ο τέμπλος της υπεραγίας Θεοτόκου κε αειπαρθένου Μαρίας δια συνδρομής κε εξόδου Κώστα ιερέος. Αθανασίου ιερέος,ιερομονάχοι κε επίλιπι χόρα όλι».

-Η επανάληψη της επιγραφής οφείλεται μάλλον σε διαμαρτυρία των κατοίκων επειδή παραλείφθηκε στην πρώτη  το μνημόνιο «κε επίλιπι χόρα όλι» στην οποία ενδεικτικά μνημονεύονται μόνο τα ονόματα Αργύρης και Ζήσης ενώ στο έργο συνέδραμε όλη η υπόλοιπη χώρα.

Οι μεγάλες εικόνες του τέμπλου από αριστερά είναι οι: Κοίμηση της Θεοτόκου, Η Παναγία βρεφοκρατούσα, ο Ιησούς Χριστός, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, ο Άγιος Αθανάσιος (με επιφύλαξη) και τέρμα δεξιά οι Άγιος Παντελεήμων και η Αγία Παρασκευή.

-Στην ασπρόμαυρη εικόνα φαίνεται ο ναός, από γάμο παλαιότερης εποχής, και παρατηρώντας την θα δούμε (οι μεγαλύτεροι θυμόμαστε) ότι η είσοδος είναι δεξιά και όχι στο κέντρο που είναι σήμερα. Επίσης δεξιά του ναού υπήρχε το οστεοφυλάκιο και ακριβώς δίπλα μια μουσμουλιά.-

Επιμέλεια: Στέργιος Γ. Παλπάνης